سنڌي راڳ جو امر ڪردار سهراب فقير : مرتضى جوڻيجو
سهراب فقير جا ڳايل صوفي ڪلام سندس امر ڪردار جيان ڳائجندا رهن ٿا ۽ اهي سندس ڳايل مڌر، سريلا ۽ مٺڙا ٻول هميشه گونجندا رهندا. جيئن ته سهراب فقير لوڪ صوفي راڳي هو ۽ هن انهن ئي شاعرن کي گهڻو ڳايو آهي جن پنهنجي ساري حياتي تصوف جي پرچار ۽ واڌ ويجهه ۾ وقف ڪري ڇڏي ۽ کين جيترو به قلم کڻڻ لاءِ وقت مليو انهن پنهنجي شعرن ۾ به پوري عالم کي محبت ۽ امن جو پيغام تصوف جي واٽ تي هلندي ڏنو آهي. صوفي شاعرن جي چيل ڪلام کي ڏاها، ڄاڻو اديب تصوف يا صوفي شاعري سڏين ٿا، آخر تصوف جون رمزون يا گهرجون ڪهڙيون آهن جيڪڏهن ان سوال جو جائزو وٺجي ته تصوف ڇا آهي؟ جنهن ۾ سرجيل شاعري کي سهراب فقير يا ڪنهن ٻئي نامور ڳائڪ ڳايو آهي ته هو به الهامي عشق جي انتها واري منزل تي پهتا آهن جهڙي طرح مجاز ۽ عشق ۾ وِٿي آهي ساڳئي طرح ٿيندڙ عام رواجي شاعري ۽ تصوف جي رنگ ۾ رنڱجي چيل شاعري ۾ پڻ وٿي آهي جهڙوڪ تصوف ۾ مطلب جي اهميت، طلب جا قسم، محبت جو مفهوم، تصوف جي تاريخي پهلوئن تي نظر، صوفي شاعرن جي شاعري جي مثالن جا نتيجا حاصل ڪري انهن رخن، پهلوئن تي روشني وجھڻ ۽ تصوف جي ڪائناتي تصور کي اُجاگر ڪري موجوده افراتفري واري هنگامه خيز دور ۾ سڀني لاءِ امن، ڀائيچاري، اخلاق، صبر ۽ محبت واري نقطي تي واضح چٽي طرح زور رهيو آهي.
تصوف اهڙو فڪر آهي جنهن ۾ مقصد ۽ طالب بغير ڪنهن ٻئي غير جي شآمل ٿيڻ سان ذهن ۾ ويٺل هجي ۽ منافقي، لٻاڙ ۽ ٻٽا معيار توڙي ٻيو ڪو غير نڪتل هجي. تصوف جي بنيادي نقطو مطلوب آهي. طلب تعليم جو بنياد فراهم ڪندي آهي اها طلب تڏهن ٿيندي آهي جڏهن ان جي ضرورت طالب کي هوندي آهي. جهڙي طرح انسان ضرورت کانسواءِ ڪنهن به شيءِ جي طلب نه ڪندو آهي.
