لوڪ ادب، لساني ۽ ادبي تحقيق

اک اُلٽي ڌار

ڪتاب ”اک الٽي ڌار“ اوهان اڳيان پيش ڪجي ٿو. هي نامياري ليکڪ ۽ محقق حزب الله آءِ سومري صاحب جو لکيل آهي. حزب الله آءِ سومري کي تنقيدي کيتر ۾ الائجي ڇا ڇا ٻڌڻو پيو آهي. هن انهيءَ ميدان ۾ گهڻو ڀوڳيو آهي ۽ کيس شديد مخالفت سان منهن ڏيڻو پيو آهي. هو هڪ بي ڊپو، کرو نقاد ۽ محقق آهي ٿوري ئي عرصي ۾ هو گهڻو مٿي اُڀري آيو آهي. تحقيقي ڪم جي حوالي سان هن ڪيترن ناميارن ليکڪن ۽ دانشورن جي ڪم جي ڇنڊڇاڻ ڪئي آهي. حزب الله آءِ سومري جي تحقيق ۽ تنقيد جي حوالي سان اها خصوصيت آهي ته هن جو تمام گهڻو زور مختلف ادبي ۽ تاريخي غلطين جي درستگيءَ تي هوندو آهي. جنهن ڪري مختلف تاريخي، ادبي مسئلا ڇنڊجي ڇاڻجي هڪ ڪرا ٿي پوندا آهن
Title Cover of book اک اُلٽي ڌار

علامه آءِ آءِ قاضي تي ايڏي ڪاوڙ ڇو؟؟

روزانه ڪاوش 18.5.2016ع تي نصير مرزا جو ڪالم “ وهه واهه رنگي تنهنجا رنگ” ڇپيو ان ۾ اڳ وانگر هن ڀيري به نصير مرزا، علامه آءِ آءِ قاضيءَ تي نه فقط اعتراض واريا آهن پر هن ڀيري ته طنز کان به ڪم ورتو اٿس.لکيو اٿس“ ويجهي ماضيءَ ۾ هڪڙو معروف مبلغ، مفڪر ۽ تعليم دان ٿي گذريو آهي. جيڪو مذهبي خطاب کان اڳ هار سينگار ڪندو هو. پائوڊر سرخي هڻندو هو ۽ ڀرون به پيو سيٽ ڪرائيندو هو. خدا ڄاڻي ڇو ان تعليمدان ۽ مبلغ عالم جڏهن شاهه صاحب جو رسالو تاليف پي ڪيو ته “ سر رام ڪلي” مان “ آئون نه جيئندي ان ريءَ” سيريز ۾ اهوئي بيت ڪڍي ڇڏيو جنهن جي آخر ۾ ڄاڻايل هو “ آگهه جن علي” ۽ گڏوگڏ پنهنجي مرتب ڪيل ان رسالي ۾ هن ڪربلا جي شهيدن وارو سر ڪيڏارو به الائي ڇو رکڻ مناسب نه سمجهيو مولاءِ ڪائنات فرمايو“ انسان جي جسم ۾ سڀ کان وڌيڪ خوبصورت شيءِ جو نالو دل آهي.” ۽ اگر هائي دل صاف ناهي ته پائوڊر لڳل ۽ ڀرون ٺهيل چمڪندڙ چهرو ڪهڙي ڪم جو؟ انهيءَ مهربان مبلغ جو انجام پوءِ اهو ٿيو جو اهڙا ڪارناما سرانجام ڏيڻ بعد پاڻيءَ ۾ لهي پنهنجو انت آڻي ڇڏيائين.”
اول ته علامه آءِ آءِ قاضيءَ جي خود ڪشي اختلافي آهي ته هن خود ڪشي ڪئي يا کيس شهيد ڪيو ويو. ان لاءِ جمال ابڙي جي آتم ڪٿا پڙهڻ کپي ٻيو ته نصير مرزا ائين محسوس ڪرايو آهي ته هن کان سواءِ باقي علامه آءِ آءِ قاضي سميت ٻيا حضرت علي رضه ۽ حضرت امام حسين رضه کي ڪونه ٿا مڃين ۽ ان ڪري علامه آءِ آءِ قاضي سر ڪيڏارو يا “ آڳهه جن علي” وارو بيت ڪڍي ڇڏيو. ڏٺو وڃي ته مختلف محققن تحقيق بعد شاهه جا رسالا گهٽ وڌ بيتن ۽ سُرن جي ڏنا آهن. ڪن 36 سُر ڏنا آهن پوءِ ڇهن سُرن ڪڍڻ وارن تي ڏمر ڇو نه ۽ علامه آءِ آءِ قاضي تي ڏمر ڇو؟ آءٌ نه “جيئندي ان ريءَ” سلسلي جا بيت مرزا قليچ بيگ 44 آندا آهن. پر ڪلياڻ آڏواڻيءَ 16 بيت آندا آهن. 28 بيتن خارج ڪندڙ تي ايڏو ڏمر نه آهي پر علامه صاحب کان ڪو اڌ بيت رهجي ويو يا هن ان کي ڌاريو ڪلام سمجهيو جو سلسلي کان جدا هو ته ايڏو اشتعال؟ ان طرح اگر حاجي محمد سمون جي قلمي رسالي (1283هه) ، صالح محمد بن مقيم جي رسالي (ڇاپو 1303هه) صالح محمد بن حاجي اسماعيل جي رسالي (ڇاپو 1310هه) محمد عثنمان ڏيپلائي، غلام محمد شاهواڻي ۽ مرزا قليچ بيگ وارن شاهه جي رسالن ۾ “ چار ئي چڱا چوڌار هئا هيڪاندا حبيب سين” جو بيت آيل آهي پر علامه آءِ آءِ قاضيءَ جي رسالي ۾ نه آهي ته ڇا ائين چئجي ته علامه صاحب چئن يارن کي به نه مڃيندڙ هو؟
اهڙي طرح سر ڪيڏاري بابت محققن جي راءِ اختلافي آهي ته اهو ڀٽائيءَ جو آهي يا نه؟ تفصيل لاءِ ڏسو پيآغام لطيف از جي ايم سيد، ايڊيشن 1997ع ص 135، لطف اللطيف (1950ع) از مولانا دين محمد وفائي ص 137 اختلافي سُر هجڻ ڪري اگر علامه صاحب رسالي ۾ نه رکيو ته ايڏو شور ڇا لاءِ؟ محققن کي راءِ جي آزاديءَ جو حق هجڻ گهرجي.