آتم ڪٿا / آٽوبايوگرافي

منهنجي ڪهاڻي، منهنجي زباني

هي ڪتاب ريڊيو، ٽي وي، اسٽيج ۽ فلمن جي نامياري اداڪار، هدايتڪار ۽ ليکڪ سيد يار محمد شاهه جي آتم ڪٿا ۽ يادگيرين تي مشتمل آهي. هو لکي ٿو:
”مون ڪوشش ڪري پنهنجي بي ترتيب يادگيرين کي سهيڙن جي ڪوشش ڪئي آهي، پر پوءِ به آئون اندر ۾ جهاتي پائي انصاف ٿو ڪريان ته الله تبارڪ وتعاليٰ مونکي جيڪو مشاهدو ۽ مطالعو نصيب ڪيو ان جو چوٿون حصو به نه چئي سگهيو آهيان، پر هيءُ ڪتاب اڳين ڏهن ڪتابن کان پوءِ يارهون ڪتاب هوندو.“
Title Cover of book منهنجي ڪهاڻي، منهنجي زباني

مشتاق جسڪاڻي

منهنجو جسڪاڻي صاحب سان تعلق سندس ٽنڊي آدم جي دوستن سيف الله شاهه ۽ لال چند جي ڪري ٿيو، جن جي تعاون سان هن شاهه اسد جي افساني “جواري” تي ٺاهيل سنڌي فلم “رنگ محل” ۾ حجام جو ڪردار ادا ڪيو، جيڪو هن بالڪل اوريجنل ڪيو هو، منهنجو مطلب آهي ته هو اداڪار نه بلڪه حقيقي حجام لڳي رهيو هو، ان ڏينهن اتفاق سان نواز سمون مون سان گڏ هو، 1969ع ۾ايراني هوٽل ۾ مشتاق جسڪاڻي صاحب کي ڏٺو ۽ سندس ڪامياب ڪردار تي هلي وڃي کيس مبارڪ ڏنم، هو اسان سان ڪچهري ڪرڻ ويٺو، ته ٻڌايائين ته سندس پنجابي فلم جيڪا هو پهرئين پنهنجي دوست ۽ فنڪار عبدالحڪيم کوسو جي زندگي تي “ڌنار” جي نالي سان ٺاهي رهيو هو، پر هاڻ اها پنجابي ۾ “وفا ياران دي” جي نالي سان ٺاهي رهيو آهي، مون هڪ نشست ۾ پنهنجي فلم “بشني باشا” جي ڪهاڻي ۽ گانا ٻڌايا، هن ٻڌايو ته آئون توهان جي فلم ضرور ٺاهيندس، ۽ ان جا گانا ۽ افتتاح جلدي ڪنداسون، جسڪاڻي صاحب سان 35 سال جيڪا صحبت رهي، ان ۾ سڀ کان اول آئون سندس ذاتي تڪليفن کي دور ڪرڻ، ۽ کيس روزگار سان لڳائڻ جي ڪوشش ڪندو رهيس، هو ڏينهن رات مون سان گڏ هوندو هو، ۽ آئونٽنڊو آدم ٻنيءَ تي جڏهن رهندو هوس، تڏهن ات بجلي نه هئي ۽ لالٽين تي ويهي ڪچهري به ڪندا هئاسون، ۽ اسڪرپٽ به لکندا هئاسون، خبر ناهي ته ٻنهي ڄڻن گڏجي ڪيتريون فلمي ڪهاڻيون، ٽي وي ڊراما ۽ شاعري لکي ۽ ڪٿي ڪٿي ڇڏي، بحرحال مون جسڪاڻي صاحب مان فلمي ۽ ٽي وي دنيا جي تجربي جي معلومات حاصل ڪئي، جيڪا مونکي ٻنهي شعبن ۾ ڪم آئي، عملي طرح جڏهن هو ڪنهن سبب ٽي وي کان لنوائي ويهي رهيو هو، ته ان وقت آئون پي ٽي وي تي مڃيل فنڪار ٿي چڪو هوس، ان کان اڳ جڏهن هارون رند “راڻي جي ڪهاڻي” جي تياري ڪري رهيو هو، ته نواب مهدي جسڪاڻي صاحب جو اسڪرپٽ کڻي، ٽنڊوآدم منهنجي جڳهه تي ساڻس اچي مليو، ۽ ڪردار جي باري ۾ ڳالهائي، کيس هلڻ لاءِ منٿ ڪيائين، پر جيئن ته جسڪاڻي صاحب جنهن کي آئون استاد چوندو هوس، ۽ پوءِ سڀئي دوست کيس آخر تائين انهيءَ ئي نالي سان سڏيندا هئا، سندس قلم ۾ وڏي طاقت هوندي هئي، شاعري ۾ سندس اهو گانو فلم “سوڍا پٽ سنڌ جا” جو “پيرن فقيرن جي سنڌڙي سونهاري” اڄ به ريديو پاڪستان تي وڄندو آهي، يا ان عنوان تي ٻه ٽي ٽي وي پروگرام به نشر ٿي چڪا آهن.
