اختر درگاهيءَ کان بيڪس بن بيدل بابت غلطي
(دیواں بیدل ارسو کلام ایڈیشں ۲۰۰۳ع ص ۳۲)
اختر درگاهيءَ حوالو درست نه ڏنو آهي ان ڪري ان مان تاثر ڏنو اٿس ته هري دلگير ۽ بيڪس فقير هم عصر هئا. جيڪا ڳالهه درست نه آهي ڇو ته:
بيڪس فقير جي وفات ڪڏهن ٿي؟
خود اختر درگاهي، بيڪس فقير جي وفات جي تاريخ 3 رمضان 1298ع مطابق پهرين اگسٽ 1881ع تي لکي آهي. (ديوان بيدل اردو ڪلام ص 13)
جڏهن ته هري دلگير روهڙي ۾ والد وٽ 1929ع ۾ لاڙڪاڻي پيل ڪالرا وقت اچي رهيو هو (چولو منهنجو چڪ ۾ از هري دلگير ص 13)
سنه 1881ع کان 1929ع تائين 48 سال ٿين ٿا يعني بيڪس فقير جي وفات کان 48 سال پوءِ هري دلگير روهڙي ويو آهي. ته بيڪس کي سندس مجازي محبوب ڪنئي سان گڏ ڪيئن ڏٺائين؟
هري دلگير 15 جون 1916ع تي لاڙڪاڻي ۾ پيدا ٿيو (چولو منهنجي چڪ ۾ ص 123)
جڏهن بيڪس فقير سنه 1881ع ۾ روهڙيءَ ۾ فوت ٿيو يعني هري دلگير بيڪس فقير جي وفات کان 35 سال پوءِ پيدا ٿيو آهي ته بيڪس فقير ۽ سندس مجازي محبوب ڪنئي کي ڪيئن ڏٺائين؟
(3) هري دلگير خود به لکيو آهي ته هن بيڪس فقير ۽ سندس مجازي محبوب ڪنئي کي ڏٺو. حوالو هي آهي ته لکيو اٿس ته “ بيڪس انگريزي شاعر ڪيٽس وانگر جوانيءَ ۾ ئي وڃي خدا سان واصل ٿيو.ڪنيئي سوناري ڇوڪري سان عشق هوندو هوس. ٻڌم ته چانڊوڪي رات ۾ درياهه جي ڪناري تي بيڪس واريءَ تي ليٽي راڳ ڳائيندو هو ۽ ڪنيو ناچ نچندو هو. اهو نظراو ڏٺو ڪونه هيم پر اڪثر اکين اڳيان ڦرندو هو، درگاهه ۾ ڪلام جي ڌم مچندي هئي” (چولو منهنجو چڪ ۾،ايڊيشن 1990ع ص 15)
حوالي مان معلوم ٿيو ته هري دلگير بيڪس ۽ سندس مجازي محبوب ڪنيئي کي نه ڏٺو پر انهن بابت ٻڌو هئائين.
هن بحث مان ثابت ٿئي ٿو ته اختر درگاهيءَ جو هر دلگير وارو حوالو غلط آهي. ان ڪري ان کي درست ڪيو وڃي ته جيئن تاريخدان يا ٻيا ليکڪ ساٿي متان اهڙي ڪا غلطي ڪري هري دلگير يا ان جي والد کي بيڪس فقير جو همعصر لکن.