چيئرمين پاڪستان فلم پروڊيوسرس ايسوسي ايشن
آئون پهريون سنڌي فلم ساز آهيان، جنهن پاڪستان فلم پروڊيوسرس ايسوسي ايشن جي چيئرمين جي حيثيت ۾ لاهور ۽ ڪراچي ۾ مقابلو ڪري نواز شريف جي صلاحڪار ملڪ احد جي گروپ کي شڪست ڏيئي فلم سازن جي تنظيم جي چيئرمني وڏي اڪثريت سان ماڻي.
جيئن ته فلم ساز جي رجسٽريشن کان پوءِ بطور فلم ساز فلم “علي گوهر”، “محب شيدي”، “مسٽر شڪارپوري”، “مهلت” ۽ پشتو فلم “گرهستي” جي فلم سازي نصيب ٿي، جڏهن ته هڪ اعلان ڪيل سنڌي فلم “نصير فقير” نه ٺاهي سگهيس ۽ فلم “چهچٽو” صرف 2000 فٽ شوٽ ڪري بند ڪري ڇڏيم، ان کان پوءِ ٻيو سلسلو شروع ٿيو، جنهن جي مختصر تاريخ هن ريت آهي، اسان سنڌي فلم ڊيولپمينٽ آرگنائزيشن ٺاهي، ۽ ڪراچي ۾ بمبينو سئنيما جي مٿان مظفر حسين (منيجر آصف زرداري ۽ والد ٽپي) جي آفيس ۾ فلمسازن جي تنظيم جي ڪراچي جي حصي جي ميٽنگون ۽ مسئلا حل ڪرڻ لاءِ ماهوار گڏجاڻيون ٿينديون رهنديون هيون، ۽ مون سنڌي فلم انڊسٽري کي بچائن لاءِ جيڪا جدوجهد ڪئي، لکپڙهه ڪئي، ان مان متاثر ٿي، ڪراچي جي سڀني سنڌي اڙدو فلمسازن مونکي اڳيان ٿي قيادت ڪرڻ لاءِ چيو، جيئن ته ڪراچي ۾ 3 عدد اسٽوڊيو هڪ ماڊرن، ٻيو ايسٽرن ۽ ٽيو انٽرنيشنل اسٽوڊيو فلمون ٺاهيندا هئا، ۽ ڪراچي ۾ ناليوارا فلمساز ۽ تقسيم ڪار موجود هئا، سنڌ ۾ ٺهندڙ فلمن جو سنسر بورڊ به ڪراچي ۾ ئي هوندو هو، جيڪڏهن ڪنهن فلم تي “فل بورڊ” اعتراض ڪندو هو، ته اها فلم چيئرمين سنسر بورڊ اسلام آباد جي حوالي ڪئي ويندي هئي، جيڪي اسلام آباد ۾ ٻيهر فلم هلائي، ڏسي، پاس ڪري، پوءِ سرٽيفڪيٽ جاري ڪندا هئا، جنهن کان پوءِ فلم ريليز ٿيندي هئي، ناليوارا فلمساز ۽ اداڪار ٿوري شهرت ۽ معياري ڪم خاطر ڪراچي کي ڇڏيندا، لاهور جي انڊسٽري کي وڃي وسائيندا هئا، جن ۾ محمد علي، نديم، وحيد مراد، جاويد شيخ، غلام محي الدين، زيبا، ديبا، شميم آرا، بابره شريف، چڪوري، مشتاق چنگيزي، مصطفيٰ قريشي، ملڪ انوکو، شفيع محمد شاهه، نرالا، لهري ۽ ٻيا به شامل هئا.
