”ڳليان پريم نگر ديان“ جو گائڪ سهراب فقير : ناصر قاضي
مٺن ماڻهن اڳيان حامي مٺو ڳالهائڻو پوندو
زبان کولڻ کان اڳ ۾ حرف سارا تورڻا پوندا
انهن مٺڙي خطي جو ٻيو برجستو مثال ان ئي سرزمين مان جنم وٺندڙ نامياري صوفي راڳي سهراب فقير جو مٺڙو، سريلو ۽ درويشاڻو آواز آهي. جنهن پنهنجي سحر سان سموري سنڌُ ته ڇا پر پوريءَ دنيا کي مست ۽ مدهوش ڪري ڇڏيو. هي سريلو صوفي راڳي طبيعت ۾ به مٺڙو، درويش صفت، هر دلعزيز ۽ مهمان نواز شخصيت جو مالڪ هو، سندس شمار به سنڌ جي انهن راڳين ۾ هو، جن کي راڳ جي ستي ڄمڻ سان ئي ملي، يعني ڳائڻ وڄائڻ واري ڪٽنب سان واسطو هُجڻ ڪري راڳ جون لوليون ٻڌائين. انهن لولين جي تربيت ۾ رچي ريٽو ٿيو ۽ سڄي جڳ ۾ مشهور ٿيو.
سهراب فقير 1934ع ڌاري ڳوٺ ٽالپر وڏا، تعلقي ڪوٽڏجي. ضلعي خيرپور ميرس ۾ حمل فقير جي گهر ۾ جنم ورتو، جيئن ته موسيقيءَ جو فن کيس ورثي ۾ مليو، جو سندس والد حمل فقير ۽ سندس چاچا محرم فقير ۽ زوار پير بخش پڻ ڳائيندا وڄائيندا هئا. سهراب فقير ننڍپڻ ۾ ئي پنهنجي وڏن سان راڳ جي محفلن ۾ ويندو هو، جنهنڪري سندس راڳ ۾ شروعاتي رهنمائي سندس والد ڪئي، جنهن کانپوءِ هو استاد کيتي خان جو شاگرد ٿيو. سهراب فقير ننڍپڻ ۾ ئي درگاهه خوش خير محمد فقير تي وڃي سندس فرزند فقير در محمد هيسباڻيءَ جو طالب ٿيو هو. جنهن ڪري هو شروع کان ئي تصوف توڙي صوفياڻي راڳ سان سلهاڙجي ويو. هو اڳتي هلي هڪ ٻئي صوفي راڳي عنايت فقير سان هارمونيم تي سنگت ڪرڻ لڳو، پر وري عنايت فقير جي بي وقتائتي موت سهراب فقير کي به جھوري وڌو ۽ هو سندس جدائيءَ جي غم ۾ پنهنجو ڳوٺ ڇڏي، عنايت فقير جي ڳوٺ محرابپور، سندس مزار تي رهڻ لڳو. انهن ڏينهن ۾ هڪ ڀيري محرابپور ۾ هڪ شاديءَ جي محفل ۾ خانصاحب خورشيد علي خان جو اچڻ ٿيو، جنهن سان سهراب فقير وڃي ملاقات ڪئي، خانصاحب خورشيد علي خان ان موقعي تي سندس فن مان بيحد متاثر ٿيو ۽ سهراب فقير کي طبلي تي سنگت ڪرڻ جي آڇ ڪيائين. جيڪا آڇ هن خوشيءَ سان قبول ڪئي. ان کانپوءِ هو استاد خورشيد علي خان سان ڪافي وقت طبلي تي سنگت ڪندو رهيو. هڪ ڀيري 1975ع ۾ هڪ محفل ۾ استاد منظور علي خان کيس طبلو وڄائيندي ڏٺو ۽ چيائينس ته: ”طبلو وڄائڻ شينهن جي ڪنن ۾ هٿ وجھڻ برابر آهي. تون ڳائڻ شروع ڪر، اسان تنهنجو ساٿُ ڏينداسين.“ جنهن کانپوءِ هن ڳائڻ جو باقاعده آغاز ڪيو.
سهراب فقير ميڊيا جي حوالي سان سڀ کان پهريان ريڊيو تي متعارف ٿيو. ريڊيو تي کيس پروڊيوسر الله بخش بخاريءَ متعارف ڪرايو، جيڪو تنهن وقت ريڊيو پاڪستان خيرپور جو اسٽيسن ڊائريڪٽر هو. ريڊيو جي دنيا ۾ سهراب فقير جا سڀ کان وڌيڪَ ريڊيو پاڪستان خيرپور تان صوفياڻا ڪلامَ رڪارڊ ۽ نشر ٿيا، جڏهن ته سنڌ جي سمورين ريڊيو اسٽيشنز کانسواءِ ريڊيو پاڪستان بهاولپور تي به سندس 5 ڪلام ريڪارڊ ٿيا. جنهن کانپوءِ سندس آواز ۾ ريڪارڊ ٿيل ڪلام پوري پاڪستان جي ريڊيو اسٽيشنز سان گڏوگڏ آل انڊيا ريڊيو جي سنڌي سروس تان به نشر ٿيندا رهيا. هونئن ته سندس آواز ۾ ڳايل کوڙ سارا ڪلام مقبول ٿيا. پر سڀ کان وڌيڪَ سندس ڳايل غمدل فقير جي سرائڪي ڪلام ”ڳليان پريم نگر ديان“ مقبول ٿيو.جنهن ڪلام سبب سنڌ توڙي سنڌ کان ٻاهر به سندس ناماچاري ٿيڻ لڳي، اهڙيءَ ريت سهراب فقير جي مقبوليت ۾ واڌارو ايندو رهيو. کيس لطيف سائين ۽ سچل سائين جي سالياني عُرس جي موقعن تي دعوت ڏئي گهرايو ويندو هو. ٽيليويزن جي دنيا طرف کيس هڪ ڳوٺائي هجڻ جي حوالي سان پروڊيوسر اختر ٽالپر وٺي آيو، جِتي هن پروڊيوسر اعجاز عليم عقيليءَ جي پروگرام ۾ پهريون ڀيرو پرفارمنس ڏني.
سهراب فقير جي اهڙين سرگرمين دوران کيس ۽ سندس جوڙ کي (جنهن کي فقراهي ٻولي ۾ سنگ چيو ويندو آهي) ممتاز مرزا ۽ عبدالحميد آخوند جهڙن املهه پارکن ٻڌي ورتو، جن کيس ضلعي خيرپور جي ننڍڙي ڳوٺڙي مان ڪڍي، اول ته پوري ملڪ پوءِ دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن جا سير ڪرايا. هن جي ملڪن ۾ فن جو مظاهرو ڪيو انهن ۾ برطانيه، ناروي، بيلجيم، جرمني، هالينڊ، فرانس اٽلي، ڊئنمارڪ، سوئٽزرلينڊ، سعودي عرب، دبئي، ايران ۽ هندوستان شامل آهن.
سهراب فقير جي فن ۾ هڪ حيران ڪندڙ ڳالهه اُها پڻ ڏٺي وئي ته پاڻ تدريسي حوالي سان هڪ درجو به ڪونه پڙهيل هو، پر پوءِ به ڏيهه توڙي پرڏيهه ۾ جِتي ڪٿي ڪلام هميشه ياد ڳائيندو هو. کيس بي انت شآعري برزبان ياد هوندي هئي، توڙي جو اهي ٻول ڪيترا به دقيق يا مشڪل ڇو نه هجن. سهراب فقير پنهنجي ڏاهپ جي آڌار تي انهن جو اُچار بلڪل درست ۽ ياد اُچاريندو هو. سندس آواز ۾ ڳايل ڪافي ڪلام مقبول ٿيا، جن ۾: ”ڳليان پريم نگر ديان“، ”رخ رانجھن مان منير هويا“، ”ميڏا روح م نگدا محبوب آوي“، ”ڏاڍو عشق لڳو اربيلن کي“، ”ڪوجو ڪان لڳو مون“، ”ديد ۾ ڏس تون ديد رلائي“ ۽ ٻيا ڪيترائي ڪلام شامل آهن. سندس فن جي مڃتا ۾ کيس صدارتي ايوارڊ براءِ حسنِ ڪارڪردگي. شاهه لطيف ايوارڊ، سچل سرمست ايوارڊ، لعل شهباز قلندر ايوارڊ، ريڊيو پاڪتان خيرپور ايوارڊ سميت ٻيا به ڪيترائي ڏيهي توڙي پرڏيهي ايوارڊ پڻ مليا. هن پنهنجو فـَنُ پنهنجي پٽ رجب علي سميت ٻين ڪيترن ئي شاگردن علي گل فقير، فقير قلندر بخش خاصخيلي، گلبهار جويو، جمال فقير، سيد باقر علي شاهه ۽ ٻين تائين منتقل ڪيو. کيس راڳ سان انتها درجي جو عشق هو، ايتريقدر جو عُمر جي آخري حصي ۾ فالج ۽ ٻين ڪيترن ئي بيمارين جي حملي سبب، ڳائڻ جي سگهه نه هجڻ باوجود به درگاهن تي حاضري ڀري، پنهنجي شاگردن سان سنگ ۾ شامل ٿي، آواز توڙي آلاپ سان ويراڳ جو ورد ورجائيندو رهندو ۽ ڏٺو اهو ويو ته سندس اهو عمل سندس ئي اکين کي آلو ڪري ڇڏيندو هو.
سهراب فقير سچ پچ هڪ درويش ۽ الله لوڪ ماڻهو هو، ان جو مثال منهنجي اکين ڏٺو هي واقعو به آهي. جيڪو 16 اپريل 1997ع جو آهي، جڏهن شڪارپور جي هڪ ڳوٺ نبي شاهه وڳڻ ۾ نامياري صوفي شاعر غمدل فقير جي سالياني عُرس جي موقعي تي محفل سماع منعقد ٿي. محفل جي شروعات ۾ حسبِ دستور نون ۽ جونيئر فنڪارن کي اسٽيج تي گهرائڻ جو سلسلو هلندڙ هيو، جنهن کانپوءِ سينيئر راڳين ۽ ٻاهران آيل فقيرن جو وارو هو، پر سڀني مهمانن، فنڪارن توڙي راڳين پاران اسرار ڪيو ويو ته سهراب فقير کي هاڻي اسٽيج تي گهرايو وڃي، توڙي جو منتظمين پاران سهراب فقير کي ڪافي دير سان گهرائڻ جو ارادو هو. پر سڀني آيل مهمانن جي اسرار تي کيس ۽ سندس سُنگَ کي وچ ۾ ڳائڻ لاءِ گهرايو ويو، هن ان محفل ۾ پنج ڪلام ڳائي اسٽيج تان اُٿڻ پئي چاهيو ته ماڻهن هڪ وڌيڪَ ڪلام ڳائڻ جو اسرار ڪيو، سهراب فقير هڪ وڌيڪَ ڪلام ڳائي بس ڪئي ته اچي برسات ڪڙڪي ۽ اهڙو وسڪارو ڏنائين، جو بقايا پروگرام برخاست ڪرڻو پيو ۽ باقي ڳائڻن کي ڳائڻ جو وارو ئي نه مليو.
سنڌ جو هي سريلو ۽ سدا بهار راڳي 75 سالن جي عُمر ۾ 23 آڪٽوبر 2009ع تي هن فاني جهانَ مان لاڏاڻو ڪري ويو. سندس آخري آرامگاهه سندس ڳوٺ ٽالپر وڏا، ضلعي خيرپور ميرس ۾ آهي.