قديم سنڌ جو روشنين وارو شهر ڏيپلو
هريجن ڪميونٽي سان تعلق رکندڙ ڏيپي ميگهواڙ جو وسايل هي سريلو شهر تمام قديم آهي. آڳاٽي زماني ۾ به ثقافت ۽ تهذيب يافته رهيو آهي. ننڍي کنڊ جي ورهاڱي کان اڳ واريون عمارتون اڄ به ان ڳالهه جون گواهه آهن ته هن شهر جي هنرمند هٿن وٽ آڳاٽي زماني ۾ به اڏاوتن جو عاليشان آرٽ موجود هو. اهي عمارتون توڙي جو هاڻي زبون حالي جي زد ۾ اچي ويون آهن پر پوءِ به پنهنجي قديم حسناڪي سبب اڄ به سونهن جي شوقين نگاهن جو مرڪز بڻيل آهن. خاص ڪري شهر جي مرڪز ۾ موجود قلعي نما پوليس ٿاڻي واري عمارت! هن شهر کي هند ۽ پاڪ بلون ۾ به ايترو جوکو نه رسيو هو جيترو ميمڻن جي منهن موڙڻ کانپوءِ رسيو آهي. هن شهر کي تڏهن ميمڻن عروج تي پهچايو جڏهن سرو ڇڏي هن ۾ اچي رهيا. ڏيپلي جي اولهه ڏکڻ ۾ تقريبن 8 ڪوهه پري آباد سرو شهر هو. جنهن کي ڪڇ جي جاڙيجا ڌاڙيلن ڏينهن ڌونئري جو ٻه ڀيرا لٽيو، تڏهن ميمڻ عدم تحفظ جو شڪار ٿي ڏيپلي ۾ اچي آباد ٿيا ۽ ڏيپلي ٻانهون هار ڪري ڀليڪار ڪندي کين جيءَ ۾ جايون ڏنيون. اڄ به سرائي ميمڻ ڪجهه حيدرآباد ۾ رهن پيا. ميمڻ پڙهيا لکيا هئا. واپار جا ماهر هئا ۽ جڏهن انهن جو اوج آيو تڏهن انهن وڃي حيدرآباد جا وڻ وسايا ۽ ڏيپلو وري به لاوارثي جي لڪير هيٺ اچي ويو. هي شهر درويشن، درگاهن ۽ مندرن جي ڪري به مشهور آهي. پاڪستان ٽپال جهڙي ايماندار کاتي واري آفيس جي اولهه ۾ نمن جي گهاٽي ڇانوري هيٺ ابدي ننڊ ستل غلام شاهه غازي جي درگاهه جي اولهه ۾ قديم عيدگاهه آهي. جيڪو ڪنهن حسين پارڪ جو ڏيک ڏي ٿو. ان جي ڀر ۾ مولا علي رح جو الم کُتل آهي. جتي سنجها ويلي لگا دم مِٽي غم وارا دور به هلن ٿا، غلام شاهه غازي جي درگاهه جي ٿورو اڳيان اُتر اوڀر ۾ پير پڇمائي جو مندر آهي جنهن ۾ اڄ به هر شام ويلي پٺيا ۽ پولڪا پاتل پوڄارڻيون پنهنجون پيشانيون گسائي ايشور جي عبادت ڪنديون آهن. هن مندر جي عاليشان عمارت تي اڪريل ڪاشيءَ جو ڪم ڏيئن جي سُهائي تي ديومالائي سُونهن جهڙو درشن ڪرائيندو آهي ۽ مندر ۾ وڄندڙ جهونو گهنڊ ۽ ڀٽائي جي تنبوري جي تند من کي ويراڳي واٽ جو مسافر بڻائي ٿي.
ڏيپلي جي ڏياوان ڀومي سنڌ ۽ سنڌي ادب کي گهڻو ڪجهه ڏنو آهي. 13 جون 1908ع تي حبيب الله ميمڻ جي گهر ۾ اک کوليندڙ سوين ڪتابن جي خالق محمد عثمان ڏيپلائي کان وٺي سُرن جي سودائي مصري ڏيپلائي تائين سڀئي اهڙا اُملهه ڪردار هئا جن ساري عمر سنڌ لئه پاڻ پتوڙيو ۽ پونئين نسلن لئه اهڙا اڻ مٽ نشان ڇڏيا آهن. جن جا دڳ وٺي ماڻهو ديش ڀڳتي واري من ڀاونا کي پراپت ڪري سگهي ٿو.
ٿر جي کاهوڙي اديب مشتاق احمد مٺواڻي کان وٺي سگهڙ پائي وارا سڀئي گڻ سيني ۾ سانڍيندڙ محمد صديق شريفاڻي تائين سڀئي ڪردار هن شهر جي ملهائتي مٽي مان اپنيا هئا.
