25-12-2017 : شام جا 7:30 منٽ
ان ڪهت جي ترتيب هن ريت ٿا رکون ته ٻالڪ پڻ کان ويهن ورهين تائين ٻالڪ پڻ جي عنوان سان، ۽ 20 کان 40 تائين بلوغت جو سفر، ۽ 40 کان 60 تائين ڪلائيميڪس جي تياري، لکڻ جي نيت ڪريون ٿا. ان تقسيم سان دوستن جي دماغ تي بار گهٽ رهندو، ڇوته منهنجي اندر کي به گهڻو ڪري رپيٽيشن نه وڻندي آهي، هر روز نئين ڌن ۽ نئون سبجيڪٽ سوچيندو آهيان، لکندو آهيان، ٺاهيندو آهيان، اهو ڏهن سالن جي ٻار جيان پنهنجي پاڙي ۾ پتلي تماشو ڏيکارڻ وارن جي پٺيان، بينڊ باجن وارن جي پٺيان، ۽ ميلي ملاکڙي ۾ ايندڙ سرڪس وارن جا نقل ڪري، پاڻ کي رنگ ماسٽر ظاهر ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو هوس. دوستن ۾ پنهنجي هم ڪلاسين خصوصا منهنجي اداڪاريءَ، قلمڪاريءَ ۽ منتظم جي صلاحيتن کي جنهن دوست عملي ساٿ ڏنو، اهو وقت ۽ اها تخليق، ان محسن دوست جي ئي عنايت آهي، جنهن جو نالو غلام حسين ميمڻ آهي. جيڪو هن وقت ايڇ ڊي ايم اي جي وڏي پوسٽ تان رٽائر ٿي، ڪنهن اسٽيٽ ايجنسي وٽ پورهيو ڪري رهيو آهي.
ان ۾ ڪو شڪ نه آهي ته اسان سڀ پورهئي جي ذريعي پنهنجي سڃاڻپ ڪرائڻ ۾ ڪامياب ٿيا آهيون. هر وقت جي پنهنجي پنهنجي تقاضا ۽ حالتون هونديون آهن، جيڪي ان وقت جي جڙندڙ پس منظر تي اثر انداز ٿي، پنهنجو منظر نامون تيار ڪنديون آهن. اسان جيڪي ڏٺو، جيڪي ٻڌو ۽ جيڪي پڙهيو اهي ئي اسان جا استاد هئا، جن اسان جي فطري لاڙن کي جنهن رخ موڙيو، تنهن رخ مڙي وياسون، ۽ اڄ جن نالن ۽ عنوانن سان سڏيا ۽ سڃاتا وڃون ٿا، اهو انهن ئي قصن ڪهاڻين ۾ سمورو سچ موجود آهي.