اسان سنڌي فلم سازن ۾ اهو پهريون شخص آئون ۽ منهنجو چاچو ايس گل هئاسين، چاچا ايس گل صاحب جي اڙدو فلم “التجا” ۽ “درنده” لاهور ۾ ٺاهي، ۽ ڪيترن فلمن ۾ معاون فلم ساز، اداڪار ۽ موسيقار گل حيدر جي نالي سان رهيو، ٻين سنڌي اداڪارن ۾ مصطفيٰ قريشي، سڪندر (نواب شاهه وارو) ساقي صاحب (عبداللطيف)، مشتاق چنگيزي جنهن چڪوريءَ سان شادي ڪري، ان وقت ڪراچي فلم انڊسٽري کي ويران ڪيو، جنهن وقت هو ۽ سنڌي فلم انڊسٽري بام عروج تي هئا، ۽ مشتاق چنگيزي کي سنڌي فلمن جو دليپ ڪمار ۽ چڪوري کي نرگس سمجهيو ويندو هو، جڏهن ٻنهي جو عروج هيو، ۽ ڪجهه سنڌي فلمون سپرهٽ ٿيون، ۽ هنن پنهنجو ريٽ به وڌايو، پوءِ هنن ڪراچي انڊسٽري کي ٺڪرائي، لاهور هليا ويا، جتي مشهور هدايتڪار ۽ اداڪار ڪيفي مشتاق چنگيزيءَ کان چڪوري ڦري ويو ۽ وڃي پاڻ شادي ڪئي، جڏهن ته مشتاق چنگيزي هڪ ٻن اڙدو فلمن ۾ مختصر رول ڪيا، ۽ سڀ ڪجهه لٽائي، سنڌ ۾ موٽي اچي فلم “چماٽ” شروع ڪيائين، جيڪا نه ٺهي سگهي، ۽ سنڌي فلم ساز ابڙو صاحب کان سنڌي فلم “پڪار” ٺهرائي، جيڪا ٿر جي ماحول تي ٺهي، پر فلم ڊيد فلاپ ٿي، ۽ چنگيزي هن فلم ساز جا پئسا ٻوڙي ويهي رهيو.
ساقي صاحب ۽ مصطفيٰ قريشي، سڪندر، ايس گل صاحب پنهنجو خوبصورت دور لاهور کي ڏيئي، خوبصورت اداڪاريءَ سان پنهنجي تاريخ رقم ڪئي، جڏهن ايس گل صاحب رٽائرڊ ٿي، ڪراچي ۾ اچي سنڌي فلم “حاضر سائين” ۽ “سهڻا سائين” ٺاهيائين، تڏهن مون ساڻس ڀرپور ساٿ ڏنو، ۽ منهنجو لائيسنس رنيو ٿيڻ ۾ دير ٿي، ته “علي گوهر” ۾ ۽ فلم “محب شيدي” ۾ بطور فلمساز سندس لائيسنس استعمال ڪيم، ۽ پاڻ کي معاون رکيم، اها خبر هيم ته ايس گل صاحب هڪ دفعو لاهور ۾ فلم سازن جي تنظيم جي چيئرمني لاءِ اليڪشن ۾ بيٺو هو، پر پنجابي فلمسازن جي منٿ ميڙ ڪرڻ تي پاڻ هٿ کڻي ويو، پر جڏهن آئون فلم ساز ميان خالد فيروز جي فلم “عقابون ڪا نشيمن” جنهن جو هدايت ڪار سيد نور هو، ۽ ٻين اداڪارن ۾ جاويد شيخ، يوسف خان، ريما، رابعه دراني، جان ريمبو، بابر علي، اسماعيل تارا شامل هئا، ان ۾ مونکي ميان خالد جيڪو نگار ايوارڊ کان وٺي، منهنجو ويجهو دوست ٿي چڪو هو، تنهن پنهنجي پر ۾ مونکي بطور “مين ولين” کنيو هو، پر سيد نور سندس هڪ دوست کي، جيڪو لنڊن مان سندس لاءِ ڪافي تحفا کڻي آيو هو، هن مون وارو ڪردار ان کي ڏيڻ جي سازش سٽي هئي، ۽ مونکي سائيڊ ۾ رکڻ ٿي چاهيو، جڏهن اسان اداڪار يوسف خان سميت تاشقند ايئرپورٽ تي پهتاسون، جيئن ته يوسف خان سان منهنجي پهرئين ملاقات، ان ڏينهن فجر مهل لاهور ۾ اسلام