شاهه اسد
آئون اها فلم ڳچيءَ مان ڪڍي ڳوٺ هليو آيس، مون کان پوءِ شاهه اسد ۽ ٽنڊي آدم جي مزاحيه اداڪار موج سوناري رئيس غلام عباس آف ٽنڊو آدم کي قائل ڪري، فلم “غيرت جو سوال” ٺاهڻ لاءِ لاهور جا ايڪٽر صبيحه خانم، ڪيفي، ننها، عشرت، افضال جٽا ۽ ٻيا پنجابي اداڪار کڻي فلم مڪمل ڪئي، جيڪا سنڌ ۾ سٺي ڪامياب ويئي پر جڏهن سنڌي فلم “غيرت جو سوال” پنجابي زبان ۾ “شهزور” جي نالي سان پنجاب ۾ لڳي ته ماڻهن ان نعري جي مخالفت ڪئي، ۽ سنڌي پنجابي ڀائي ڀائي جي خلاف سئنيما ۾ اٿي کڙا ٿيا، ۽ اسڪرين کي پٿر هڻي فلم لهرائڻ تي مجبور ڪري ڇڏيائون، پر شاهه اسد ان فلم مان تمام گهڻو سکيو ۽ ان فلم ۾ پاڻ بطور شاعر محبوب ترمذي ۽ بطور معاون هدايتڪار شاهه اسد جو نالو نروار ڪيائين، جڏهن ته سندس نالو اسد الله شاهه هو، هو اڳتي هلي سنڌي فلمن جو ڪامياب هدايتڪار ٿيو، جڏهن مون فلم “چهچٽو” ڀٽ شاهه ۾ شوٽ پي ڪئي ته هن بليڪ اينڊ وائيٽ فلم “جلال چانڊيو” جي تياري پي ڪئي، وري مون کي پنهنجي ٻي فلم “پرو” ۾ “علي گوهر” جو ڪردار ڏنائين، ان وقت اسان هر ڪم ڪار گڏجي ڪندا هئاسون، آئون پنهنجا گهر، پنهنجون اوطاقون به کيس شوٽ ڪرڻ لاءِ ڏيندو هوس، باقي سندس فلم “شهيد” جي دوران آئون پي ٽي وي جو مصروف اڙدو اداڪار ٿي چڪو هوس، ان کان پوءِ جڏهن پاڻ فارغ هو ۽ ڪافي وقت ويهي گذاريائين ته پوءِ “محب شيدي” جنهن جو ذڪر آئون مٿي ڪري آيو آهيان، ته مصطفيٰ قريشي ۽ موسيٰ ڪليم تاج محل هوٽل ڪراچي ۾ ڪمرو وٺي “محب شيدي” فلم جي ڪاغذي تياري ڪري هئا، ته مونکي دادو ۾ منان عباسي طرفان شهيد بلاول ايوارڊ وٺن واري تقريب ۾ مشتاق چنگيزيءَ ٻڌايو ته محبت شيدي جي تياري ڪئي پئي وڃي، جنهن کان پوءِ شاهه اسد پنهنجي مامي جي خلاف محاذ کڙو ڪري، مونکان فلم “محب شيدي” ڪيئن ٺهرائي...؟؟؟، ان جو انجام ڪهڙو ٿيو...؟؟؟، اهو مٿي ڄاڻائي چڪو آهيان، پر وري مرحوم جي مدد ڪرڻ لاءِ مون ٽنڊو آدم ۾ فلمي فيسٽول به ساڻس گڏ ڪيو، ۽ سندس تعليم تي ٺاهيل ٽيلي فلم “شاگرد” ۾ به ڪم ڪيو، پر جڏهن هن “شمن ميرالي” تي سنڌ ٽي وي لاءِ فلم ٺاهي ته ان وقت اسان جا رستا بالڪل جدا هئا، جيڪي آخر تائين جدا ئي رهيا، ۽ سندس اچانڪ انتقال تي اسان کي صدمو پهتو، ۽ سندس جنازي ۾ شريڪ ٿي سندس لاءِ دعاگو ٿياسون.
مون ڪي ٽي اين جي پروگرام “فلمي دنيا” لاءِ سندس يادگار ۽ مڪمل انٽرويو ريڪارڊ ڪري نشر ڪيو، جيڪو هو ته ڇهن قسطن تي مشتمل، پر ڪي ٽي اين ان جون صرف چار قسطون هلايون.
