سنئوڻ سڄڻ، من ويري...!!
مڃون ٿا ته پکين جون پوشيده ٻوليون پروڙڻ، وسيئرن جا وٽ سمجهڻ، ڳوڀ جانورن جا ڳجها راز ڄاڻڻ وارا پريا مرد ۽ ساڃاهه وند سياڻا گهڻي ڀاڱي ماضي جو قصو ٿي ويا آهن پر پوءِ به سنئوڻ سڄڻ من ويري واري سٽ کي سمجهي ملهالو جي مام ۽ ڪتي جي ڪروٽ ۾ لڪيل پيغام کي پرکڻ وارا آڙيڪاپ سوگني اڄ به موجود آهن ۽ اها سنئوڻن واري ثقافتي روايت راڄن مهاجن ۾ جيئن جو تيئن مروج آهي. اڄ به ڪنهن سٺي ڪارج جي شروعات ڪرڻ وقت سنئوڻ ٻولائڻ ضروري سمجهيو وڃي ٿو.
اهي سنئوڻ ساٺ ڀلي کڻي سئو فيصد سچا نه به ثابت ٿين پر پوءِ به انهن جي پيغمبري کان منهن موڙڻ وقت جي وڏي چريائي ٿيندي. اڻ پڙهيلن جي هن اُملهه علم کي سائنس الئه ڪهڙي سبق طور وٺندي پر عقل جو نڪتو انهن کان انڪار قطعي ڪو نه ڪندو!
ڪنهن به نيڪ ڪم تي نڪرڻ مهل ٿاريلا ڏسا سول جا ڏک ساڻ کڻي ناهن نڪرندا، جنهن ڏس، جنهن ڏينهن ڏسا سول هوندو، ان ڏينهن ان ڏس/ طرف ڪم تي نه ويندا آهن.
سٺا سنئوڻ:
ڪنهن به سُڌ ڪارج ڪرڻ لئه ٿريا سُٺا سنئوڻ ٻولائڻ لازمي سمجهندا آهن. خاص ڪري گهر مان نڪرڻ مهل ۽ منزل تي پڄڻ وقت سٺا سنئوڻ ڪم ٿيڻ جي گارنٽي هوندا آهن.
انهن سنئوڻن ۾ ڪجهه هن ريت آهن. گهر کان ٻاهر نڪرڻ يا ڪنهن سٺي ڪم جي شروعات ڪرڻ وقت پهريون ديدار پاڻي ڀريل مٽڪن سان ٻانهياري جو ٿئي ته پنئون ٻارنهن يا تلڪ ڏنل برهمڻ، سهاڳڻ جي هنج ۾ ٻالڪ، ڌوتل ڪپڙا کڻي ويندڙ ڌوٻي جو درشن ٿئي ته به سٺي ڳالهه سمجهي وڃي ٿي.
تلڪيوڙو پنڊت ٻالڪ ٻائيڙي هنج،
مَٽڪا ڀريل پدمڻي، ٽونئر ٽانڪيل کنج،
اتنا سنئوڻ لي چلو جرا نه آوي اهنج.
مذڪوره سنئوڻ ساڻ ڪري ڪنهن به ڪم تي ويندڙ کي ڪا به تڪليف نه ايندي.
پرن تي ڪارن پٽن واري پياري سفيد پکي جا سنئوڻ به سماج جي ڪاريه ۾ وڏو ڪردار ادا ڪن ٿا. هن پکي کي وقت جي تقاضا طور مالهاري ۽ سانگوڻي چوندا آهن، ڪنهن به سڌ ڪم تي نڪرڻ وقت هي پکي ساڄي پاسي ٻولي ته مالهاري چوندا آهن ۽ کاٻي پاسي ٻولي ته سانگوڻي چوندا آهن. ياد رهي ته سانگوڻي سٺي سنئوڻ ۾ سمايل آهي. مالهاري خراب ۾!
پرڀات ٻولي ڪانگڙي چونئري ري چوٽي،
ڪتو ڪروٽ بدلائي مجمان آوي اک ٻوٽي.