ڪوٽ ۾ سندس گهران کڻڻ مهل ٿي، هو مونکي ٽي وي اداڪار طور سڃاڻي چڪو هو، پر جڏهن ايس گل صاحب جي ڀائيٽي جي حيثيت ۾ تعارف ٿيو، ته پوءِ سندس ڪچهري صبح جو ڇهين بجي لاهور کان شروع ٿي، ۽ رات جو يارهين بجي تائين هوٽل تاشقند جي ان ڪمري تائين رهي، جنهن ۾ ڀٽو صاحب ۽ لال بهادر شاستري هندستاني وزيراعظم رهيا هئا، ۽ جنهن کان پوءِ ايوب خان کان ڪاوڙجي ڀٽو صاحب عوامي ليڊر ٿي، سندس سامهون آيو، ان ڪمري ۾ اتفاق سان يوسف خان کي ترسايو ويو، سندس نوڪر نثار ساڻس گڏ هو، ۽ اسان رات جو يارهين بجي تائين بنا بريڪ گفتگو جاري رکي، ۽ رات جو يارهين بجي يوسف خان مونکان باٿ روم ۾ وڃڻ جي اجازت گهري، جيئن ته ان وچ ۾ مذهبي، سياسي ۽ شوبز بابت ڄاڻ جي مٽا سٽا ڪندا رهياسون، ۽ مونکي سندس ڄاڻ ۽ حيثيت جي خبر پئجي ويئي، ۽ هن کي منهنجي. رات جو مونکي خبر پئي ته ٽيم ۾ آندل 114 ڄڻا جن ۾ سيد نور، ميان خالد سندس ساٿي فلمساز شامل هئا، جيڪي اسان جي صحبت تي ايڏي ڪچهري تي حيران هئا، جيئن ته يوسف خان کان سڀ خوفزده رهندا هئا، پر منهنجي صحبت ڏسي هو طي ڪري ويا ته شاهه صاحب لالا جي کي ڪنٽرول ڪري ويو آهي.
اڄ جو نامور فلم ساز، ٽي وي ڊراما ميڪر ۽ فلمسازن جي تنظيم جو اڳواڻ چوڌري ڪامران اعجاز، جيڪو لاهور جي مشهور پهلوان “اڇو پهلوان” جنهن جي نالي تي فلم “اڇا شڪر والا” به چوڌري ڪامران اعجاز ٺاهي هئي، ۽ پاڻ اڄ به لاهور ۾ انڊسٽري جي ڪنگ جي حيثيت رکي ٿو، ميان خالد، يوسف خان ۽ ٻيا نامور کائنس هر قسم جي مدد وٺندا رهندا هئا، ڪامران اعجاز مونکي بي انتها عزت ڏني، ۽ اڄ تائين ڏيندو رهي ٿو، انهن نشستن ۾ ميان خالد مونکي چيو ته هن دفعي ڪراچي مان فلمسازن جو چيئرمين چونڊجڻ جو وارو آهي، ان ڪري جيڪڏهن تون يوسف خان کي جيڪو تنهنجو مريد ٿي چڪو آهي، تنهن کي آماده ڪري وئين، ته پوءِ هن سال فلمسازن جي تنظيم جو تون چيئرمين چونڊجي ويندي، مون جنهن مهل پاڻ مرادو يوسف خان سان ان ڳالهه جو اظهار ڪيو ته هن فورا چيو ته “مرشد آپ چيئرمين هوگئي، لاهور ڪي ساري ووٽ آپ ڪو ملين گين اور ڪراچي سي آپ ڪوشش ڪيجئي” اهڙي طرح جڏهن لاهور واپس آيس، ۽ اهو 1997 اهو پهريون سال هو، جو فلمسازن جي تنظيم ۾ باقاعدي قانوني اليڪشن ٿي رهي هئي، ان کان اڳ هر سال لاهور وارا گڏجي، پنهنجي پئسن تي ماڻهن کي فلمسازن جو چيئرمين بنائيندا هئا، پر اڪثر ميان خالد فيروز، ملڪ احد، جمشيد ميان، ميان ارشد ۽ سندس ٽولي مان ڪو فلمسازن جي تنظيم جو چيئرمين ۽ ڊسٽري بيوٽر (تقسيم ڪار) چونڊيندا هئا.