خانداني غربت ٻالڪ پڻ ۾ منهنجي اندر ۾ تخليق ٿيندڙ تمنائن جي وسيلن ۾ رڪاوٽ نه بنجندي هئي. منهنجو قوت ارادي ۽ ان ڪم سان مستقل مزاجي، جيڪو هر حال ڪرڻ لاءِ جان جي بازي لڳائي بيهي رهندو هوس، اهو جنون ته اها تخليق مڪمل ڪرڻي آهي اڄ به مون ۾ موجود آهي، ۽ ان دور ۾ ڪيترا واقعا ۽ داستان منهنجي زندگيءَ کي گهڙڻ لاءِ خدائي نظام مان صبح ۽ شام منهنجي نصيب ۾ اچي، منهنجي تربيت ڪندا رهندا هئا. ٻالڪ پڻ ۾ ڊرامن جا شوق، صرف ڪجهه ميلي ملاکڙي جا ڊرامه ڏسي، ۽ اسڪول ۾ شاگردن جي ڪيمپ فائر ۾ ننڍا ننڍا مزاحيه ڊرامه جن ۾ نمايان حصو وٺي سڪون محسوس ڪرڻ ۽ ايوارڊ ماڻڻ کان پوءِ ان ۾ انتها تائين وڃڻ جي سوچ ۽ جدوجهد شروع ٿي ويندي هئي، پر اچانڪ ڪا نئين تخليق پنهنجي دليلن سان اچي قائل ڪري منهنجو رخ موڙي، پاڻ ڏي کڻي ويندي هئي، جن ۾ پنهنجي پهرئين اداري “شاهه ڪلچرل سوسائٽي” جي پليٽ فارم تان اسٽيج ڊراما ٺاهڻ، فلمي ميلا منعقد ڪرائڻ، سنڌي فلمون ٺاهڻ، اڙدو فلمون ٺاهڻ، پاڪستان جي فلمسازن جي تنظيم جو چار سال چيئرمين رهڻ ۽ سنڌ اندر قائم ٿيندڙ سمورن سنڌي ٽي وي چينلن جو بنيادي ڪارڪن طور سڃاتو رهندڙ، ۽ هن وقت پنهنجي اڙدو ٽي وي چينل “اسٽار ايشيا نيوز” جي جنرل منيجر جي حيثيث کان علاوه ايراني فلم ساز اداري سان هڪ فلم پاڪستان ۾ ٺاهڻ جي ڪوشش هلي پئي ته ٻئي طرف پنهنجي نيوز چينل جي ڪرنٽ افيئرس کي بهتر بنائڻ، ۽ بهترين مارڪيٽنگ حاصل ڪرڻ لاءِ ڪوششون جاري آهن.
ٻالڪ پڻ جي مزاج کي جاري رکندي اها عادت وري پيو ورجايان، جيڪا غلام حسين لکندو هو، ۽ آئون ڳالهيندو هوس، هينئر فرق ممتاز علي لکي ٿو ۽ آئون ڳالهايا ٿو. 30 سال گذري ويا، انيڪ يادون فلمن جي صورت ۾، ڊرامن جي صورت ۾، تحريڪن جي صورت ۾، ڪتابن جي صورت ۾، اسٽيج ۽ ريڊيو ڊرامن جي صورت ۾ ۽ تازو تعليمي جاڳڙتا لاءِ ٺاهيل فلم “باغ جنت” جي ذريعي، بند اسڪول کولرائڻ جي جدوجهد جو سلسلو، به صلاحيتن آهر جاري آهي، 45 اسڪول ته سابق ڊي سي مٽياري فياض عباسي صاحب جي تعاون سان کولرائڻ ۾ ڪامياب ٿي وياسون، پر وڏيرن جي مداخلت، ماسترن جون بدليون ڪرائي وري اسڪول ويران ڪري ڇڏيا. ساڳي طرح سنڌ جي ثقافت ۽ اڪيلي سڄاڻپ “اجرڪ” جنهن سان لڳاءُ 20 سالن جي عمر کان شروع ٿيو، بحيثيت ليڊر جي اجرڪ جي ڪاريگر ۽ دڪاندارن جا مسئلا حل ڪرائڻ ۽ اجرڪ کي سنڌ ۽ دنيا تائين پروموٽ ڪرڻ جا وسيلا استعمال ڪري، ڪيترن ڏتڙيلن کي سٺي مقام تائين پهچايو ۽ اجرڪ کي نصاب تائين پهچايو، پر نقلي اجرڪ سان وڙهندي وڙهندي هاڻ جنگ هارائي ويٺو آهيان، ڇو ته هر هنڌ، هر گهر ۾، هر ثقافت ڏهاڙي تي استعمال ٿيندڙ اجرڪ نقلي زهر ۽ مهاجر جي ٺاهيل اجرڪ آهي، جنهن اجرڪ جي ڇاپي ۾، اجرڪ جي ثقافت جو خون ڪري ڇڏيو آهي، جنهن ۾ ثقافت جي پختڳي ختم، ان جاءِ تي انهيءَ ئي ڇاپي ۾ دشمن جي ٺاهيل زهريلي ۽ ڪمزور اجرڪ، جيڪا چمڪيلي ۽ سستي هئڻ جي ڪري آسانيءَ سان هر ماڻهوءَ وٽ روز پهچي وڃي ٿي، جڏهن ته اسان سنڌي پنهنجي سنڌي اصلي اجرڪ جي سڃاڻپ هاڻ مڪمل طرح وساري ويٺا آهيون، ۽ هاڻ اسان جي وڏن کي غور سان ڏسڻ ۾ اچي ٿو ته هيءَ اجرڪ اصلي آهي يا نقلي، جڏهن ته نئين نسل کي ان جذبي سان ڪوبه تعلق نه ٿيندو، ۽ ثقافت جو اهو ڇاپو مهاجر پاڻ مڃرائي، هن وقت بيڊ شيٽون، يونيفارمون، مطلب ته هر جڳهه تي پنهنجي اجرڪ کي قبول ڪرائڻ، ۽ وڪرو ڪرائڻ ۾ ڪامياب ٿي چڪا آهن.