آئون کيس لاهور به موڪلي چڪس، جتي مهينو کن قسمت آزمايائين، مشهور مسخرو رنگيلو کائنس متاثر ٿيو، ۽ کيس پنهنجين فلمن ۾ به ڪردار ڏيارڻ جو وعدو ڪيائين، مون جسڪاڻي صاحب کي چيو ته توهان جو گهر الله سنڀاليندو، پر مونکان جيڪي پڄي سگهندو، سو ڪندو رهندس پر توهان لاهور ۾ ڪاميابي حاصل ڪري، نالو نروار ڪري پوءِ واپس ايندا، هن ان مهيني ۾ حاصل ٿيندڙ ڪاميابين تي مونکي هڪ خط لکيو، جنهن ۾ سندس سٺين اميدن ۽ ملاقاتن جون ڳالهيون پڙهي، آئون “شاهه ڪلچرل سوسائٽي” جي دوستن کي ٻڌائي رهيو هوس ته هاڻ استاد جسڪاڻي لاهور جي مارڪيٽ ۾ سيٽ ٿي ويندو، ته اچانڪ ان وقت در کليو ۽ جسڪاڻي صاحب اچي بيٺو، ۽ ٻڌايائين ته مشتاق چنگيزي لاهور مان واپس آيو ته آئون به ان سان في الحال گڏجي آيو آهيان، پاڻ مونکي مشتاق چنگيزي جي جدوجهد ٻڌائيندي ڄاڻ ڏنائون ته چڪوري چنگيزي کي ڇڏي ڪيفي سان شادي ڪري ڇڏي، ۽ چنگيزي هڪ لوهه جي فيڪٽري ۾ رات جو مزدوري ڪندو هو، ۽ ڏينهن جو چڪوريءَ کي ڏسڻ لاءِ اسٽوڊيو جي گيٽ تي بيٺو هوندو هو، ۽ چڪوري ڪيفي سان گڏ ڪار ۾ هن جي سامهون لنگهندي رهندي هئي، ۽ هيءُ لڙڪ اگهندو رهندو هو.
هڪ ڏينهن چڪوريءَ کي اڪيلو ڏسي هن همٿ ڪري ويجهو وڃي کيس پنهنجي پيار جو احساس ڏياريو، جنهن تي چڪوريءَ کيس چماٽ هڻي ڪڍي، جنهن کان پوءِ چنگيزي صاحب هتي فلم “چماٽ” ٺاهڻ جو اعلان ڪيو، ۽ جسڪاڻي صاحب به لاهور تان هٿ کڻي وري مون سان گڏجي ويو.
“راڻي جي ڪهاڻي” ۾ منهنجي منٿ تي ڪم ڪرڻ لڳو، تڏهن آئون “چهچٽو” ۾ قابو هوس، ۽ پوءِ هي رات جو اشرف اسڪوائر واري منهنجي فليٽ تي مون وٽ ايندو رهندو هو، پر جڏهن ٻنهي جا ڊراما گهٽبا هئا، ته واپس مٽياري يا ٽنڊو آدم واري ٻنيءَ تي نوان خيال جوڙيندا هئاسون، مون اڳ ٻڌايو آهي ته منهنجي فلم “نصير فقير” جي ڪهاڻي به اسان ٻنهي گڏجي لکي ۽ “علي گوهر” جي ڪهاڻي به گڏجي لکي سون، انهن ڏينهن ۾ مون پي ٽي وي تي قانون جي ڄاڻ ڏيندڙ (پي پي سي) پاڪستان پينل ڪورڊ “قلم نمبر” نالي سان ڊرامه سيريز ڪئي پئي، جنهن جو پروڊيوسر اقبال لطيف هو، جنهن ۾ مرڪزي ڪردار ايماندار صوبيدار آئون، منهنجي گهر واري شهنيلا قريشي، جمعدار لطيف منو ۽ سپاهي سحر قريشي هئا، ان ۾ به مون کيس سٺا ڪردار ڏياريا، اچانڪ “راڻي جي ڪهاڻي” هٽ ٿي ويو ۽ اڙدو ۾ “ديوارين” جي نالي سان نشر ٿيو، جسڪاڻي، انور سولنگي ان ۾ ڍولڻ ۽ مکڻ جي ڪردار ۾ سڄي ملڪ ۾ مقبول ٿي ويا، خصوصا جسڪاڻي صاحب جو اهو تڪيو ڪلام سڀني جي زبانن تي هوندو هو “بات هي سمجهه ڪي، بات هي ڪي جهٽ هي”، ان کان پوءِ جسڪاڻي صاحب ڪردارن جي چونڊ ڪري ڪم هندو هو، منهنجي فلم “علي گوهر” ۾ به ڪم ڪيائين، ۽ منهنجي اڙدو سيريل “سچ گيا بچ” ۾ به ڪم ڪيائين، مطلب ته منهنجي هر تخليق ۾ جسڪاڻي صاحب مون سان گڏ رهيو، پر جڏهن ٻيا سنڌي چينل کليا، ته ڪي ٽي اين ۽ سنڌ ٽي وي تي پاڻ پنهنجن ٻارن ٻچن سميت ڪم ڪندو رهيو، سندس فرزند ۽ سندس نياڻي به اڄ تائين سنڌي ڊرامن ۾ گهڻو ڪري “سنڌ ٽي وي” تي ڪم ڪري رهيا هئا، مرحوم مونکي جيڪي به گر سيکاريا انهن ۾ “نگيٽو گر” زياده هوندا هئا، پر آئون مرحوم کي پنج وقت نماز پڙهڻ جو عادي ڪري چڪو هوس، جيتوڻيڪ هو سيف الله شاهه جي دوستيءَ ۾ اڳي به پڙهندو هو، پر وري ڪافي وقت معاشري کان، سنگت کان ناراض رهي، الله کان به ناراض ٿي ويو هو، ۽ نمازون ڇڏي ڏنائين، پر اسان جي صحبت ۾ وري نماز شروع ٿي، آخري ڏينهن ۾ ڪجهه سال ان ڪري پري رهياسون، جو هو سنڌ ٽي وي تي مصروف رهيا، ۽ آئون ڪجهه وقت اڙدو فلم انڊسٽري ڏانهن هليو ويو هوس، سندس انتقال جي خبر مونکي ميسيج سان ملي ۽ سندس اولاد سان فون تي عليڪ سليڪ ٿيندي رهندي آهي، جسڪاڻي صاحب نه صرف منهنجو پر شاهه اسد ۽ ٻين ڪيترن جو به استاد هو، جيڪو اسان کي هر پل ياد آهي. خدا کيس جنت ۾ جاءِ ڏي.