پهريون دفعو گذريل چيئرمين شوڪت زمان جنهن مونکي چيئرمني لاءِ نامزد به ڪرايو، پر اوچتو ملڪ احد جي سازش تحت، ڪراچي جي نامور صنعت ڪار ۽ فلمساز غفار دانا والا کي منهنجي مقابلي ۾ بيهاريو ۽ مقابلو عروج تي پهچي ويو، مون ڪراچي ۾ هوٽل “انٽرڪانٽينينٽل” ۾ پريس ڪانفرنس ڪئي ۽ ڪراچي جي فلمسازن جون دعوتون شروع ڪيون، لاهور جي ايورنيو اسٽوڊيو ۾ ۽ وڏين هوٽلن ۾ روز اسان جا جلسا ۽ تقريبون ٿيڻ لڳيون، پريس ۾ روز بيان، حمايتون ۽ اشتهار اچڻ لڳا.
هڪ ڏينهن وائيس چيئرمين جي اميدوار لاهور جي مشهور فلمساز ۽ راڊو ڪمپني جي مالڪ سهيل راڊو جي گهر منهنجي تعارفي تقريب ٿي، جنهن ۾ ٻه ٽي سو انڊسٽري جا ماڻهو موجود هئا، اڳيان مصطفيٰ قريشي، نديم ۽ ٻيا سڀ ناليوارا فنڪار موجود هئا، جڏهن ته اسٽيج تي “خبرين” جو مالڪ مشهور صحافي ضياءُ شاهد، يوسف خان، ميان فيروز مون سان گڏ موجود هئا، جڏهن منهنجي تقرير جو وارو آيو ته مون ابتدائي جيڪي لفظ چيا، اهي هن ريت هئا. “قلندر ڪي نگري سي آيا هون، داتا ڪي دربار ۾، داتا ڪي لاج رکنا، قلندر تمهاري لاج رکي گا”. ان کان پوءِ مون کي بي انتها داد مليو، مون جرئت سان سچ چيو ته سنڌ منهنجي سڃاڻپ آهي، ۽ لاهور جي فلمن کي ڪراچي ۽ سنڌ مان وڏي پذيرائي ملندي آهي، ۽ ماڻهون ڳوٺن مان بسن جي ڇتين تي چڙهي، سلطان راهي ۽ لالا سڌهير جون فلمون ڏسڻ ايندا آهن، اسان هر پنجابي ۽ اڙدو فلم جو شاندار استقبال ڪندا آهيون، پر توهان اڄ ڏينهن تائين اسان جي سنڌي فلمن کي پنجاب ۾ ريليز ٿيڻ جو موقعو به نه ڏنو آهي، منهنجي جذباتي تقرير کان پوءِ ضياءُ شاهد اٿي اعتراف ڪيو ته اها اسانجي ڪوتاهي آهي، ۽ اعلان ڪيو ته اسان يار محمد شاهه جي تعاون سان 20 تاريخ يعني اليڪشن کان ٽي ڏينهن اڳ ريگل سئنيما ۾ “سنڌي فلمي ميلو” منعقد ڪرڻ جو اعلان ڪيو، ان اعلان کي اخبارن وڏي ڪوريج ڏني، ۽ اداڪارن، فلمسازن اٿي مون سان ملاقات ڪئي، منهنجي تقرير کي ساراهيو، مصطفيٰ قريشيءَ اکين ۾ پاڻي آڻيندي چيو ته اڄ ڪنهن سنڌيءَ پهريون دفعو هنن جي سامهون اها جرئت ڪئي آهي، آئون توکي سلام ٿو ڪريان، ۽ پاڻ ان معاملي ۾ گڏ هونداسين.
