گيڙو رنگ کان وانجھيل سنڌي راڳ : اسحاق انصاري
ريڊيو خيرپور ۽ لطيف ڪيمپس (پوءِ يونيورسٽي) جي اها خوشنصيبي هُئي جي انهن کي فقير طبع ماڻهو، راڳداري ۽ آرٽ جو ڄاڻو تنوير عباسي دوست جي صورت ۾ مليو. تنوير عباسيءَ، لطيف ڪيمپس کان وٺي شاهه لطيف يونيورسٽيءَ تائين ان کي وڌائڻ ويجھائڻ ۾ ڪردار ادا ڪيو. هو شروع کان وٺي يونيورسٽي سينيٽ ۽ گهڻن سالن تائين سينڊيڪيٽ جو ميمبر رهيو. هِتي اهو ذڪر ڪ رڻ به بي وقتائتو نه ٿيندو ته مون کي جڏهن 1999ع ۾ اسٽيٽ بينڪ ۾ نوڪري ملي، ۽ مون کي يونيورسٽي (جِتي مان ايسوسيئيٽ پروفيسر هيس) مان رِليو ٿي اسٽيٽ بينڪ جوائن ڪرڻي هئي ته اتان مون کي رِليو ڪرائڻ ۾ به تنوير عباسيءَ پنهنجو ڪردار ادا ڪيو. ان وقت لطيف يونيورسٽيءَ جو وائيس چانسلر ڊاڪٽر آر.اي شاهه هو ۽ اهو فيصلو سينڊيڪيٽ ۾ رکيو ويو. مان پاڻ به سينڊيڪيٽ جو اليڪٽيڊ ميمبر هيس (ان وقت جسٽس ڏوگر به ميمبر هو) جڏهن ايجنڊا تي منهنجو آئيٽم آيو ته مون کي ڀرسان وائيس چانسلر جي آفيس ۾ وڃڻ جو چيو ويو. پر ٿوري ئي دير ۾ مون کي واپس اچڻ جو چيو ويو ۽ يڪراءِ طور تي مون کي اتان ڇڏڻ جو فيصلو ڪيو. ان فيصلي ڪرائڻ پويان تنوير عباسي جي هڪ منطق سڀني کي قائل ڪري ڇڏيو. سائينءَ چيو ته: ”اسحاق انصاريءَ اها جڳهه پنهنجي ٽيلينٽ سان حاصل ڪئي آهي ۽ اسان جا ماڻهو اهڙن ادارن ۾ تمام گهٽ آهن. جيڪڏهن اسان اسحاق کي نه ڇڏينداسين ته هو ڪنهن ٻي کي رکي ڇڏيندا پر اهو اسان جو ماڻهو نه هوندو. جڏهن ته هِتي جيڪا جڳهه خالي ٿيندي اها اسان جي وس ۾ آهي ته ڪنهن پنهنجي کي ڏيون.“
بهرحال، تنوير عباسيءَ جي ڪري سچل چيئر، ايستائين جو ان جي فنڊنگ ۽ ان جو آرڪيٽيڪچر به تنوير عباسي جي پسند ۽ محنتن سان ٿيو. اهري ريت تنوير عباسيءَ ريڊيو خيرپور لاءِ به گهڻو ڪم ڪيو.
هو جيئنءَ ته پاڻ صوفي هو ۽ صوفي راڳ سان سندس گهڻي چاهت هوندي هئي ۽ هُنَ صوفي راڳ کي پروموٽ ڪرڻ ۾ به پنهنجو ڪردار ادا ڪيو. فقير غلام حسين ۽ فقير موٽڻ شاهه ته اڳ ئي پنهنجي حيثيت رکندا هيا پر تنوير عباسي پوءِ اهو يونيورسٽي جو پروگرام هجي يا ريڊيو يا ڪو ٻيو پروگرام کين ڳائڻ جو موقعو ضرور وٺي ڏيندو. هنن جو ڳايل سچل سائينءَ جو ڪلام ”مان جوئي آهيان سوئي آهيان“ ڳليءَ ڳليءَ ۾ ٻڌجڻ لڳو.