مرحوم هڪ اهليه ۽ ٻه نياڻيون پٺيان ڇڏيون، ۽ منهنجي دل و دماغ تي هر وقت شاهه اسد ۽ جسڪاڻي صاحب سان گذاريل وقت جون ڳالهيون جن تي به ڪئين ڪتاب لکي سگهجن ٿا سي اڄ به محفل ۾ ويهي، سنگت سان ڪچهرين ۾ مرحومن جون ساروڻيون ساريندا آهيون، خدا ٻنهي کي جنت ۾ جاءِ ڏي. سندس صلاحيتن جو آئون مداح هوس ۽ هو مونکان تعليم ۽ تجربي ۾، معاشي حيثيت ۾ ڪمزور هئا. ان کان پوءِ جڏهن مون ساڻس سندس فلم “پرو” ۾ علي گوهر جو ڪردار ڪيو، ته سندس ڪم دوران پيشانيءَ تي هڪ چمڪ ڏسي، مون محسوس ڪيو ته هي ڏات وارو هدايتڪار آهي، جيڪو منظرنامو شوٽ ڪرڻ وقت ان جي سين جي ڪٽنگ دماغ ۾ رکي، شاٽ محفوظ ڪري ٿو، جڏهن ته شاٽ ڊويزن پيپر تي لکي پوءِ ڪئميرامين سان ڊسڪس ڪري، ان سڄي منظر کي مختلف زاوين کان شوٽ ڪرڻ جو ٻڌايو ويندو آهي، ۽ اهو سڀ ڪجهه اسسٽنٽ ڊائريڪٽر وٽ لکيل هوندو آهي، پر شاهه اسد جنهن اسپيڊ سان اهو منظر شوٽ ڪندو هو، جنهن ۾ ماسٽر شاٽ وٺڻ کان پوءِ ڪلوز ورڪ به پنهنجي حافظي جي بنياد تي تيزي سان ڪري ڇڏيندو هو، ۽ سندس اها ئي يادگيري کيس ايڊيٽنگ جي ٽيبل تي ياد اچي ويندي هئي، ۽ اهي شاٽ ياد ڪري، ڳولهي، ايڊيٽر سان گڏ منظر نامو جوڙي ويندو هو.
فلم “محب شيدي” جو هڪڙو منظر روشن عطا جو، سخي هاشم شاهه درگاهه مٽياري تي شوٽ ڪرڻ دوران مون سان ٽي وي جو مقبول، ڄاڻو ۽ شاطر ڊائريڪٽر زاهد معصومي گڏ بيٺو هو، جنهن کي مون شاهه اسد جي چمڪندڙ پيشاني ڏيکاريندي چيو “ڏس... اها چمڪ هن جي پيشانيءَ تي هاڻ نروار ٿي آهي، ۽ جيئن هي ڪم ڪري پيو تيئن تون ۽ آئون ڪري نه سگهنداسين”. شاهه اسد منهنجي فلم “محب شيدي” جي دوران مونکي گهڻن آزمائشن ۾ وڌو، ۽ پهرئين مرحلي ۾ منهنجا ڀائيوار فلم ساز علمدار شاهه ۽ غلام حسين وڏيرو انهن کي مون کان الڳ ڪيو، ۽ پاڻ روز هنن سان رات پاليون ڪري، منهنجي خلاف ڳالهائيندا هئا، پوءِ مون ڏٺو ته هي ڳوٺ وارا رشتا هن ٽڪراءُ ۾ آڻي، مون کان فلم ڇڏائڻ ٿو چاهي، ۽ پوءِ فلم کي ۽ هنن کي پنهنجي مرضيءَ سان هلائڻ ٿو چاهي، شوٽنگ مڪمل ئي ڪانه ٿي ته مون مٽياري جي شوٽنگ دوران ٻنهي ڀائيوارن کي چيو ته هيءَ فيلڊ ڏکي آهي ۽ اڃان اسٽوڊيو ورڪ، ايڊيٽنگ، ڊبنگ ۽ ريليز جا مرحلا اچڻا آهن، انهن ۾ به خرچ ٿيندا، ۽ سنسر ڪرائڻ تائين جدوجهد جاري رکڻي پوندي، توهان مهرباني ڪري هيءَ ڀائيواري هن ئي مرحلي تي ختم ڪريو ته جيئن رشتا ٽٽڻ کان بچي وڃن ۽ فلم ريليز ٿيڻ کان پوءِ توهان جيڪو هيستائين خرچ ڪيو آهي، اهو آئون اوهان کي ڀري ڏيندس، ان کان پوءِ شاهه اسد هڪ گروپ جي شڪل ۾ منهنجي هٿ هيٺ ڪم ڪندي، مونکي نشانو بنائي، هنن کي مونکان جدا ڪيو ۽ گلاب چانڊيو جيڪو شفيع محمد شاهه سان سٺو رويو رکڻ ڪري مونکان ناراض ٿي چڪو هو، هاڻ هن پاڻ به منهنجي رهيل ڪم ۾ ساٿ ڏيڻ نه پئي چاهيو، بلڪه اهو گروپ مون وٽان زاهد معصومي کي به وٺي وڃڻ ۾ ڪامياب ٿيو، ۽ پوءِ هي گڏجي روز رات جو محفلون مچائيندا هئا ۽ زاهد رات جو دير سان اچي، مونکي ٻڌائيندو ته رڳي توهان جون گلائون ڪندا رهياسون، جيئن ته فلم “محب شيدي” اڃان صرف 60 فيصد مڪمل ٿي هئي ۽ 40 فيصد رهيل هئي، جنهن جي شوٽنگ جي لاءِ آئون تيار نه هوس، ڇو ته مونکي پڪ هئي ته هاڻ هي منهنجا پنهنجا دوست سڀ اسد الله شاهه جي چڪر ۾ اچي ويا آهن، ۽ مونکي آئوٽ ڪري فلم سندس حوالي ڪرڻ ٿا چاهين، جيڪو پنهنجي مرضيءَ سان ان کي ريليز ڪندو، ۽ جنهن جي ويچارن ڀائيوارن کي خبر به نه پوندي، پر مون پنهنجي صلاحيتن سان انهن حالتن ۾ دشمني کڻي، جنهن ۾ گلاب چانڊئي، منظور مراد کي به سندس حصي جو ڪم مڪمل ڪرڻ کان منع ڪئي ۽ منظور جڏهن مون کي عزت ڏيئي، اهو ڪم مڪمل ڪرايو ته هو ۽ سندس وائيف جيڪا منظور جي سالي به هئي، ان جي گهر وڃي منظور سان وڙهيا، اهڙي طرح شاهه اسد مون کي ڦاسائڻ ۾ پورو هو، پر الله مونکي بچائڻ ۾ لڳو پيو هو، ان دور جو نامور ايڊيٽر اي سعيد جيڪو “علي گوهر” ۾ به منهنجو ايڊيٽر هو ۽ منهنجي صلاحيتن کان گهڻو متاثر هو ۽ چوندو هو ته تون منظرنامو لکڻ ۽ ايڊيٽنگ و ڊائريڪشن قدرتي طور تي ڄاڻي ٿو، پر مزدوريءَ کان لنوائڻ خاطر اهي ليبل نٿو لڳائڻ چاهين، ۽ هن ڏٺو هو ته مون پنهنجي فلم “علي گوهر” جو شوٽ ٿيل گهڻو مٽيريل کڻي، ان مان “محب شيدي” جو آخري حصو مڪمل ڪيو، شهر ۾ ۽ قلبن ۾ گانا پڪچرائز ڪري، جڏهن فلم سنسر بورڊ لاءِ ڏني ته شاهه اسد ان ڏينهن بيهوش ٿي گاڏي ۾ ئي سمهي رهيو، ۽ مونکي سنسر بورڊ ڪراچي وارن چيو ته توهان جي خلاف سنڌ حڪومت کان ليٽر آيل آهن ته توهان تازو مرندڙ ڌاڙيل کي هيرو بنائي پيش ڪيو آهي، ان ڪري توهان جي فلم سنڌ ۾ سنسر نه ٿيندي، اسلام آباد وڃي سنسر ڪرايو، مون ان وقت انهن جي فون تان چيئرمين سنسر بورڊ گيلاني صاحب کي عرض ڪيو ته مون کي فلم جو سرٽيفڪيٽ، فلم ڏسي پوءِ ڏجو، هتي هنن کي چئو ته انتظاميه جا سڀ وڏا اهم آفيسر ۽ ممبر گهرائي، فلم ڏسي، جيڪو اعتراض لڳائڻو اٿن، اهو لڳائي توهان ڏي موڪلين، ۽ پوءِ شام جو فلم جو وڊيو به توهان وٽ پهچي ويندو ۽ ان کي ڏسي پوءِ توهان پاڻ انصاف ڪجو، بحرحال ان وقت ڊائريڪٽر انفارميشن