ان کان پوءِ مون جڏهن ڪراچي ۾ سنڌي فلمسازن کان فلمون حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، ته ڪابه ڪاميابي نه ٿي، صرف اسد الله شاهه جون ٽي فلمون جن جا به پوسٽر ۽ فوٽو سيٽ سلامت نه هئا، جن جا نالا هئا “پرو”، “شهيد” ۽ “جيئي لطيف” جيڪي ڪراچي جي ڊسٽري بيوٽر حاجي شفيع وٽ گروي هيون، جنهن وڏي رقم هڪڙي ڏينهن جي شوز لاءِ گهري، ۽ ٻئي طرف مون وٽ پنهنجيون ٽي فلمون “فلمي ميلي” لاءِ هيون، پر ميان خالد فيروز ۽ انهن جي ٽولي ۾ موجود پنجابي پرستن مونکي “سنڌي فلمي ميلو” منعقد ڪرڻ جي تاريخ اليڪشن کان پوءِ ڪرڻ جي صلاح ڏني، ڇو ته هنن جي سوچ مطابق ان طريقي سان متان اسان کي ووٽ گهٽ ملن، بحرحال سڄي دنيا ڏٺو ته ملڪ احد گروپ کي يار محمد شاهه سنڌي هئڻ جي ناتي، لاهور ۾، سندس شهر ۾، يوسف خان جي مدد سان، ڪيئن شڪست ڏني، جنهن تي سڀني اخبارن وڏي ڪوريج ڏني، ۽ مصطفيٰ قريشي جو هي بيان ليڊ ٿيو، جنهن ۾ هن چيو ته پنجاب هڪ دفعو ٻيهر ذوالفقار علي ڀٽي کان پوءِ يار محمد شاهه کي سيني سان لڳايو، ڄڻ سنڌ کي سيني سان لڳايو، اليڪشن تائين روز جهيڙا جهٽا ٿيندا رهيا، اليڪشن واري ڏينهن به ملڪ احد گروپ فائرنگ ڪري هراسمينٽ وڌي، پر چوڌري ڪامران اعجاز ڀرپور دفاع ڪيو، ۽ رات جو جڏهن سجاد گل به مخالف گروپ جي اڳواڻي ڪندي نتيجا حاصل ڪرڻ وارن ۾ شامل هو، ۽ سهيل راڊو جو نتيجو بحيثيت وائيس چيئرمين جي ڪاميابي جو اعلان کڻي ٻاهر نڪتو، ۽ يوسف خان کي مبارڪباد ڏيندي طنزيه چيائين “شاهه صاحب ڪا ڪيا هوگا” ته يوسف خان ان وقت مونکي ڀاڪر پائي سجاد گل کي چيو ته “اس ڪا وائيس چيئرمين ڪامياب هوگيا هي تو يه ڪيون نهين هوگا” انهيءَ وقت ميان خالد فيروز منهنجي ڪاميابي جو نتيجو کڻي اندران نعرو هڻي “جيئي شاهه صاحب، يار محمد شاهه زنده باد” ۽ پوءِ هار، دهل شرنائيون ۽ نعري بازي شروع ٿي ويئي.