اسان وٽ اها خوشي آهي ته اهو ڇاپو اجرڪ اسان سنڌين جي آهي. ان اجرڪ تي گذريل دور ۾ پيپلز پارٽيءَ جي صوبائي وزير محترمه سسئي پليجو صاحبه ان تي مٽياري ۾هڪ سيمينار دوران مونکي ڊاڪيومينٽري ٺاهي ڏيڻ جي ٺاهڻ جي خواهش ۽ اعلان ڪيو هو ۽ پوءِ مون اها ڊاڪيومينٽري ٺاهي ان اداري جي ان وقت جي ڊي جي مانجهي خان جي حوالي ڪئي هئي، جنهن کان پوءِ محترمه شرميلا فاروقي جنهن پڻ ان ڊاڪيوميٽري جي خلاف پاڻ ڊاڪيوميٽري ٺاهڻ جو اعلان ڪيو، پر اهو اعلان ئي رهجي ويو ۽ هيءَ ڊاڪيومينٽري مون محڪمه ثقافت جي صوبائي وزير سيد سردار علي شاهه جي هٿ ۾ ثقافت جو تحفو ڏيندي چيو ته سائين هيءَ توهان پنهنجي اجرڪ ڪلب ۾ ڏيکاريو، ۽ نئين نسل کي ڏيکاريو ته اصلي اجرڪ ڪهڙي آهي ۽ نقلي اجرڪ ڪهڙي آهي...؟؟؟ پر حقيقت مڃڻي پوندي ته مهاجر ان ڇاپي کي خوبصورت انداز ۾ بين الاقوامي سطح تي مارڪيٽ ڪيو آهي، جنهن سان هرڪو ماڻهو اجرڪ جي نالي سان ئي ان ڊريس جي نشاندهي ڪري ٿو. ان تباهيءَ مان سنڌ جي اصلي اجرڪ، اصلي ڪاريگر، اصلي هنر ۽ ڪاروبار کي جيڪو ڌڪ لڳو آهي يا نقصان ٿي رهيو آهي، ان جو تدارڪ ڪنهن به اداري، سجاڳ ذهن يا حڪومت وٽ نه آهي تنهن جي معني ان وقت جي، ان نقصان کي به ٻين شين وانگر هضم ڪري وڃجي، سڀني کي خبر آهي ته سنڌي اجرڪ کي بچائڻ لاءِ منهنجي اها ڪوشش ان وقت ڀٽي صاحب جي دور ۾ شروع ٿي جڏهن سنڌ جو گورنر مير رسول بخش ٽالپر هو جنهن ان تحرڪ ۾ منهنجو ڀرپور ساٿ ڏنو ۽ هلال پاڪستان اخبار ان زهريلي مصالحي سان مرندڙ مزدورن جون تصويرون ۽ احوال تفصيلن سان ڏنا، نيٺ آئون به اجرڪ جي جنگ سائين سردار علي شاهه جي هٿن ۾ هارائي ويٺس ۽ اها ڊاڪيومينٽري جيڪا مون کيس ڏسڻ لاءِ، اجرڪ ڪلبن ۾ رکڻ لاءِ، ٽي وي چينلن تي ثقافتي ڏهاڙن تي هلائڻ لاءِ ڏني، سا سال گذري ويو پر هن پاڻ به نه ڏٺي آهي، بلڪه ثقافت جي نالي سائين جيڪي ٻيا اربين روپيه خرچ ڪيا ان تي انڪوائريون شروع ٿي ويون آهن، سچا ڪامريڊ ۽ سچا وطن پرست اقتدار ۾ اچي وري وطن جا ويري ۽ استحصالي بنجي ويندا آهن، تنهن ڪري اهڙا سٺا اسيمبلي ۾ ڌرتيءَ لاءِ ڳالهائيندڙ خدا ڪري هميشه اپوزيشن ۾ هجن.