مشتاق احمد مٺواڻي پنهنجي ڪتاب ڀٽن اڀريو سج ۾ محمد صديق شريفاڻي جي باري ۾ لکي ٿو ته؛ ماما ٻڪرين سان ڳالهيون ڪندو هو، ٻڪريون به پنهنجي دل جا آروگ ماما سان ڪنديون هيون. رڍن اڳيان رباب وڄائيندي ورهيه ٿيا ماما صديق ۽ ٻڪرين جو پيار ڏسي سوچڻ لڳس ته جنهن اهو پهاڪو ٺاهيو تنهن ماما صديق ڪو نه ڏٺو هو نه ته هيءَ پهاڪو نه ٺاهي ها.
سنڌي ادب جو محقق ۽ اسڪالر ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ 1958ع ۾ جڏهن لوڪ ادب کي سهيڙڻ لئه ٿر ڏي اسهيو هو تڏهن هن گوڏير سان به گفتگو ڪئي هيائين محمد صديق شريفاڻي ٽپاين، چوپاين، ڳوڙهن ڏٺن ۽ پرولين جا ٿان کولي ڊاڪٽر صاحب کي حيرت ۾ وجهي ڇڏيو هو. هارون هار لنگهي کان وٺي محمد صالح ڪلر جهڙا سيبتا شاعر به ڏيپلي جي ڌرتي جو گُڻ آهن. ميگهه ونس مالها جي مالڪ ۽ خالق سومجي مل ڌاراڻي کان وٺي ثريا سوز ڏيپلائي تائين بهترين اديب به ڏيپلي شهر ڏنا.
ڊاڪٽر سڄڻ ميمڻ به ڏيپلي جو نَڪ هُيو، جيڪو غريبن جا علاج مفت ۾ ڪندو هو، اُن جي باري ۾ هڪ ڳالهه مشهور آهي ته هُو نڪاح ۾ ويٺو هو ۽ ڪو مريض سڏ ڪرڻ آيو ۽ هُو نڪاح اڌ ۾ ڇڏي. موڙي ٻڌو مريض جو علاج ڪرڻ ويو.
دنيا جي عظيم مصورن، پال گوگين ۽ وان گوگ کي حيرت ۾ وجهي ڇڏڻ جهڙا فن پارا سرجيندڙ احمد کٽي به ڏيپلي جي مٽيءَ مُٺ آهي. جنهن پنهنجن نيرولي هٿن سان سڄو قران شريف تمام خوبصروت هٿ اکرن ۾ لکيو آهي.
ڪنهن به ٽيسٽ کانسواءِ مريضن جي چهرن جا ڪتاب پڙهي دل جا وال فيل ٿيڻ کان وٺي ايڊز جهڙين انيڪ بيمارين کي پرکڻ وارو عظيم معالج ڊاڪٽر حاجي شفيع محمد ميمڻ به هن شهر جو سپوٽ فرزند آهي. جيڪو اولاد جي اڻهوند جي باوجود به مُنهن تي مرڪ سجائي اڄ به انيڪ مريضن جا مفت ۾ علاج ڪري ٿو.
تعلقي هيڊ ڪوارٽر واري حيثيت رکندڙ هن شهر ۾ هڪ بوائز ڊگري ڪاليج آهي. هڪ بوائيز هاءِ اسڪول آهي ڇوڪرين جو هاءِ اسڪول ته آهي پر گرلس ڪاليج ناهي. ڇوڪرين لاءِ هنري سکيا سينٽر به آهي. هڪ پراڻو مسافر خانو آهي جنهن جي حالت آفريڪا جي جهنگلن جهڙي آهي. جنهن ۾ صفائي چنڊا چنڊ ئي ٿيندي آهي. ان کانسواءِ انساني صحت جي سهولت لئه هڪ تعلقي هيڊ ڪوارٽر اسپتال به آهي. جتي صحت جي سهولت ته ناياب آهي پر سورن جي هر سهوليت موجود آهي. مثال طور ڊاڪٽرن جو تقريبن غائب هجڻ، دوائون اڻلڀ، پاڻي جي ڪلت، جنريٽر جو صرف فائلن ۾ هلڻ وغيره. اڄ به مريض داخل ٿيڻ لئه 05 روپئي واري فائيل پاڻ وٺي ويندا آهن. ڪروڙين روپين جي بجيٽ الئه ڪيڏانهن غائب ٿي ويندي آهي. تعلقي ميونسپالٽي ۾ به وڏا گهوٽالا ٿيا، ڪروڙن جي ڪرپشن ڪندڙ ڪلارڪ سياسي سرد جنگ جو فائدو وٺي عوام جي اکين ۾ ڌوڙ وجهي باعزت بري ٿي ويو.
