حزب الله آءِ سومرو هڪ بيباڪ نقاد
“ قدرت جڏهن منصف ٺاهيا ۽ انهن تي عظمت جو ٺپو هنيو ته انهن مان جيڪي ٽوٽا ٽڪر بچيا ته انهن مان نقاد ٺاهيائين.”
نقاد مون “ق” قلم سان نه پر ڪ، ڪتي سان لکيو آهي پر چچڙن ڪڍڻ لاءِ ڪتي جو ڪن ڪپڻ غلط آهي. ڇڏي ڏين ته ويٺا پنهنجا ڦٽ لڪين”
“ هن وقت تائين شاعرن لاءِ ڪيئي مجسما ٺاهيا ويا آهن. ڪنهن نقاد لاءِ مجسمو ٻڌو اٿوَ”
“وڃي ڀونڪ”
مون پنهنجا ڪن بند ڪري ڇڏيا آهن.
۽ مون کي جواب ڏيڻ لاءِ،
نه وقت آهي
۽ نه ڀونڪ جو جواب ڀونڪ سان ڏيئي سگهان ٿو.
ڇو ته
مان تنهنجي ذات مان نه آهيان.”
شيخ اياز نقاد کي گڏهه ۽ وڇون به ڪوٺي ٿو. اهو ئي سبب آهي جو ڪوبه نقاد شيخ اياز جي فن تي قلم کڻي خامين وارو پاسو جاچڻ لاءِ تيار ئي نه آهي. بس هو هڪ مهان شاعر آهي تنهنڪري هو تنقيد کان مبرا آهي. سنڌ جي دانشور ۽ مشهور نقاد رسول بخش پليجي، شيخ اياز جي حمايت ۾ انڌا اوڌا ويڄ لکي کيس مهان شاعر تسليم ڪيو پر پوءِ ساڳيو ئي نقاد هاڻي اياز کي پوئتي ڪري استاد بخاريءَ کي سنڌ جو مهان شاعر ڪوٺي چڪو آهي.
جڏهن به ڪنهن نقاد ڪنهن اديب ۽ شاعر جي لکڻين تي ڇنڊڇاڻ ڪرڻ لاءِ قلم کنيو آهي ته نقاد کي ڄامڙو، هاٺي سڙيو، ساڙولو ۽ اڌ پڙهيو نقاد سڏيو ويو آهي. بس انهيءَ ڪري صرف ۽ صرف شيخ اياز جي راين جي روشنيءَ ۾ ئي تنقيد ۽ نقاد کي ڏٺو ويو آهي. حزب الله آءِ سومري کي به تنقيدي کيتر ۾ الائجي ڇا ڇا ٻڌڻو پيو آهي. هن انهيءَ ميدان ۾ گهڻو ڀوڳيو آهي ۽ کيس شديد مخالفت سان منهن ڏيڻو پيو آهي. هو هڪ بي ڊپو، کرو نقاد ۽ محقق آهي ٿوري ئي عرصي ۾ هو گهڻو مٿي اُڀري آيو آهي. تحقيقي ڪم جي حوالي سان هن ڪيترن ناميارن ليکڪن ۽ دانشورن جي ڪم جي ڇنڊڇاڻ ڪئي آهي. مثلا سورهيه بادشاهه بابت سوڀي گيانچنداڻي جي لکڻين جو جائزو، فهميده حسين جي لکڻين جو جائزو، اياز گل جي ڪتاب“ دک جي نه پڄاڻي آ” جي مهاڳ جو جائزو، ڊاڪٽر غلام محمد جي لکڻين جو جائزو، تاج جويي جي ڪتاب “ سنڌ جي تاريخ جو مطالعو” جو جائزو، تاج جويي جي سچل سرمست بابت ٻن مضمونن جو جائزو وغيره اهڙي قسم جا کوڙ سارا مقالا، مضمون ۽ تبصرا، حزب الله آءِ سومري وقت بوقت رقم ڪيا آهن ۽ رقم ڪندو رهي ٿو. حزب الله آءِ سومري جي تنقيدي ۽ تحقيقي پورهئي لاءِ ايندڙ وقت ڪهڙو فيصلو ڏيندو اهو وقت تي ڇڏيل آهي.
حزب الله آءِ سومرو وقت جي شاعرن، اديبن، نقادن ۽ محققن جي قافلي سان قدم سان قدم ملائي هلي رهيو آهي. انهيءَ منزل ڏانهن جيڪا منزل سڀني جي ساڳي آهي.
[b] منير سولنگي
پيرڳوٺ
[/b]