سهراب فقيرَ جي فَنَ ۽ زندگيءَ متعلق مختلف شخصيتن جا رايا
[b]تاج جويو[/b]
راڳ ۽ سُر، سونهن ۽ زندگيءَ جي علامت آهي. سنڌ ڌرتي جي اهڙي خوبصورت علامتن مان هڪ علامت سهراب فقير به هو. سهراب فقير سنڌ جو اهو خوبصورت آواز هو، جنهن ڪيترن ئي سالن کان انهيءَ علامت جي سونهن کي برقرار رکيو. سنڌ وڌيڪَ هڪ زندگيءَ جي علامت کان محروم ٿي وئي.
[b]عبداللطيف انصاري[/b]
سهراب فقير جو وڇوڙو سنڌ کي سُر ۽ سنگيت جي مد ۾ نهوڙي ويو آهي، هي عظيم فنڪار هو، جنهن جي ڳلي ۾ قدرت سوز ۽ گداز جي انتها پلٽي هئي. مان عابده پروين کان پوءِ سهراب فقير سان انتهائي عقيدت رکندو هوس. سهراب فقير سان هڪ لڳاءُ ان ڪري به هو جو هن اسان جي پنو عاقل جي ڪلاسيڪل صوفي شاعر غمدل فقير کي سندس ڪلام گليان پريم نگر ديان حضرت عشق گهمايم ڳائي امرتا بخشي هئي. سچ ته سهراب فقير جي وڇوڙي جي خبر تي منهنجو ته پورو ڪٽنب ٽي ڏينهن سوڳوار رهيو.
[b]پروفيسر سرور سيف[/b]
سُهراب فقير سنڌ جو اهڙو اڪيلو راڳي هيو جنهن سنڌي راڳ کي نئون رُخ ۽ رواج بخشيو. سُهراب فقير جي فن جي جنهن شهر مان شروعات ٿي منهنجو جنم به ان شهر سان آهي. ”روهڙي“ ئي اهو شهر آهي جِتاب سهراب فقير پهريان هڪ ”طبلي نواز“ جي حيثيت ۾ ۽ پوءِ هڪ راڳيءَ جي حيثيت ۾ نروار ٿيو. سهراب فقير سالن جا سالَ روهڙي شهر جي ڪلاسيڪل راڳي استاد خورشيد علي خان ۽ کيتي خان جي صحبت ۾ رهي ”سُر“ ۽ ”لئه“ جي سفر جو مسافر بڻيو ۽ جلد ئي هن پنهنجي منزل به ماڻي. سهراب فقير هونءَ ته سنڌ جي صوفياڻي راڳ کي سڄي دنيا ۾ روشناس ڪرايو پر هن ان ۾ خوبصورت تجربا به ڪيا. سهراب فقير صوفياڻي راڳ ۾ سنڌي لوڪ راڳ ۽ ڪلاسيڪل راڳ جي خوبصورتين کي شامل ڪري پنهنجي نرالي حيثيت مڃرائي.
[b]اختر درگاهي[/b]
سنڌ فن موسيقيءَ ۾ ظاهري طرح ته ڪي پنڊت ۽ نائڪ پيدا نه ڪري سگهي پر ڪيترائي راڳيندڙ هن ڌرتيءَ کي انهيءَ درجي جا ضرور مليا آهن جن پنهنجو نانءُ پيدا ڪيو ۽ راڳ ۽ موسيقي ذريعي ماڻهن جي دلين ۾ جاءِ والاري. سهراب فقير به انهن راڳيندڙن جي قطار ۾ هڪ نالو آهي جنهن ماڻهن جون دليون راڳ زريعي کٽي ورتيون هيون. سهراب فقير جو وڇوڙو سنڌي راڳ جي هڪ دور جي پڄاڻي آهي.