نصرالله اي رحمان منهنجي لاءِ فرشتو ثابت ٿيو، جنهن وقت منهنجي فلم سنسر ڪندڙ ٽيم جنهن ۾ نگار اخبار جو مالڪ الياس رشيدي ۽ ڪنگ فلم جو حاجي شفيع جيڪو پڻ اداڪار حبيب جي فلم “ريشمي رومال” پنجابي واري “باغي” جي نالي سان سنڌي ۾ ڊب ڪري، ۽ ٿوري شوٽ ڪري عيد تي منهنجي فلم “محب شيدي” جي سامهون لڳائڻ وارو هو، ۽ ان سان ئي اسان جو ٻن ڏينهن کان پوءِ عيد ريليز جو مقابلو هو، انجام ڪار فلم ڏسندڙن پهرئين نالي تي اعتراض ڪيو، جنهن جي دفاع ۾ نصرالله اي رحمان سرڪاري نمائندو هئڻ جي باوجود به چيو ته پنجاب ۾ ۽ سنڌ ۾ نامور ڌاڙيلن تي فلمون ٺهنديون رهيون آهن، اهڙو بل اسيمبلي پاس ڪندي ته پوءِ اعتراض توهان جو جائز ٿيندو، جيئن ته اصولن فلم ساز کي فلم سنسر ٿيڻ وقت ويهڻ نه ڏنو ويندو آهي ۽ آئون ٻاهر تسبيحون پڙهي رهيو هوس، ان کان پوءِ وري ساڳي ٽيم منهنجي فلم جي گاني “شهرن ۾، ڳوٺن ۾ آهي ڌماڪو محب شيدي جو” تي اعتراض ڪري سڄي گاني مان “محب شيدي” جو نالو ڪڍائڻ جي رٿ ڏني ۽ نصرالله اي رحمان ٻاهر اچي مونکي ٻڌايو ته هي صفا دشمني تي لٿل آهن، مون کي خبر آهي ته گاني مان اهو نالي وارو ٽڪرو ڪٽجي نٿو سگهجي، بلڪه گانو ڪٽجي ويندو، پر آئون تنهنجو طرف وٺان پيو ته هنن کي تڪليف پئي ٿئي، ان ڪري في الحال تون خاموش رهي، فلم سنسر ڪرائي، ريليز ڪري وٺ، مون کي اميد آهي ته تون کي سٺي موٽ ملندي، ۽ هنن جي ڊب ٿيل فلم “باغي” تنهنجي فلم سامهون هلي نه سگهندي ۽ الله سائينءَ جي مهرباني ٿي، جنهن عزت رکي، پر مٿي ذڪر ڪري آيو آهيان ته شاهه اسد اها فلم ريليز کان پوءِ هڪ ٿرڊ پارٽي کي بدين ۾ پي ايف سئنيما ۾ هلائڻ لاءِ ڏني، ته ان وقت ان فلم سان گڏ اسان جو ڪوبه ايجنٽ ات ڪونه موڪليو ويو هو، ڇو ته فلم لڳائيندڙ ان ايجنٽ شاهه اسد کي ٻي فلم ٺاهڻ جو آسرو ڏنو هو، ۽ نتيجي ۾ اسان جي لکن جي فلم اڃان مور به نه ڪڍي سگهي هئي، ته بدين ۾ صرف ڏهه هزار روپين جا سئنيما پروجيڪٽر واري کي ڏيئي، اسان جي فلم جي ويڊيو ڪڍي چورائي ريليز ڪئي ويئي، ۽ اسان جي چيلهه ڀڄي پئي، جڏهن 40 هزار ويڊيو ڪاپيون سڄي سنڌ ۾ ريليز ٿي ويون، جنهن شهر ۾، سئنيما ۾ فلم “محب شيدي” جي ٽڪيٽ 200 روپيه بليڪ تي هجي، ۽ ان ئي شهر ۾ اچانڪ 5 رپيا چانهه جي ڪوپ تي ماڻهن کي هوٽل تي فلم ڏسڻ لاءِ ملي، ته پوءِ موڙي ڪيئن نڪرندي، ۽ اسان ڪجهه نه ڪري سگهياسين، آخر ۾ شاهه اسد وري اسان کي ٻي فلم ڳچيءَ ۾ وڌي جيڪا “مسٽر شڪارپوري” جي نالي سان اسان بليڪ اينڊ وائيٽ دٻن ۾ بند ٿيل، نامڪمل فلم “وفا ياران دي” پنجابي ۾ “محب شيدي” جا وڃايل پئسا ڪڍڻ لاءِ اها ڌوڙ پاتي، جنهن ۾ پرنٽ کڻڻ لاءِ عيد رات، گاڏي وڪڻي، پرنٽ ڇڏائي، شاهه اسد کي لاڙڪاڻي موڪليم، بالم ڀائي کي ٽنڊو محمد خان ۽ منهنجي هڪ منيجر اشرف کي سکر موڪليم، جتان سڀ پهرئين ڏينهن واپس اچي ويا، شاهه اسد گهڻي دليل ڏنا، پر فلم گهر ويهاري ڇڏيو، ۽ اسان ان شوق تان ئي هٿ کنيو، فلم شاهه اسد جي معرفت اشفاق ۽ اقبال ڊسٽري بيوٽر کي بقيه سنڌ هلائڻ لاءِ ڏني، ۽ مون ان کي “علي گوهر” ۽ “مسٽر شڪارپوري” به ڏيئي ڇڏي، جنهن مان سال جي اندر وڌ ۾ وڌ ڏهه پندرنهن هزار آمدني ٿي هوندي، ان کان پوءِ امام بخش جنهن جي چاچي فلم “دشمن” ٺاهي هئي، ۽ امام بخش به ان فلم جو ڊسٽري بيوٽر ٿي رهيو هو، ۽ هڪ پنجابي فلم لاهور ۾ جاويد شيخ جي معرفت اڌ ۾ رهيل هين ته شاهه اسد جي آئيڊيا تي فلم “قادر خان” منهنجي گهر ۾ شروع ٿي، گانن جي ريهرسل ٿي، پر شاهه اسد امام بخش کي مون کان الڳ رکيو، ۽ پاڻ فلم شروع ٿيڻ کان اڳ صرف گانا ئي ريڪارڊ ڪرائي، فلم جا طي ٿيل ڏوڪڙ وٺي الڳ ٿي ويو، ۽ امام بخش وري اڙدو فلمن جو ڊسٽري بيوٽر ٿي ويو، جنهن منهنجي فلم “مهلت” به ريليز ڪئي، ۽ ڪجهه ٻيون به اڙدو پنجابي فلمون ريليز ڪيون، جن مان کيس لکين روپين جو نقصان پيو، ۽ پاڻ مفلسي جي زندگي گذارڻ لڳو ۽ مون پنهنجون ٽنهي فلمن (محب شيدي)، (علي گوهر) ۽ (مسٽر شڪارپوري) جون پرنٽون امام بخش کي ڏيئي چيو ته تون وڃي پنهنجي روزي ڪمائي، ۽ ان کان پوءِ ان حيدرآباد ۾ تقسيم ڪار ادارو کوليو، ڪجهه ٻيو فلمون به هٿ ڪيائين، ۽ خبر نه آهي پوءِ هو ڪٿي گم ٿي ويو، بحرحال شاهه اسد زندگي جي خوبصورت دور ۾ سنڌ جي نالي واري فلم ساز، هدايتڪار ۽ تقسيم ڪار جي حيثيت ۾ سٺو دور ڏسي، جڏهن صفا مايوس ٿي، ڪنڊ وسائي ويهي رهيو، تڏهن مون سندس لاءِ ٽنڊو آدم ۾ “سنڌي فلمي ميلو” منعقد ڪرائي مدد ڪئي، ۽ جڏهن پاڻ ويڊيو فلم “شاگرد” ٺاهيائين ۽ مونکي ان ۾ ڪم ڪرڻ لاءِ چيائين ته مون ان ۾ ڪم ڪيو، جنهن جا هو مختلف شهرن ۾ شوز ڪري، ڏوڪڙ ڪمائيندو رهيو ۽ اها فلم سنڌ ٽي وي تي به هلائي ويئي. اچانڪ هڪ ڏينهن خبر پئي ته هو هليو ويو، سندس آخري ڪاوش سنڌ ٽي وي لاءِ ٺاهيل فلم “شمن ميرالي” هئي. بحرحال سٺي ڳالهه اها آهي ته شاهه اسد هڪ اهڙو سنڌي تخليقڪار هو، جيڪو رائيٽر، شاعر، هدايتڪار، تقسيم ڪار جي حيثيت ۾ پنهنجو پاڻ کي مڃرائي، سنڌي شوبز جي تاريخ ۾ پنهنجو نالو نمايان لکرائي ويو، ان دور کان پوءِ سنڌي فلم سازيءَ جو دور ئي ختم ٿي ويو.