ڏيپلي ۾ تفريح جي لاءِ هڪ خوبصروت پارڪ آهي جنهن جو نالو حاميد پارڪ آهي. ان کانسواءِ شهر جي ڏکڻ ۾ سفيد ريٽن وارين ڀٽن جو سلسلو آهي جتي سنجها ويلي ڪيئي جوڙا پسار ڪن ٿا. هن شهر ۾ الله وارو چوڪ به آهي. تعليم جي اڃ اجهائڻ لئه هڪ لائبريري به آهي. جيڪا سرڪاري آهي. هي شهر اڄ به مٺي پاڻي لاءِ واجهائي رهيو آهي. پاڻي واري اڃ الئه ڪڏهن اجهندي؟ جڏهن ته هن شهر مان چونڊيل سياستدان سنڌ جو وزيراعليٰ به ٿي رهيو هو!
جئين هر شهر جي ڪا نه ڪا شيءَ مشهور هوندي آهي ائين ڏيپلي جي خوراڪ مٺائي مشهور آهي. جيڪا نج ديسي گيهه مان ٺهندي آهي ڏاڍي سواد واري آهي.
هِن شهر جو اوج ميمڻن سان هو. ميمڻ هوندا هئا تڏهن وڻج واپار هوندو هو، تقريبن وکر وارا سڀئي هٽ ميمڻن جا هوندا هئا. ڪاڪو غلام محمد ميمڻ اڄ به اهو مائٽاڻو ڌنڌو ڪري پيو، توڙي جو هن کي هاڻي ڪنهن به شيءَ جي پرواهه ناهي. سندس پُٽ نيشنل بئنڪ جو مينيجر آهي پر پوءِ به هو مائٽاڻو ليڪو وٺي نه رڳو روايت برقرار رکي ٿو پر پنهنجي اباڻي ڏيهه ڏيپلي سان به اٽوٽ ٻنڌڻ هئڻ جو جيئرو جاڳندو مثال ڏي ٿو. ماڻهن جو ميمڻن تي ويساهه هوندي هو/آهي، ميمڻ به ٿر جي ماڻهن کي وڏو مان ڏيندا هئا. سهپ ۽ رواداري ته ڪو ڏيپلائي ميمڻن کان سکي! ڪو به متڀيد نه هوندو هو انهن وٽ.
هل ڀل! ڏيپلي جا به ڪي ڏينهن هئا! ٻهراڙي جا ماڻهو ڪي پيادا ته ڪي اٺن تي پاکڙا وجهي، گاسيا ڪري وکر وٺڻ ايندا هئا. کڙيا ڪلهن تي، بغل ۾ سانداري، مٿي تي مولهيا ٻڌل پيرن ۾ چتين واريون چاکڙيون پائيندڙ ويچارا سوداگر، ميمڻ سيٺن جي هٽڙين ٻاهران سيمينٽ جي دڪن تي ويهي ڪانبون ڪڍي ڪچهريون ڪندا هئا. نه ڪنهن جي گلا، نه برائي، ڳالهيون هونديون هيون وکر جون. وڻج واپار جون، ماکي ۽ مکڻ جون، مينهن وسڻ جون ۽ مال جا پار پتا ۽ وڙولون وغيره. اٺن ۽ گهوڙن جي پنڌن جا پارکو رڳو پيار ڏيندا هئا ڏيپلي جي شهر کي! ميمڻ سيٺ پنهنجن گراهڪن کي گهر جا ڀاتي سمجهندا هئا. چانهه گهران ڪاڙهائي، کيرپتي پياريندا هئا. تڏهن انهن گُگدام گراهڪن کي سمجهو سيٺ مرچن ۾ سِرن جو اٽو ملائي ڪو نه ڏيندا هئا ۽ نه ئي وري چُني ۾ ڪاٺ جو ٻورو، هر شيءَ ايمانداري سان نج ڏيندا هئا. هاڻي نه اِهي گراهڪ رهيا نه ئي سيٺ، ميمڻ ويا ته انهن جا مُجيجي به ويا! قديم سنڌ جو روشنين وارو شهر هاڻي گهور اونداهي جي لپيٽ ۾ آهي. بجلي جا بلب ته کڙکٻيتي واري اک ٻوٽ سان ٻرن ٿا پر علم، ادب، پيار، محبت، سهپ ۽ رواداري وارا سدا سُهانا فانوس ميمڻن سان گڏ موڪلائي ويا! انهن جي جدائي جي جِهوريءَ ۾ ڏيپي ميگهواڙ جو روح ۽ مير ٺارو خان جو مسمار ٿي ويل قلعو اڄ به سُڏڪي ٿو...!!