[b]پروفيسر ڊاڪٽر عبدالمجيد چانڊيو[/b]
سنڌ جي مهان صوفي راڳي سهراب فقير جو فن لازوال آهي جنهن کي سنڌ واسي/هندواسي هميشه ياد رکندا. ان جو خال ڪڏهن به ڪير پورو نٿو ڪري سگهي. الله سائين سندس روح کي هميشه سک ۽ سانت ۾ رکي آمين. حق موجود، سدا موجود.
[b]پروفيسر امان ڀَٽي[/b]
سهراب فقير سنڌ جي صوفي راڳ جو يگانو آواز، جنهن پنهنجي مست الست آواز نرالي انداز سان سنڌ جي گهڻن صوفي شاعرن جي ڪلام کي بين الاقوامي سطح تائين پهچايو. صوفي راڳ کي سُنگ واي منفرد انداز ۾ ڳائڻ سبب سهراب فقير ڏيهان ڏيهه شهرت حاصل ڪئي. سهراب فقير جو نالو سنڌ جي صوفي راڳ جي سفر ۾ هميشه مٿاهين مقام تي رهندو.
[b]امر اقبال[/b]
سهراب فقير اهو صوفي راڳي هيو، جنهن کي صوفياڻي راڳ جو بادشاهه چئجي ته وڌاءُ نه ٿيندو، تمام وڏي راڳي هوندي هن ڪڏهن به اهو محسوس نه ڪرايو، هميشه نماڻي انداز ۾ سڀني کي مانُ ڏيڻ واري هستي اڄ اسان ۾ موجود نه آهي پر هن جو فن هر پل اسان سان گڏ آهي، هن جو وڇوڙو صوفي راڳ جو تمام وڏو نقصان آهي. ۽ گڏوگڏ ذاتي طور تي مان به پنهنجي هڪ محسن بزرگ ۽ دوست کان محروم ٿي ويو آهيان.
[b]قربان منگي[/b]
سهراب فقير سنڌ جو هڪ جرڪندڙ موتي يا جرڪندڙ تارو هو. هن جي سر تان مهراڻ ڄڻ جھومي اٿندو هو. مون کي انتهائي افسوس آهي ته اهڙو سريلو مڌر ۽ سنڌ جي تهذيب جي صدين جو آواز لاچاري واري ڪيفيت ۾ هميشه لاءِ گم ٿي وڃي ٿو. جنهن کي سنڌ ڌرتي محسوس ڪندي احتجاج ڪندي نظر اچي ٿي. اهڙا ڪردار قيامت تائين خوشبوءِ جيان پارکو کي کيڪاريندا رهندا.
[b]ڊاڪٽر نجمه نور ڦلپوٽو[/b]
راڳ ان ڏينهن وجود ۾ آيو جڏهن دنيا وُجود ۾ آئي، دنيا جو وجود آواز سان ٿيو. ڌڻي پاڪ چيو ”ڪُن“ ٿي ته هي جهان ٿي پيو ۽ اڄ تائين ماڻهو آواز جي حسن تي موهجي پئي ٿو ۽ جڏهن هي دنيا ختم ٿيندي ته اها به آواز سان ختم ٿيندي جڏهن هڪ مَلَڪُ صور ڦوڪيندو ۽ آواز ڪڍندو ته آواز جي ڏات به الله جي نعمت آهي، اهڙي نعمت الله پاڪ سنڌ ڌرتيءَ جي صوفي راڳي سهراب فقير کي عطا ڪئي هئي. هو سنڌ جو اهو راڳي هو جنهنجي آلاپ سان مرده دليون مست ٿي وينديون هيون ۽ جھومڻ لڳنديون هيون. هو جڏهن
ڳليان پريم نگر ديان
حضرت عشق گهمايم
ڳائيندو هو ته سچ پچ هو سڀني کي جھومائي ڇڏيندو هو. هينئر ان جو وڇوڙو سنڌ واسين لاءِ ڪنهن وڏي الميي کان گهٽ ناهي.
ٻيو سهراب فقير جو وڇوڙو اسان کي ڏکوئيندو رهندو ۽ سهراب فقير هڪ ايران وارو مشهور آهي، ٻيو سهراب فقير سنڌ جو جيڪو سنڌ جو سفير پڻ هيو ۽ تقريباً ڪافي دنيا گهميو ۽ نيٺ سنڌ جي مٽيءَ ۾ سمهيو.