تعليم تي ڪوبه ڪمپرومائيز ڪرڻ پنهنجي ضمير جي خلاف بغاوت سمجهڻ گهرجي، ان ڪري احساس ۾ اها شي شامل آهي ته، سنڌ جي تعليم ئي سنڌ جي وجود جي دشمن بنجي بيٺي آهي، ۽ ڪمزوري ۽ جهالت علم کان محروميءَ سبب صلاحيت واري اڙدو، پنجابي ۽ پٺاڻ کي سنڌين جي ڪارخانن ۽ ادارن ۾ اهم پوسٽون ملي رهيون آهن، ويتر جيڪي تيل ڪپمنيون سنڌ جي اندر پنهنجو ڄار وڇائي رهيون آهن، جن ۾ مزدور جي نالي ۾ پٺاڻ سيٽ ٿيندو وڃي، جيڪو ٽرانسپورٽ، تيل، ڪوئلو ڪڍائيندو، رسائيندو ۽ پهچائيندو، ان ڪري اها وقت جي سياسي جيڪا به صورتحال آهي، يا سي پيڪ جي شروع ٿيڻ سان جيڪا ترقي ٿيڻ واري آهي اها سڄي ڄاڻ روزنامه ڇهن سالن کان عوامي آواز جي هفتيوار ڪالم “جهوني جوڳي ۽ ڪرنٽ افيئر” ۾ لکندو رهندو آهيان.
ٻالڪ پڻ ۾ ناٽڪ منڊليون “شاهه ڪلچر سوسائٽي” جي پليٽ فارم تان قائم ڪئي سون، ته ان ناٽڪ منڊلي جي پليٽ فارم تي شهر ۽ علائقي جا مسئلا سامهون ايندا هئا، ۽ انهن کي حل ڪندي ڪندي وڃي سياستدانن ۽ وڏيرن جي ڳچيءَ ۾ پياسون، ۽ پنهنجي ڪجهه ڪامريڊ دوستن جي آسري تي، ڪن جون پٽڪيون لاٿيوسين ۽ پنهنجيون به لهرائيون سين. علائقي ۾ سنڌي مهاجر جهيڙي کان پوءِ پوري علائقي ۾ ڪنٽرول ڪري، سڀني کي پرامن نيڪالي ڏياري روانو ڪيوسين. جنهن کان پوءِ علائقي جي بلدياتي اليڪشن، اسان چرين ڪامريڊن جي ور چڙهي ويئي، ۽ اسان شهر ۾ ورهين کان ڪنٽرول ڪندڙ ساداتن جي خلاف سندن گهرو ملازم سندن ئي مقابلي ۾ بيهاري، هڪ نئين انقلاب جي شروعات ڪئي سون، جنهن جي نتيجي ۾، اليڪشن ۾ اسان کي عوام جو ڀرپور تعاون ۽ ساٿ مليو، جنهن کان پوءِ علائقي ۾ سياسي قوت بنجي، وڏيرن جي به ضرورت بنبا رهياسين.
