ميگهه وَرشا پُڄاڻان
رائيسنگهه؛ راجپُوتي ريتن رسمن، روايتن، ثقافتي اِنفراديتن، سُورهيائيءَ سان سَلهاڙيل جُونجهارن جي ورنن ۽ ’چند بَدنِي ۽ مِرگهه نينِي‘ پَدمڻين جي اُلفتي قصن کي قلمبند ڪندڙ ليکارِي طور اَدبي کيتر ۾ تڪڙيُون ٻَرانگُهون ڀري پاڻ سُڃاڻپ ڪرائيندو، اڳيان وڌندو نظر اچي ٿو.
ٺاڪر راجپُوت؛ ڀُوميءَ جا ڀَلماڻسِيا ڌَڻي وان، راڄ پنچائيت جا رکوال ۽ خطن جي ثقافتي سُڃاڻپن جا امين ۽ آڌر به رهيا آهن ته صحرائي سرزمين جي ٻِنهي پارن اُوچ جاتيءَ جا ڪي اهڙا به اَختيار ڌڻي ٿي گُذريا آهن جن پنهنجي سَماجي مَرتبي جو جڳ موهيندڙ مانُ رکڻ بَجاءِ خلق کي خُوب روئاڙيو رَنجايو ته ڌَرتي ڌڻين کي ڌِڪاريو ۽ بيجا ونگار ۾ وهايو (آٻٿ جي سهڪارِي زرعي ڪِرت کان هٽي ڪري) به سَهي. ريگستاني تاريخ جي اهڙن بابن کي جاتيءَ جي اک سان ڏسڻ بدران؛ مَجمُوعي نُقطه نگاهه کان پيڙهيل ۽ پيڙهيندڙ طبقن جي صدين کان جارِي و سارِي ڪشمڪش طور ئي ڪٿڻ جُڳائي.
تواريخ جي اهڙين ستم ظريفين کي دِلِ جي اک سان ڏِسبو ته نؤڪوٽي مارواڙ، مَروڌر ڏيس، گُجرات، راجسٿان ۽ سِنڌُ جي ٿر ۾ جاگيرُون جاليندڙ راڻن، مها راڻن، ڪُنوَرنَ کان ويندي عام ڳوٺاڻي ٺاڪر/ ٺڪر راجپُوت جي رَتائين جِبلتِي ٺٺ ٺانگر، اُٿي ويٺي، کيڪار ڀليڪار، ريتن رسمن، سونئڻن ساٺن، ڦينٽي ٽِريٽي واري ويسُ ۽ تلوار بازي واري شُجائتي شيل شُغل، اوتارن ۽ لوڪ ڏاهپ جا واهُڙَ وهائيندڙ ڪارِي ڪَڻِڪِي وارين ڪَچهرين يا رس رهاڻين وغيره منجهاران سِنڌُ جي شاندار ثقافتي روايتن جا اَهڙا اَمُلهه ۽ اُتساهڪ خزانا نڪري نروار ٿيندا، جن تي پرڳڻي جو هر واسي بَجا طور فخر ڪري! سو اَمر رائيسِنگهه راجپُوت به اهڙن ثقافتي اَثاثن جي وارثي ڪندڙ ۽ مُحبتن وارِي واٽ وٺي هلندڙ وجُود آهي. هن نوجوان قلمڪار جا اَڪثر ليک پُڻ اهڙي ثقافتي گُوناگُونيت سان سرشار مواد جا نِسبتي اُهڃاڻ رکن ٿا.
هونهار اَمر راءِ جي چُونڊ ڇپيل ۽ اَڻ ــ ڇپيل ليکن (آرٽيڪلز) تي مُشتمل هن ڪِتابُ ۾ ٿر جي صحرا مان اُٿندڙ پيڙائُون ۽ پُڪارُون به آهن ته رومانس جا اَڻ ــ مَيا رنگ ۽ رُوپ به آهن. هيءُ پُستڪ وارِياسن وجُودن جو دل آويز وَستار آهي جنهن ۾ ٿر جي لوڪ ڏاهپ جا انيڪ رنگ سَمايا ويا آهن. هن ڪتاب ۾ سُڪارن جي سانگن، ڏُڪارن جي ڏولاون ۽ اَڌُورين آشائن جو ذڪر پُڻ آهي ته درد جي مُسافتن جو تجنيس حرفيءَ سان ٽُٻٽار زيبائتو بيان به! اِن ۾ هولي، ڏيارِي، سانوڻ، آکا ٽيج، عيد ۽ ٻين ثقافتي تَهوارن جو ڀرپُور تذڪرو به آهي ته ڏاگهن، ڏيرن ۽ ڏُونگرن جا ڏُک پُڻ سَلِيا ويا آهن. اُٺ بابت پيرائتو ليک پڙهندي توهان ٿر ڄائي ڪهاڻيڪار نصير ڪُنڀر جي ڪهاڻي ’چاليهين پَتِي‘ جو ساءُ ڀلي ڀت محسُوس ڪندا. هن ڪتاب جا روايتي ليک به لوڪ علم جو ڪو نه ڪو سُهڻو سنديسُ پَسائيندا؛ پُڄاڻي طرف وڌن ٿا. هن ڪِتابُ ۾ سُٺن سَنئوڻنَ ۽ خراب سَنئوڻنَ (ڪُسؤڻن) جا ماحولِياتِي ۽ اِنفرادِي تجزيا به آهن ته ٿر جي فطرت ۽ جيوت سان واڳيل آزمائشن، امتحانن، عذابن ۽ اُرھ زوراين جا ڪي قِصا پُڻ آهن. اِن ۾ روهيڙي ۽ پيرُنَ جي رُتنَ وارِي رولاڪيءَ جو به ذڪر آهي ته وَرساڙي لاءِ وِرلاپ پُڻ ـــ ڍاٽ ۽ مارواڙ جي سِنڌِي تهذيبي ورثي جو دلپذير ورنن به آهي ته گاهي بگاهي، بعضي بعضي يا جا بَجا دِل مان اُٿندڙ احساسن ۽ درد توڙي ڪَربُ وارين ڪيفيتن جو اثرانگيز بيانيه اِنشائيه پُڻ ـــ
دِليپ ڪوٺارِي
مٺي