[b]سجاد ميراڻي[/b]
سهراب فقير جو ڳايل ڪلام ”ڳليان پريم نگر ديان“ سڀ کان پهرين مون ڪراچي ريڊيو تي نصير سومري صاحب جي معرفت ٻُڌو. مون کي اهو ڪلام وڻيو مون ڪيسيٽ تي ڀري ۽ ڏينهن ۾ ٻه چار ڀيرا ضرور ٻُڌندو هُيس. منهنجي هر پروگرام ۾ سهراب فقير جو مٺڙو آواز ضرور شآمل هوندو هو. دوست چوندا هئا ته تنهنجي پروگرام جي سڃاڻپ صرف ۽ صرف سهراب جو آواز آهي ۽ اِهو سچ به آهي ته جنهن پروگرام ۾ سهراب فقير ۽ ساٿين جي آواز هجن اُهو ڪامياب ته اَوس ٿيندو. افسوس جو هُنَ سان روبرو ملڻ جو موقعو نه مليو پر هُنَ جو آواز ۽ انداز اهڙو هو جو جڏهن به ٻُڌبو ته ائين لڳندو آهي ته هو توهان سان ملاقات ڪري رهيو آهي.
[b]ممتاز علي شيخ
ريڊيو پاڪستان ڪراچي[/b]
سهراب فقير سنڌ جي انهن صوفي راڳين منجھان هو جيڪي ڏيئي نه پچارن هن جي سُرَن جي صدا صوفي ٻولن ۾ گهريل وجد کي تهائين وڌيڪَ جوش اڀاريندي هُئي. ته سماج کي انارڪين مان ڪڍڻ لاءِ تصوف ئي هڪ واحد جُز آهي تڏهن صوفي شاعرن ۽ فنڪارن جي اهميت جو احساس وڌيڪَ محسوس ٿيڻ لڳو آهي. سائنسي سماجَ جي ٺڳين، هيرا ڦيرين کان بدظن ماڻهو صوفين جي راهه تي آخري پناهه گاهه محسوس ڪري ٿو. اهڙي ٻڏتر واري صورتحال کان پوءِ صوفي شاعرن ۽ فنڪارن جو قدر تڏهن وڌيڪَ محسوس ٿئي ٿو جڏهن اهي جسماني طور اسان وٽ موجود نٿا هجن. سهراب فقير منهنجي نظر ۾ منڌل، مايوس ۽ ذهني بيمار ماڻهن جو معالج فنڪار هو. افسوس جو سنڌ جي ٻين ليجنڊس جيان هن جو به قدر نه ڪري سگهياسين.
[b]شاهن سمنگ
[/b]
صوفي راڳي سهراب فقير جا آلاپ، من کي موهيندڙ هُئا. هُو جڏهن به آلاپ ڏيندو هو ته دل جي هڪ صدا اڀري پوندي هئي. دليون جھومڻ لڳنديون هيون. پاڻ به مست ٿي ڳائيندو هو ۽ سندس ٻڌندڙ به اُنَ مهويت ۾ گم ٿي ويندا هئا. سهراب فقير، سنڌ جي صوفياڻي شاعريءَ کي ئي ڳايو ۽ پنهنجو نالو روشن ڪيو. هن سنڌ جي صوفياڻي شاعري کي ڏيهان ڏيهه پهچايو. سهراب فقير نه صرف سنڌ جي صوفياڻي شاعري ڳائي پر ان سان گڏوگڏ پنهنجي لباس ۽ من کي به صوفياڻو بڻائي ڇڏيو. سهراب فقير، شاهه لطيف، سچل سرمست، خوش خير محمد هيسباڻي، فقير نانڪ يوسف، بيدل سائين ۽ ٻين صوفي شاعرن کي دل جي حضور سان ڳايو.