اها علم جي گهرائي آهي يا مطالعي جي وسعت حافظي جو ڪمال آهي يا تعليم جو اسلوب، طبعي شرافت آهي يا مزاج جي سادگي انهن ۾ ڪهڙو فرق ٿي سگهي ٿو. بيشڪ اهڙين خاصيتن جي ڪردار ۾ ويڙهيل درويشن ۽ فقير لوڪ ماڻهن کي انسان ڪڏهن به وساري نه ٿو سگهي جهڙي طرح پنهنجن وڏڙن، بزرگن کي ياد ڪرڻ اسان تي لازم آهي ساڳي طرح سهراب فقير جهڙين هستين کي ياد ڪرڻ ۽ سندن خوبين کي بيان ڪرڻ به هڪ فريضو آهي ڇو ته منهنجي راءِ مُطابق ڪو به ڪم معمولي ڪم نه آهي. فقير عنايت علي، استاد خورشيد علي خان، استاد منظور علي خان، کيتو خان ۽ ٻيا اهڙا ڪيترائي نالا آهن جن جي زندگي جا احوال توڙي سندن ڪيل خدمتن جو ذڪر سهراب فقير جي فني سفر بيان ڪرڻ سان اسان تائين پهتو. سهراب فقير جي فن مان استفادو حاصل ڪرڻ وارن توڙي سندن صحبت ۾ شريڪ ٿيڻ وارن کي اها ڄاڻ هوندي ته هو پنهنجي پر ۾ هر طرح ٻين کان مختلف ۽ منفرد نظر ايندو هو ڇو ته راڳ ۽ فن جي اجھاڳ سمنڊ جو سهراب فقير ڪنڌيءَ کان بيهي ڪمال نه ڏٺو پر ان ۾ اندر لهي ان جي هڪ هڪ ڇوليءَ کي جاچي ان جو جائزو وٺي سپون سوچي انهن منجھان اهڙا املهه موتي ۽ مڻيا ميڙيا هئا جن جي قيمت ڪٿڻ وارن جو اڄ به قحط ۽ ڪال نظر اچي ٿو. بهرحال ان جي بي انت دولت سندس طبيعت ۾ جيڪو سڪون، صبر، سنجيدگي ۽ سرور پيدا ڪيو هو ان جو اثر سندس شخصيت تي نمايان نظر ايندو هو ۽ اهڙو اثر ڄاڻ، واقفيت ۽ علم کانسواءِ دنيا جي ٻي ڪنهن به دولت ملڪيت ۾ نٿو ملي سگهي. اهو ئي سبب آهي جو سهراب فقير پاڻ پنهنجي صوفي رنگ ڍنگ توڙي طور طريقي ۾ ٻئي کي مُتاثر ڪرڻ جي قوت رکندو هو.
سهراب فقير جي اٿ ويهه ۽ حلم، ڳالهائڻ ٻولهائڻ ۾ سنجيدگي ۽ فصاحت، لهجي ۾ نرمي طبيعت ۾ نماڻائي ۽ نوڙت رويي ۾ توازن ميل ميلاپ ۾ پنهنجائپ ۽ محبت، انتها پسندي ۽ جارحيت کان ڪوهه پري حسد ۽ نفرت کان صفا ناواقف نظر ايندو هو جيڪو پنهنجي فني سرمائي کي سيني سان لائي پيو هلندو هو ۽ سهراب فقير ان کان زندگي جو پل به پري نه رهيو. تڏهن ته سهراب فقير جي ذات هر وقت شفقت، سخا، ڪرم ۽ عطا لاءِ مائل ۽ سائل جي تلاش ۾ رهندي هئي اهو ئي ته هڪ اصلي ۽ سچي سپوت جو روپ هوندو آهي جنهن سان ساٿي توڙي شاگرد اندر جو احوال اوري سگهن ۽ اهو ڪجهه بي حجاب ٿي ان کان گهري سگهن جنهن جي کين ضرورت هجي ۽ سندن دل کي اِهو اطمينان ئي نه پر يقين به هجي ته هن هستي کان جيڪو به گهري رهيا آهن اهو کين سولائي سان ملي ويندو ۽ هن در تان کين مايوس ٿي نه موٽڻو پوندو. سهراب فقير پنهنجي فني وسعت ۽ طبعي شفقت سبب پاڻ ماضي جي انهن عظيم ترين استادن جو تسلسل هو جن کي شاگردن جي برادري ۾ فقط استادن نه پر هڪ هستي وارو مقام مليل هوندو آهي ۽ ان در تي پهچي طالب جي نه صرف فني ۽ علمي طلب پوري ٿيندي هئي پر سندس قلب کي به قرار ملي ويندو هو اهڙي اڏول امر ڪردارن جي مالڪ استادن، درويشن ۽ فقيرن جي ذڪر سان تاريخ جا ڪيترائي بابَ پُر لڳا پيا آهن.