پرڀات/ پرهه ڦٽي ويل گهر جي ڇت تي ڪانگ/ ڪانوَ ڪيئه ڪيئه جي آواز سان ٻولي، ڪتو اڱڻ تي پاسا بدلائي ته سمجهو اک ڦڙڪڻ جيتري دير ۾ مهمان اچي ويندو اهو به سٺو سنئوڻ آهي.
ساڄي اک ڦڙڪي يا ساڄو ڳل ڦڙڪي ته وڏو فائدو حاصل ٿئي ۽ هر طرف واهه واهه ٿي وڃي.
ڏائو خر کڙوڪي جمڻو ڦوڪي وسيئر مڙهو اپوٺو جائي،
اي سنئوڻ ساٿ لي چلي، او ڪڏهي نه دوکو کائي.
خر معنيٰ گڏهه، وسيئر معنيٰ زهريلي بلا/ نانگ. گڏهه کاٻي پاسي هينگ ڪري، نانگ ساڄي پاسي نظر اچي، لاش پٺيرو کڻي ويندا هجن، هلڻ وقت مذڪوره سنئوڻن مان ڪو به هڪ سنئوڻ ٿئي ته اهو ماڻهو ڪڏهن به خطا ڪو نه کائيندو، ڪو به نقصان وغيره ڪونه ٿيندو.
سٺن ۽ خراب سنئوڻن ۾ ڇڪ/نڇ جو به وڏو ويچار ڪندا آهن. واٽ ۾ هلندو هڪ ڇڪ اچي ته سٺي آهي. هڪ ئي وقت ٻه يا ٽي ڇڪون به سڻائي آهن ۽ ڪانوَ ۽ ٻلي کانسواءِ چپڪلي (چچي) ڪرڙي جو ماڻهو جي بدن تي ڪرڻ به سٺن سنئوڻن ۾ شامل آهي. مٿي تي، نرڙ تي، ڪنن تي، ساڄي ٻانهن تي ۽ ٽنگن تي ڪري ته به شڀ سنئوڻ آهي.
ڪلهن تي هر کڻي ٻني ڏي پوک جي پهرين ڏينهن ويندڙ هاريءَ کي جيڪڏهن ڀريل دلن سان سهاڳڻ ناري يا ڪنواري ڪنيا سامهون اچي ته ان جو سمجهه گيهه ۾ لولو، ٻني بحرحال ٿيڻ جو سئو سيڪڙو سرٽيفڪيٽ! تاڙي جي تنوار ٿئي ته سمجهن مينهن اجهو وٺو، ڍڳيون هڪ ٻئي کي چٽين يا ٻڪريون رات جو وٿاڻ ۾ اُٿي اڳندي مهاڙ ڪري ويهن ته به مينهن پوڻ جا پڪا پُختا سنئوڻ سمجهجن. اهڙي طرح جيڪڏهن ٻلي رات اڳيان جو مَٽي/ گذري يا نظر اچي ته ان کي چوندا آهن سٺو سنئوڻ ۽ ٻلي کي رات جو لڪشمي جو درجو ڏيندا آهن. ان کانسواءِ ٻيا به سٺا سنئوڻ آهن. مثلاً؛ گهوڙو، پالڪي، هاٿي، اڇو ڍڳو، ڳئون، مساڻ ڏي ويندڙ مڙدو، ڏائو گگهه پکي، ڏائو تتر وغيره کانسواءِ به ٻيا انيڪ سٺا سنئوڻ آهن جن جو علم سُگنين جي سوچ ۾ آهي.
خراب يا بد سنئوڻ:
نڇ ڪنهن به ڀلي ڪم لاءِ گهر کان نڪرڻ وقت يا ڪم ۾ هٿ وجهڻ وقت جيڪڏهن ڇڪ ٿئي ته بنهه بيڪار سنئوڻ سمجهيو وڃي ٿو. ڪتو ڪن ڦڙڦڙائي، اٺ پٺي دنڌوڻي يا ڪير پويان سڏي ته به خراب سنئوڻ آهن. ڪير سڏ ڪري پڇي ته ڪيڏانهن ٿو وڃين ته ان کي اوڪار يا مت ڪار چوندا آهن ۽ ويندڙ ماڻهو سڏ ڪندڙ يا مت ڪار ڏيندڙ کي چوندو ته وڃان ٿو ڪيڻ جا ڪن وڍڻ بعفي ايئن به چون ته ڪتي جا ڪن وڍڻ. ڪانوَ جيڪڏهن ڪرو ڪرو يا ڪٽ ڪٽ جي آواز سان ٻولي ته بدسنئوڻ آهي. ڪم ۾ مشڪلاتون پونديون آهن!
سج اُڀرڻ مهل ڪتو دانهون ڪري سج ڏانهن نهاري، اگهاڙو مرد نظر اچي، سنڍ زال اڳيان اچي، بيواهه جو درشن ٿئي يا نور اڳيان اچي آگ ٻوٽي وڃي اهي سڀئي سنئوڻ بنهه خراب آهن. اهي سنئوڻ ٿين ۽ پوءِ به ماڻهو ڪم تي وڃي يا ڪو ڪم شروع ڪري ته سمجهو اِهو پڪو هرج ڀريندو يا ثابت واپس نه ايندو. ٻليءَ جو پاسي کان لنگهڻ يا نظر اچڻ ڏينهن جو تمام خراب آهي.
کاٻي پاسي ڀيرب (چٻ) ٻولي ۽ ساڄي پاسي راجا (گگهه) ٻولي، اهي سنئوڻ ٿين پوءِ به جيڪڏهن ڪو ماڻهو ڪم تي وڃي يا شروع ڪري ته اهو وڏي خطا آهي ۽ واپس صحيح سلامت قطعي ڪو نه اچي. زندگي کي لهر لوڏو اچي. ان کانسواءِ ٻيا به خراب يا اپسنئوڻ آهن، جيڪي هي آهن. ساڄي پاسي گڏهه جي هينگ، ساڄو تتِر، انڌو ماڻهو، گرڀوتي نار، باهه، ٻلين جو وڙهڻ، الٽي ڪندڙ ماڻهو، بيمار ماڻهو، چمڙو، ڪٻڙي زال ۽ هڏي وغيره. اهڙي طرح ڪرڙي نڪ تي ڪري، کاٻي ٻانهن تي ڪري، پُٺي تي ڪري ته به بد سنئوڻ آهن. هاريءَ پهرين ڏينهن پوک تي وڃي ۽ اڳيان خالي دلن سان ٻانهياري نظر اچي يا ڪاٺيون کڻي ايندڙ ماڻهو ته به خراب ڳالهه سمجهي وڃي ٿي. ڪنهن به ڪم تي وڃڻ مهل سامهون ڄڃ اچي يا سنڍ ماڻهو گذري ته به بدسنئوڻ چوندا آهن.
بدسنئوڻ ٽارڻ لاءِ اُپاءُ:
ڌرمي ٽپڻي موجب ڪنهن کي جيڪڏهن بدسنئوڻ ٿئي ته ان کي ٽارڻ لاءِ به ڪجهه طريقا آهن، يارنهن ڀيرا ڊگها ساهه کڻي پوءِ وڃجي يا پگ موڙو ڪجي (ڪجهه دير ترسي پوي). پاڻي جي لپ پيئي يا ڪجهه ماني ڀور وات ۾ وجهي، چوندا آهن ته ائين ڪرڻ سان اپسنئوڻ جو گهڻي قدر دوش گهٽجي وڃي ٿو، وڌيڪ ته هنن پراسرار پيغامن جي پروڙ انهن ساڃاهه وند سوهڻين کي ئي آهي جيڪي هن ڳجهي علم جا عقابر سمجهيا وڃن ٿا، اڄ ڪلهه جديد دنيا ۾ هنن روايتن کي وهم گمان چيو وڃي ٿو پر هنن ٿرين جي پنهنجي الڳ دُنيا آهن.