سهراب فقير، صوفي راڳين ۾ هڪ منفرد نانءُ هو. جنهن جو سڀاءُ به الڳ هو ته سُر به الڳ هو. سنڌ جي صوفياڻي مزاج جي عڪاسي ڪندڙ راڳي هو. سهراب فقير ڀرپور ڳايو، ڀرپور داد حاصل ڪيو ۽ قدرت کيس وڏي مڃتا عطا ڪئي. سهراب فقير پنهنجي الڳ سڃاڻپ پيدا ڪئي، هن جو آواز به نرالو هو ته انداز به منفرد هو. سهراب فقير کي سنڌ جي راڳيءَ جي حوالي سان هميشه ياد رکيو ويندو.
[b]مهر خادم [/b]
سهراب فقير هِڪُ مهان صوفي راڳي هُيو جنهن سنڌُ جي صُوفي شاعرن جي ڪلامَ کي دُنيا جي هَر ڪُنڊَ ڪُڙڇَ ۾ پهچايو، سندس فرزندَ رجب سهراب فقير ۽ سلامت سهراب فقير انهيءَ سُچيت سفرَ کي اڳتي وڌائي رهيا آهن.
سهراب فقيرَ جي شخصيتَ ۽ غير معمولي ڪَمَ کي پوري عالمَ تائين پهچائڻَ لاءِ اسان جي ثقافتي ادارن کي منظم اندازَ ۾ جوڳا اُپاءَ وٺڻ گهرجن.
[b]آصف نظاماڻي [/b]
اسان جي مٺڙي امڙ سنڌُ جي ڌرتي، صوفين ۽ سالڪن جي ڌرتي آهي، انهن صوفين جي ڪلامَ ۽ پيغامَ کي عام ڪرڻَ ۾ صوفي راڳين ۽ درگاهن جو وڏو ڪردار رهيو آهي.
سهراب فقير اهڙن ئي صوفي راڳين جي سَٿَ جو هِڪُ پنهنجي ئي اندازَ وارو ۽ پنهنجي ئي رنگَ وارو صوفي راڳي آهي جنهنجي منفرد ڏاتِ کيس ڏيههَ پرڏيههَ ۾ شهرتن جي بُلندين تائين پهچايو.
[b]مقصود مهيسر [/b]
اُنَ وقت جڏهن اڃان سهراب فقيرَ جو الستي آوازُ سموري دنيا ۾ عامُ نه ٿيو هو، تڏهن اسان اجرڪ آرٽ اينڊ ڪلچرل يوٿ آرگنائيزيشن پاران هِنَ مٺڙي راڳيءَ کي مڃتا ايوارڊ ڏئي ساڻس محبتَ جو اظهارُ ڪيو هُيو. اڳتي هلي سهراب فقير صوفي راڳَ جي حوالي سان هر دل ۾ جاءِ ٺاهي. سندس آواز صدين تائين گونجندو رهندو.
[b]ضمير لاشاري [/b]
سهراب فقير صوفي راڳين جي سَٿَ ۾ اُنَ ڪري به مٿڀرو آهي جو هُنَ کي راڳَ جي مڙني رنگن ۽ انگن جي ڄاڻَ هوندي هُئي. ههڙا فنڪارَ صدين کان پوءِ ڄمندا آهن ۽ صدين تائين ياد رکيا ويندا آهن.
[b]آزاد انصاري [/b]
خيرپور فَنَ جي دنيا ۾ تمام وڏا نالا پيدا ڪيا آهن ۽ جڏهن ذڪر صوفي راڳَ ۽ ويراڳَ جو نڪرندو ته سهراب فقيرَ جو آوازُ سموري دنيا ۾ خيرپور جي سڃاڻپَ بڻجي سامهون ايندو. سهراب فقيرَ جو مست ۽ الست آوازُ سموري عالمَ ۾ گونجي رهيو آهي. اِها هِڪَ حوالي سان اسان خيرپور واسين لاءِ به فخر جوڳي ڳالهه آهي.
[b]هاشم ڀٽي [/b]