اهو شايد 1985ع جو ئي زمانو هيو جڏهن ريڊيو خيرپور جي ان وقت جي پروگرام مينيجر سائين الله بخش بخاري (جيڪو پاڻ هڪ فقير طبع ماڻهو هو) کي تنوير عباسيءَ ٻڌايو ته ٽالپر وڏا جو هڪ فقير ڏاڍو سٺو ٿو ڳائي ان کي ٻڌڻ ۽ رڪارڊ ڪرڻ کپي. هنن ٻنهي پاڻ ۾ طئه ڪيو ۽ ٻئي گڏجي سائين علي محمد فقير جي درگاهه تي پهتا ۽ فقير کي ٻڌائون. ٻئي سرن جي هڪ واديءَ ۾ گم ٿي ويا ۽ اتان واپس تڏهن وريا جڏهن هنن پنهنجن پيرن تي سهراب فقير جي هٿن جي ڇُهاءَ کي محسوس ڪيو. هنن، ان وقت ئي سهراب فقير کي ايپروو ڪيو ۽ کيس سڀاڻي ريڊيو تي اچڻ جي دعوت ڏنائون. جِتي نصير سومري سندس پهرين ڪلام جي رڪارڊنگ ڪئي ۽ مشهور زمانه راڳ ”ڳليان پريم نگر ديان....“ جي رڪارڊنگ به نصير سومري ڪئي.
مان جڏهن 1985ع ۾ ليچڪرار ٿي لطيف ڪيمپس خيرپور پهتو هيس ته شوڪت خاصخيلي ۽ مختيار ملڪ جي ڪري ريڊيو خيرپور به پنهنجو ٿي پيو هيو. شوڪت خاصخيلي ان زماني ۾ ريڊيو تي روز شامَ جو ڳوٺاڻن لاءِ پروگرام ڪندو هو. جنهن ۾ هفتي ۾ هڪ دفعو ڪو نه ڪو فنڪار لائيو ڳائيندو هو. لطيف يونيورسٽيءَ جي سامي هاسٽل ۾ منهنجي طرفان منعقد ٿيندڙ مهيني ۾ هڪ ٻه دفعا ٿيندڙ پروگرام لاءِ راڳي شوڪت خاصخيلي مهيا ڪندو هو جيڪي گهڻو ڪري ان پروگرام جي رڪارڊنگ لاءِ ايندا هيا، اهڙيءَ ريت سندن رهائش جو بندوبست به ٿي پوندو هو ته پاڻ سان گڏ ٻه پيسا به کڻي ويندا هيا. اهڙين محفلن ۾ سهراب فقير، شمن فقير کان وٺي استاد صادق علي تائين ڳايو هو. سهراب فقير جڏهن به اهڙين محفلن ۾ ايندو هيو ۽ اسان جيڪو ڪجهه کيس ڏيندا هياسين هو خوشيِءَ سان قبول ڪندو هو. سندس طبيعت فقيراڻي هوندي هئي ٻين ڳائڻن جيان لالچي نه هوندو هو. ڪڏهن به ڪا ڊمانڊ نه ڪندو هو.
اهو سهراب فقير جو شروعاتي دور هو پوءِ وري حميد آخوند ۽ ممتاز مرزا جي پارس هٿن هُنَ کي لطيف جي درگاهه کان وٺي ناروي، جرمني ۽ ٻين ملڪن جي اسٽيجن تائين پهچايو.