اهڙي طرح ان رات جناح روڊ تان پنجاهه گاڏين جو جلوس ۽ اسان اڳيان سينگاريل وڏي گهوڙي گاڏي ۾ هئاسون، سڄي شهر ۾ فائرنگ جا آواز گونجندا رهيا ۽ اسان جو قافلو اچي داتا گنج بخش جي دربار تي پهتو جتي اسان کي پڙ ڳچيءَ ۾ وڌا ويا ۽ دعائون گهريون ويون. ٻئي ڏينهن هر اخبار جي طرفان اسان کي دعوت هئي ۽ مختلف وقتن تي سڀني جي دفترن ۾ وياسون ۽ پريس سان لهه وچڙ ۾ رهياسون، جڏهن جنگ اخبار لاهور جي طرفان ڏنل دعوت ۾ انهن جي ڪانفرنس هال ۾ ويٺا هئاسون ته ان وقت سڄي فلم انڊسٽري جا نامور فلمساز، اداڪار، رائيٽر، هدايتڪار سامهون ويٺل هئا، اسٽيج تي آئون، يوسف خان، ميان خالد فيروز ۽ جيو جا باني موجود هئا، سڀني تقريرون ڪيون، آخر ۾ سڀني اهو مطالبو ڪيو ته اسان جي فلمن ۾ ڪهاڻي نه هوندي آهي، ۽ اسان هندستاني فلمن کان متاثر ٿي، نقل ڪري فلمون ٺاهيندا آهيون، سڀني جي تقريرن کان پوءِ آخر ۾ جڏهن منهنجو وارو آيو، تڏهن مون چيو ته آئون ننڍڙو توهان جون فلمون ڏسي ڏسي وڏو ٿيو آهيان، ۽ هن وقت وڏي مقابلي جو دور آهي، پر دنيا ۾ صرف هڪ ڪهاڻي آهي، جنهن جا منظر نامه هر دور ۾ تبديل ٿيندا رهن ٿا، ان ڪهاڻيءَ جو رائيٽر آهي الله سائين، جنهن جا مک اداڪار آهن حضرت آدم هيرو، ناني حوا هيروئن ۽ شيطان ولين آهي، جيڪو ٻنهي کي ڏک ڏيئي وڇوڙو وجهندو آهي، ۽ ٻئي يعني آدم ۽ حوا ڏک جا گانا ڳائي، آخر ۾ بديءَ کي شڪست ڏيئي نيڪي جي فتح سان ملاپ ڪندا آهن، اولاد جو سلسلو جاري ڪندا آهن، پر اصل ۾ سئنيما تي هلندڙ پردن تي منظر نامه جن کي اسان اسڪرين پلي چوندا آهيون، سڄي گيم ان ۾ رکيل هوندي آهي، ڪهاڻي اهائي هڪڙي پر ڪالهه اها تلوارن ۽ پوءِ بيل باٽم ۽ اڄ اها اسٽار ٽريڪ جي نالي سان هلي رهي آهي، يا اسڪرين پلي جي مقابلي جو دور آهي، جنهن ۾ ريموٽ ٻارن جي هٿ ۾ آهي، ۽ جيڪو منظر منٽ کان وڌي ٿو ته ٻار ريموٽ سان منظر مٽائي ٿا ڇڏين، اهڙي طرح منظرنامي جي مقابلي جي دور ۾ ڪهاڻي بجاءِ اسڪرين پلي سکڻ، سمجهڻ ۽ پيش ڪرڻ جي ضرورت آهي، مونکي پنهنجي خيالن جي ڀرپور موٽ ملي ۽ اخبارن ٻئي ڏينهن منهنجي ان ڳالهه کي وڏي ليڊ ڏني، اهڙي طرح ان ماحول ۾ آئون فلمسازن جي تنظيم جو پهريون سنڌي چيئرمين چونڊجي ويس، ۽ مون اسلام آباد ۾ ادارن سان ملي فلم انڊسٽري جو ٽيڪس معاف ڪرائڻ جو اعلان ڪرايو ۽ پوءِ 1997-98 ۾ آئون ئي بلامقابله چيئرمين رهيس، وري 2001-02 ۾ ٻيهر تنظيم جو بلامقابله چيئرمين رهيس.
2004ع ۾ هندستان فڪي (FICCI) ڪنونشن ۾ سڀ نامور فلمساز بمع اداڪار شان، جاويد شيخ ۽ ميڊم سنگيتا سميت وياسين، ۽ اتي پنهنجن فنڪارن جي هر طرح سان مون پذيرائي ڪرائي، سنڌي هئڻ جي ناتي سنڌي فلم سازن ۽ سرمائيڪارن طرفان مونکي ڀرپور موٽ هئي، ڌرمينڌر جي گهر ۾ سٺي دعوت ملي ۽ ات سني ديول ۽ ڌهرمينڌر جي ٻنهي ڀائرن سان به سٺي دوستي ٿي جن ۾ هڪ فلمي رائيٽر هو، جنهن منهنجا آئيڊيا ٻڌا ۽ رات وٽن رهڻ جي صلاح هنئي، پر اسان جو شيڊول ٽائيٽ هو، ان کان پوءِ فڪي ڪنونشن ۾ مون يش چوپڙا کي “وير زاره” فلم ٺاهڻ جهڙي هڪ ڪهاڻي هٿ ۾ ڏني، ۽ رات جو شاهه رخ جي چوڻ تي سندس فلمي گانا ايمپائر اسٽوڊيو ۾ ڏٺاسون، بحرحال موقعو مليو ته اڳتي انڊيا جي ان سفرنامي جو تفصيلي ذڪر ڪبو، پر اسان کي پاڪستان ۾ لاهور وارن انڊيا جا ساٿي ۽ غدار جي لقبن سان به نوازيو، اهڙي طرح مون سان اهڙو واقعو اڳ به پيش اچي چڪو، جڏهن آئون ۽ مشهور صحافي جي اين مغل صاحب سنڌين جي تنظيم ۾ شرڪت لاءِ واشنگٽن ويا هئاسون، ۽ اسان کي ان تقريب ۾ جڏهن اسٽيج تي ويٺا هئاسون ته ان وقت هندستان جي هڪڙي وفد، اسان کي هندستاني جهنڊي جهڙا اسڪارف ڳچيءَ ۾ وڌا، ۽ ادارن جي ماڻهن اهي اسان جا فوٽو ڪڍي هتي اخبارن ۾ ڏياريا، جنهن تي مون کي ان وقت مخدوم خليق الزمان جهڙي ماڻهوءَ سنڌ مان، ۽ يوسف خان وارن جي گروپ لاهور مان مطالبو ڪيو ته اهي سڀ هندستاني ايجنٽ آهن، يعني ٻنهي تقريبن يعني (انڊيا ۽ آمريڪا) ۾ شرڪت تي اسان خلاف پاڪستان ۾ هندستاني ايجنٽ هئڻ جا الزام لڳايا ويا، بحرحال فلمسازن جي تنظيم جي چيئرمين جي حيثيت ۾ مون ايران جو به دورو ڪيو، فارابي سئنيما فائونڊيشن جيڪو ايران جو وڏو فلمي ادارو آهي، ۽ بين الاقوامي فلمون ٺاهيندو آهي، انهن سان پاڪستان مان پنهنجي طرفان فلم “معجزا” جو معاهدو ڪيو، ۽ پاڪستان ۽ ايران جي مشترڪه فلمسازيءَ جي ڪوشش شروع ڪئي، ان وقت مشهور صحافي مشاهد حسين پاڪستان جو وفاقي وزير اطلاعات و نشريات هو، جنهن کي مون ٻنهي ملڪن جي فلمن ۽ ٽي وي ڊرامن کي مشترڪه منصوبه بندي جي لاءِ ايلاز ڪيا، ته هن مونکي ٻڌايو ته اسان جي ادارن ۾ ڪي اهڙيون قوتون به آهن، جيڪي ڪڏهن به نه چاهيندا ته ايران ۽ پاڪستان جا تعلقات پاڻ ۾ ويجها ٿين، ڇو ته انهن قوتن تي جيڪي گهڻي ڀاڳي مذهبي قوتون آهن، تن تي آمريڪا ۽ سعودي عربيه جو اثر وڌيڪ آهي، ان ڪري پاڪستان کي ڪڏهن به ايران سان ڳنڍجڻ نه ڏنو ويندو، ۽ ان کان اڳ جڏهن شيخ رشيد اطلاعات و نشريات جو منسٽر هو، ان سان به ايراني فلمون ۽ ٽي وي ڊراما پاڪستان ۾ هلائڻ جي ڳالهه ڪيم، پر ان به اهڙي قسم جو جواب ڏنو، ته ڪي ادارا ان حق ۾ نه آهن، بحرحال مون پنهنجي ملڪ جي فلم انڊسٽري کي پنهنجي پيرن تي بيهارڻ لاءِ گهڻي ڪجهه ڪيو، پر جيئن ته هيءَ انڊسٽري ان زماني جي عياش ۽ بليڪ مني وارن وياج خورن جي منڊي هئي، جنهن ۾ هيرا منڊي جون فنڪارائون هيروئن ۽ معاشري جا عياش، پنجابي ملڪ ۽ گجر فلم ساز ٿي ايندا هئا ۽ پنهنجون ذاتي ڪهاڻيون پنهنجي ذاتين تي “ملڪ ۽ گجر) تي فلمون ٺاهيندا هئا.
ابتدا ۾ انڊيا مان آيل فلمسازن، اداڪارن، هدايتڪارن، فلم ٺاهڻ جو معيار هندستان جي ليول تي آڻي ڇڏيو هو، پر 60ع ۽ 70ع جي ڏهاڪي ۾ جيڪي ڪهاڻيڪار ۽ فلمساز آيا، تن ۾ خاص ڪري شباب ڪيرانوي جنهن جو پنهنجو اسٽوڊيو به هو، هو ڪابل يعني افغانستان ۾ وڃي انڊيا جون نيون ريليز ٿيندڙ فلمون، ڪاپي ڪري اچي اڙدو فلمون ٺاهڻ لڳو، جنهن کان پوءِ معياري فلمون بند ٿي ويون، ۽ وري سلطان راهي جي پنجابي فلمن جو دور شروع ٿيو، جنهن ۾ “مولا جٽ” ۾ مصطفيٰ قريشي سان ٽڪر جو رول ڪيائين، ۽ مصطفيٰ قريشي به ان کان پوءِ فلم انڊسٽري تي ڇائنجي ويو، اهو پاڪستاني فلم انڊسٽري جو دور جهالت جي عروج جو دور هو، جنهن ۾ گجرن ۽ ملڪن جي دشمنين تي مشتمل ڪهاڻيون ٺاهي، فلمون ٺاهيون وينديون هيون، ۽ ٽڪيٽون هٿ سان وٺي يا ته سئنيما کي ڊبل ڪري، فلم جي ڪاميابي ڏيکاري ويندي هئي، يا وري دشمني ۾ ٽڪيٽون وٺي حال خالي ڇڏي ڏبو هو، ۽ ميڊيا رپورٽ ڪندي هئي ته فلم ڊيڊ فلاپ ويئي، اهو سلسلو سلطان راهي جي قتل ٿيڻ تائين جاري رهيو، ان کان پوءِ آهسته آهسته لاهور فلم انڊسٽري پنهنجي ڪرتوتن جي ڪري، اسٽوڊيوز ۾ شراب خوري، عياشي ۽ جوا وغيره جهڙين برائين جي ور چڙهي ويئي، ۽ هميشه جي لاءِ ختم ٿي ويئي، مون کي هڪڙو منظر ياد ٿو اچي، جنهن جو ذڪر ڪرڻ ضروري ٿو سمجهان، لاهور جي فلم انڊسٽري جو عروج به ڏٺم، ۽ ان انڊسٽري جو چار سال چيئرمين به رهيس، پر جڏهن قصو ختم ٿيو ته آئون موٽي ڪراچي جي شوبز ۾ ٽي وي دنيا سان منسلڪ ٿي ويس، ۽ پرائيويٽ ڊرامن ۾ به حصو وٺڻ لڳس.
منهنجو هڪڙو شاگرد جيڪو اڄ جو وڏو هدايتڪار آهي، پنج درجا پاس علي اڪبر پٺاڻ، جنهن کي آئون فلم “مهلت” جي دوران کپري مان وٺي آيو هوس، هو بطور معاون ڪم ڪندي سکي ويو، ۽ اڄ ڪراچي جو وڏو ڊائريڪٽر آهي، ان وقت هو پنجاب ٽي وي جو پروگرام منيجر هو، جڏهن آئون مشهور هدايتڪار جاويد فاضل جي ٽي وي سيريل “زيور” ۾ ڪم ڪرڻ لاءِ لاهور ويو هوس، جتي منهنجي شوٽنگ ايورنيو اسٽوڊيو جي ان هال ۾ ٿي جنهن ۾ اسان جي فلم “مهلت” جو به سيