وسڪارو
هاءِ پيارا جيءِ جيارا،
وسڪاري ۾ ورڻي وسري،
توکي پنهنجي پرڻي وسري،
ڪهڙي ڪرڻي ڪهڙي ڀرڻي،
مُنهنجي دلڙي زخمي هرڻي،
تڙپي تڙپي مرڻي وسري،
توکي پنهنجي پرڻي وسري.
پاپي پيٽ خاطر پنهنجيون پرڻيون وساري پرديس جي پٽن ڏانهن ويندڙ ٿاريلا وسڪاري ۾ پنهنجو وطن سنڀاري اڌ ڪُٺل تتر وانگي تڙپي پوندا آهن. تڙپي ته اهي جيجلون به پونديون آهن جن جون ڌيئرون سماجي ريتن جو ٻارڻ بڻجي پرائي ڏيهه ۾ پرڻائجي وينديون آهن. پنهنجي پيٽ ڄاين کي وسڪاري جي ”ورتولن“ عيد، ڪانهوڙي ۽ ٽيج ۾ سنڀاري اُهي اڀاڳيون مائرون اڪثر روئنديون ئي رهنديون آهن. وسڪاري ۾ وسندڙ بادلن سان گڏ انهن جي نيڻن جا نيسارا به ندين جئين وهندا آهن. اُنهن جو دادليون ڌيئرون پرائي ڏيهه ۾ ڏينهن ۾ ڏهه ڏهه ڀيرا مرنديون، پڄرنديون پنهنجي مائرن ڏي هوائن هٿ نياپا موڪلينديون آهن. ڪبوترن جي ڪنن ۾ هي ٻول ٻڌائي چونديون آهن ته ”بيرا منان بيگو تيڙڻ آوي آئي سرامڻ ري ٽيج“ سرامڻ واري وڏي ٽيج تي وسڪاري ورڻ سان حياتي سموري سوُنهن سان ٿر جي ٿاڪن ۾ موٽي ايندي آهي. سينڌ نموريل سرتيون، وينڍلا ويڙهي، ڪُم ڪُم جا ٽيلا ڪڍي، ڊگهين ڳچين ۾ هنسيون هار پائي جڏهن ڪنڊي جي وڻ ۾ ٻڌل پينگهه ۾ لُڏنديون آهن تڏهن سندن لُڏندڙ سڳين سان گڏ ٿر به ڄڻ جهولي ۾ جهلندو آهي. پازيبن جا ڇمڪا، چوڙين جا کڄڪا ۽ ٻاڄو بند ٻانهُن جون ادائون پسي حياتي هوشربا ٿي پوندي آهي. وسڪاري جي سرهاين ڀري ساوڪ ۾ اهڙا منظر ڏسي اکيون خمارن ۾ سرشار ٿي پونديون آهن. اکيون تڏهن به خمارجي وينديون آهن جڏهن کوهن مان پاڻي ڪڍي اواڙا اميهري، ڪپوريا ٺاهي، ڀٽاري مال کي ڌنار پاڻي پياريندا آهن. چڙن ۽ چنگن جي مدم سازن سان سينگارجي ايندڙ ڀٽاريون پنهنجي ڏوجهارڻين کي ڏسي پري کان پسوئجي پونديون آهن. ڏوجهارڻيون جڏهن کير جا هانڊا، چروڙيون ۽ موريا ڀري کوهن تان موٽينديون آهن تڏهن وسڪارو به مُرڪي پوندو آهي. سيمون به سرهيون ٿي پونديون آهن.
وسڪاري جو ورڻ سان جڏهن ڌرتي ساوا ويس ڪندي آهي جڏهن مور جهينگور ٻوليندو آهي. ڪونڍير جي ڪمائتي ول سائي ٿي سرجندي آهي. ڳاڱيون گانگهيٽيا جهلينديون آهن. جڏهن ٿاريليون ڀتوارڻيون ڀتا کڻي بکين پيٽن سان کيتن ڏي ويندي کينچليون ڪنديون آهن. جڏهن هاري ٻنين ۾ ليڏاڻ ڪڍندي همرچو هڪ آواز ۽ هڪ انداز سان ڳائيندا آهن تڏهن ٿر بلاول اوٺي جو ملڪ امر ٿي پوندو آهي. وسڪاري ۾ وريل ٿر جو جوڀن پسي سنڌ جي امر ڪوي شيخ اياز چيو هو ته ”مون کي جي ٻيو جنم مليو ته آئون ٿر ۾ جنم وٺندس“ راهومڪي بازار جي رُڃ کان وٺي چوڙيئي ۽ ٻُهراڻي جي ٻنين تائين سموري ٿر ۾ جڏهن سانوڻي جا سرمئي ڪڪر پنهنجا وشال شاور کوليندا آهن تڏهن پلر جي پاڪ پاڻي سان نه رڳو وڻن جا وجود شنان ڪندا آهن پر ماروئڙن جا من به وهنجي پوندا آهن.
سال جا 8 مهينا قوت جي ڪمي ۾ لوڙهيندڙ ٿري ماروئڙا وسڪاري ۾ کير ۽ مکڻ کائي وٽامن جو پورائو ڪندا آهن. وسڪاري ۾ کير، مکڻ، جهڻ ۽ ”وشنان“ عام جام ٿي پوندو آهي. جيڪڏهن ڪنهن وٽ نه هوندو آهي ته پاڙي مان به ملي پوندو آهي. وسڪاري ۾ ٿرين لئه سائي ڀاڄي به ٿي پوندي آهي مريڙو، لُلر، گدريون ۽ ڇانهيان سائي ساڳ طور استعمال ڪيا ويندا آهن. جيڪي نه رڳو پاڻ پچائي کائيندا آهن پر سيڻن ڏي سوکڙي طور به موڪليندا آهن. گدرين ۽ چڀڙن مان ڪاچريون ٺاهي پڪل ڇانهين مان ڪُريون ڪڍي ٿاريليون پنهنجن پيارن لئه رکنديون آهن. انهن لئه جيڪي وسڪاري تي ٿر ۾ نه هوندا آهن. وسڪاري جو اگر ڪنهن ٿاريليءِ جو ور گهر نه هوندو آهي ته هُوءَ اڪثر اداس رهندي آهي ۽ وسندڙ مينهن سان گڏ انگوري بدن ۾ اٿليل برهه جي باهه ۾ پڄرندي تسياري تاڙي جيان تنواريندي آهي بقول شاعر:
وسڪاري ورڻ سان سڀني ور وريا،
پر توري ٿريا ڪئين ڪندي ٿاريلي.