سهراب فقير جي آواز ۾ پنهنجو هڪ سوز ۽ گداز هوندو هو. هن کي ٻين فقيرن کان جيڪا ڳالهه منفرد ٿي ڪري اها آهي راڳ جي ڄاڻَ. گهڻو ڪري فقيري رنگ ۾ ڳائڻ وارا رڳو عشقَ سان ڳائيندا آهن ۽ انهن مان گهڻن کي راڳداريءَ جي پر پيچ ۽ انگي حسابن جهڙن انگن جي خبر نه هوندي آهي. پر سهراب فقير جيئن ته بنيادي طور تي طبلي نواز هو، هُنَ گهڻا سال ممتا زبيگم سان طبلو وڄايو ۽ ان کان پوءِ هُن استاد خورشيد علي خان ۽ استاد منظور علي خان هڙن راڳين سان طبلي تي سنگت ڪئي ـــ استاد خورشيد علي خان کيس ڪڏهن ڪڏهن آلاپن لاءِ چوندو هو ۽ هو طبلي وڄائڻ سان گڏ آلاپ به ڏيندو هو جيڪي ماڻهن کي موهي وجھندا هيا. هڪ ڀيري خوش خير محمد فقير هيسباڻي جي ميلي تي هيسباڻين زور ڀريو ته جيستائين فقير سهراب ڳائيندو نه ايستائين راڳ جي محفل شروع نه ٿيندي. اهڙي ريت ان وقت کان وٺي فقير آهستي آهستي طبلي کان پري ٿيندو ويو ۽ ڳائڻ جي ويجھو ٿيندو ويو. ان ڪري فقير جي راڳ ۾ لئي تمام گهڻي هئي ۽ هو راڳداريءَ جي ڄاڻ به رکندو هو. سندس آواز تمام مٿي هوندو هو ۽ سندس آلاپن جا لهرا هڪ جادو ئي اثر رکندا هيا. هُنَ جي ڪلامن ۾ ”ڳليان پريم نگر ديان“ گهڻو مشهور ٿيو پر غلام حسين ۽ موٽڻ شاهه جي ڳايل ڪلام ”مين آيا مُک ويکڻ“ کي به هن نئين زندگي ڏني. هن جي وڇوڙي تي گهڻو ڪري ليکڪن لکيو آهي ان سلسلي ۾ خالد ٻانڀڻ سهراب فقير جي باري ۾ لکي ٿو ته: ”هو سنڌي ٻوليءَ ۾ ڳائيندڙ سچل، خوش خير محمد فقير هيباڻي، غمدل فقير ۽ در محمد فقير جو عاشق هيو جنهن جي اواز جي صدا تي ڪائنات جا سمورا ڪاروبار رڪجي ويندا هئا سندس وجداني آواز ۾ قدرت اهڙي ته ڪلا ڀري هئس جو جيڪو هن صوفي صفت آواز کي ٻڌندو هو پنڊ پهڻ ٿي ويندو هو. تڏهن ته جرمني جي اها گوري مٿس موهت ٿي پئي هئي جنهن جون ڳالهيون سهراب فقير جيئري ڏاڍي چاهه سان ڪندو هو. ان جو ذڪر ڪندي هن جي اکين ۾ عجب چمڪ اچي ويندي هئي جنهن جا ڀاڪرن ۾ ڀريل فوٽو سهراب فقير جي آخري سفر تائين گڏ هئا تڏهن ته سچل چيو هو ته: ”سچو عشق ٻڍا نه ٿيوي، توڙي چٽڙي هئس ڏاڙهي“
ڏٺو وڃي ته سهراب فقير جي راڳ جي زندگي مختصر آهي، مجموعي طور تي 1985ع کان وٺي 1996ع تائين (فالج ٿيڻ تائين) هُنَ ڳايو. پر ان مختصر عرصي ۾ هُنَ گهڻن ملڪن جا دورا ڪيا ۽ ملڪ جي هر ننڍي وڏي پروگرام ۾ ڳايو ۽ هڪ نئون رنگ پيدا ڪيو.
اهو به دؤر هو جڏهن صوفي راڳ جا وڏا وڏا نالا هوندا هيا جن ۾ فقير خادم حسين، فقير يار علي، فقير عبدالغفور، علڻ فقير، فقير غلام حسين، موٽڻ شاهه ۽ ٻيا هوندا هيا پر سهراب فقير جي لاڏاڻي سان ڄڻ ته سانجو راڳ گيڙو رنگ کان خالي ٿيندو پيو وڃي پر وري به سندس سُنگ جي فقير جمال الدين، فقير قلندر بخش ۽ فقير رجب مان اميد رکجي ٿي ته هُو سهرابي رنگ کي اسان جي راڳ جي افق تان گم ٿيڻ نه ڏيندا.