ادبي لڏي ۾ پير بهائو الدين سرهندي ۽ سندن سڀ موجود رفيق، ان وقت به اسان جي ادبي نشستن، مشاعرن ۾ موجود هئا، جنهن ۾ اسان روز نيون تخليقون، شاعري، افسانه ۽ ڌنون پيش ڪندا ۽ داد ڏيندا وٺندا رهندا هئاسين، پنهنجي شهر ۾ مسئلن يا تفريحن کي منهن ڏيڻ لاءِ هر وقت ڪو نه ڪو پلان شهر ۾ جاري رکندا رهياسين، جنهن ۾ پهرئين ڇتري اسان سڀني جي “شاهه ڪلچرل سوسائٽي” آهي، جنهن جي هيٺيان اسان جا سڀ باصلاحيت ساٿي، پنهنجي صلاحيتن سان ئي نروار ٿي آيا، ۽ جن جي جدوجهد سان مٽياري تعلقو، پوءِ سڀ ڊويزن ۽ پوءِ ضلعو قرار ڏنو ويو. مطلب ته هتي جيڪا تعمير ٿيندي هئي، ان ۾ سمورا ساٿي گڏجي پنهنجي صلاحيت آهر ان ميڙاڪي کي ڪامياب ڪندا هئاسين، لکڻ وارو لکندو هو، منتظم بندوبست ڪندو هو، وقت اسان کي ڌڪي اچي يونيورسٽي ۾ ليڊر بڻائي، شاگردن جي يونين جي چيئرمين جي اميدوار جي حيثيت ۾ مخدوم رفيق الزمان سان گڏ، پنهنجو هڪ زبردست گروپ ٺاهي، پاڻ اميدوار ٿي، سنڌ جي وزيراعلي مرحوم غلام مصطفٰي جتوئي سان ملڻ وياسون، جنهن اسان کي ڀٽي صاحب جي چوڻ تي گهرايو، جيئن ته سندن خيال هو ته سنڌ يونيورسٽي هميشه جيئي سنڌ جي هٿ ۾ رهي آهي، ۽ جيڪڏهن سپاف يعني پ پ سنڌ يونيورسٽي ۾ ڪامياب ٿي ويئي ته پوءِ سندن وڏي ڪاميابي ٿيندي. اسان کي جتوئي صاحب مرحوم طالب المولي سائين سان ٽيليفون ملائي ڏنو جنهن اسان کي ٻڌايو ته بابا اها ڀٽي صاحب جي خواهش آهي، توهان مون وٽ هالا اچو ته پاڻ تفصيل سان ڳالهايون، جنهن کان پوءِ منهنجي جگري دوست مرحوم محمد نعيم شاهه باقر پوٽه سان گڏ مخدوم رفيق الزمان سان گڏجي طالب الموليٰ سائين سان، صبح جو ناشتي کان وٺي رات جو يارهين بجي تائين ڪچهري ڪئي سون، جتي اسان کي ٻڌايو ويو ۽ قائل ڪيو ويو ته هر حال ۾ هٿ کڻجي، ۽ ان جي عيوض ڪجهه وٺجي، اسان اخلاقن بنا ڪجهه وٺڻ جي هٿ کنيو، ۽ طالب المولي سائين جي حڪم جي پيروي ڪئي، ڇو ته ان خاندان سان منهنجي قلبي وابسطتگي آهي ۽ رهندي، منهنجو والد صاحب سيد مرحوم غلام مهدي شاهه مخدوم طالب المولي سائين جو پڳ مٽ يار رهيو، پر منهنجو ڏاڏو حاجي يار محمد شاهه پڻ مخدوم الله بچايو وڏي سان دوست ۽ قريب رهيو، ان گهراڻي سان ايترو تعلق رهيو جو خليق الزمان کي اوائلي دور ۾ تقريرون ڪرائڻ، لکي ڏيڻ، ۽ ميڊيا ۾ پروموٽ ڪرڻ، سندس لاءِ جلسا جلوس ڪرائڻ، ڪنهن به لالچ کان سواءِ دوستيءَ جي بنياد تي ڪيا ويندا هئا، جڏهن يونيورسٽي ۾ هٿ کنيوسين، تڏهن گهڻو ڪجهه آفر ڪيو ويو، پر عملي طور خليق الزمان ليبر انسپيڪٽر جو آرڊر مون کي هٿ ۾ ڏنو، جيڪو مون کيس واپس ڪيو، ان کان پوءِ جيڪي به ڪندو رهيس محبت ۾، ان جو ڪوبه مخدوم خاندان کان مون معاوضو نه ورتو، صرف محبت ورتي، ۽ اڃان به مخدوم خاندان جي ٻچي ٻچي مان مونکي اها مائٽاڻي محبت ملندي رهي ٿي، ۽ خدا ڪندو ته منهنجي ٻچن کي به ملندي رهندي، ڇو ته اهو ڏينهن آئون وساري نه سگهندس، جڏهن طالب المولي سائين مونکي چيو ته تنهنجي پيءُ کي لطيف سرڪار جو بيت ٻڌائجاءِ جنهن ۾ سائينءَ چيو آهي ته “پاڙي ناهه پروڙ. ته ڪا رات رنجا گذري ..... پاڙي ويڄ هئام، تان مون مور نه پڇيا” ان وقت صورتحال اها هئي جو سنڌ يونيورسٽي ۾ آئون مختلف شاگرد تنظيمن جي طرفان يونين جو چيئرمن ٿيڻ جو اميدوار هوس، ۽ پيپلز پارٽيءَ يا سپاف جا مشهور دوست ۽ جيالا روشن پنهور ۽ ليڊيز ونگ سموري منهنجي طرف هئي، ۽ منهنجي سامهون مختيار سهرياڻي هيو، جنهن کي مرحوم ڄام صادق علي ۽ منهنجي ڪزن غلام قادر شاهه ڄاموٽ، جيڪو بينظير صاحبه جو باڊي گارڊ ۽ يوسف رضا گيلانيءَ جو وزيراعظم ٿيڻ تي اسسٽنٽ به هيو، پر مٿس نوڪرين جي خرد برد جو الزام هڻي کيس هميشه پيپلز پارٽيءَ کان پري ڪيو ويو، جڏهن ته اڄ سندس وڏو ڀاءُ امير علي شاهه ايم اين اي آهي، ۽ سندس ڀائيٽيو علي حسن شاهه پيپلز پارٽي ضلع مٽياري جو صدر آهي، ساڳي وقت هي اهو دور آيو آهي جو ذوالفقار علي شاهه ڄاموٽ جيڪو اسان جي خاندان جو پڳدار ۽ سردار هڪ باصلاحيت ۽ سنڌ جي وڏيرن لاءِ تعليم يافته وڏيرو ۽ آئيڊيل هو، جنهن مخدوم طالب المولي سان جيڪي سندن مرشد به آهن، انهن جي مقابلي ۾ ذوالفقار علي ڀٽي جي پهرئين دور ۾ طالب الموليٰ بطور سينئر نائب چيئرمين پيپلز پارٽي جو قومي اسيمبلي جي لاءِ مقابلو ٿيو، جنهن ۾ پ پ جي عروج، مخدوم صاحب جي حيثيت، ۽ ڄام صادق علي جي حرفت سان، مخدوم صاحب وڏي اڪثريت سان اها سيٽ حاصل ڪئي، ان کان پوءِ اهي ٻئي خاندان هڪٻئي جا سياسي حريف به رهيا، پر مرحوم امداد علي شاهه جيڪو ڀٽي صاحب جو پسنديده مقرر ۽ گهرو دوست به هو، ان جي اچانڪ حادثاتي موت کان پوءِ ان جاءِ تي سندس ڀاءُ امير علي شاهه کي اها صوبائي سيٽ ملي، جيڪو اڄ ڏينهن تائين مٽياري بدران حيدرآباد جي قومي اسيمبلي جي سيٽ تي مٽياري جي سادات تنظيم جي چيئرمين سيد شهاب الدين شاهه سان گذريل ٽن اليڪشنن کان قومي اسيمبلي جو مقابلو ڪندو رهي ٿو ۽ هميشه کٽندو رهي ٿو، جڏهن ته حسيني شهاب الدين شاهه جو خاندان باقر پوٽه به سنڌ جي سياست ۽ طاقت ۾ پنهنجو نالو رکن ٿا، سندن خاندان ۾ مٽياري جي پهرئين پهرئين صوبائي اسيمبلي جي سيٽ جيڪا مرحوم مراد شاهه کي نصيب ٿي، اها سيٽ ايوب خان جي اليڪشن دوران مخدوم صاحب جي اميدوار سيد قمرالزمان شاهه کان وڏي مقابلي سان کٽي هئي، جنهن ۾ مرحوم جيئندل شاهه جيڪو ذوالفقار علي شاهه جو چاچو هيو، ۽ مخدومن جو قريبي ساٿي به هيو، مريد به هيو، پر پاڻ ساڻس جيڪو صوبائي اسيمبلي جي ٽڪيٽ ڏيڻ جو واعدو ڪيو هو، اهو ڦيرائي قمرالزمان شاهه جي حق ۾ ڪيو، جنهن تي باقر پوٽه سادات مخدوم صاحب جو ساٿ ڇڏي، پنهنجي سوٽ مراد شاهه سان اچي بيٺا، ۽ قمرالزمان شاهه سان ڄاموٽ خاندانن ٽڪيٽ نه ملڻ جو پورو پلاند ڪيو، ۽ مخدوم صاحب جي شهر هالا جون پولنگون وڏي اڪثريت سان کٽيون، ڇو ته هڪ طرف هڪ علائقي ۾ ڄاموٽن جي انگريزن جي زماني کان وٺي سياسي حيثيت رهي آهي، ۽ انگريزن سان سردار محمد علي شاهه جي ايڏي قربت رهي آهي، جو حر موومينٽ ۾ انگريزن امن و امان لاءِ سندس سهارو ورتو، ۽ طالب الموليٰ سائين جي جڏهن پڳدار چاچي انتقال ڪيو ته پوءِ پاڻ مخدومحمد زمان سائين جيڪي سندن ڀائيٽيا هئا، ۽ مزاجن هو صوفي فقير جي حيثيت ۾ مشهور درگاهه محمد فقير کٽياڻ، جيڪو سندن مرشد به آهي، جي صحبت ۾ مڪمل صوفي طريقي جا هئا، ۽ امام حسين جي محبت م خيرپور هز هائينيس جي عزاداريءَ واري ماحول ۾ پاڻ کي لڪائي به مجلسن ۾ ويهندا هئا، ۽ بقول منهنجي والد صاحب جي پاڻ نه چاهيندا هئا، ته ڪٿي سندس اچڻ جي خبر پوي، ۽ ماحول منتشر ٿئي، ان ڪري پاڻ چادر ويڙهي عزادارن جي جتين ۾ ويهڻ پسند ڪندا هئا، ۽ جڏهن کين گريو (روئڻ) ڪرڻ سان هال پئجي ويندو هو، ته بابا سندن چوڻ مطابق مٿن ٽوال وجهي ڍڪي ڇڏيندو هو، ته جيئن ڪنهن کي خبر نه پوي، پر جڏهن سندن پڳ ٻڌڻ جو مسئلو سامهون آيو، ته پاڻ ان ڳالهه کان لئوائيندا رهيا، هڪ ڏينهن پاڻ فقيرن سان گڏ حيدرآباد ٽرين ۾ عمرڪوٽ وڃڻ لاءِ سوار ٿيا، ته سردار محمد علي شاهه ڄاموٽ جيڪو انگريزن جي دوستي جي ڪري پنهنجو ڏهڪاءُ رکندو هو، تنهن جي حڪم تي ريل بيٺي ۽ سائين محمد علي شاهه طالب المولي کي هڪ رات وٽس قيام ڪري پوءِ وڃڻ لاءِ چيو، پاڻ مجبورن ساٿين سميت اچي ويا، ۽ اها رات ڄاموٽ صاحب جي ڪينٽونمينٽ واري بنگلي تي قيام ڪيائون، جتي سائين محمد علي شاهه کين سرور نوح جي پڳ ٻڌڻ لاءِ آماده ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿيو. ان کان پوءِ طالب الموليٰ سائين باقاعدي پڳ ٻڌي، ۽ مريدن سان رابطو رکي، هر سوموار تي “ماهوار سومار” کي جاري رکي سروري سسٽم کي بحال ڪيو. اهڙي طرح جڏهن پير صاحب پاڳاري ۽ سندس ڀاءُ نادر شاهه کي انگريزن جلاوطن ڪري برطانيه منتقل ڪيو، ۽ پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ جڏهن کين واپس آڻڻ لاءِ ماحول پئي جڙيو، ته انگريز سرڪار ٻئي شهزادا معرفت ڄاموٽ محمد علي شاهه پاڪستان آندا، ۽ ان وقت ڪجهه مريدن ۽ خاص خليفن طرفان جيڪي احتجاج ٿيا، انهن کي ڄاموٽ محمد علي شاهه پنهنجي صلاحيتن سان نبيري، خاص خليفن سان ملاقاتون ڪرائي، پڳداري نظام بحال ڪرارائي، کين گدي نشين ڪرارايو، ان کان پوءِ پير سائين پاڳارو مرڻ تائين چوندو هو ته محمد علي شاهه مرحوم اسان کي والد وانگر سنڀاليو ۽ سندس پٽ ذوالفقار علي شاهه ڄاموٽ منهنجو اڪيلو دوست آهي، ۽ اهو افسوس ته ذوالفقار علي شاهه ڄاموٽ جي انتقال تي پاڻ ميڊيا وارن احوال اوريندي چيائون ته مرحوم زلفي... منهنجو اڪيلو دوست هليو ويو، ۽ ان کان پوءِ پاڻ به سال اندر هي جهان ڇڏي هليا ويا، پر پنهنجي هٿن سان پنهنجي اڪيلي دوست جي پٽ محمد علي شاهه کي پڳ به ٻڌرائي ويا، پر اهڙو واءُ وريو جو اڄ اهو محمد علي شاهه جنهن جي نصيب ۾ پاڳارو ۽ سندس قوت سندس سڃاڻپ به هئي، اها ختم ڪري محمد علي شاهه آصف زرداري جي هٿ تي بيعت ڪري، پيپلز پارٽيءَ ۾ شامل ٿي سينيٽ جي سيٽ ماڻي ويو ۽ هاڻ آصف زرداريءَ وٽ مخدوم خاندان ۽ ڄاموٽ خاندان کيڏڻ لاءِ اهي مهرا آهن، جن سان هو مهرن، وساڻن ۽ شيرازين وانگر سياسي کيڏ کيڏيندو رهندو. ٻنهي خاندانن وٽ هاڻ وڏن جو اثر رسوخ ئي وڃي بچيو آهي، جيڪو پڻ هاڻ شعور ۽ انساني آزادي جي نظر ٿي رهيو آهي.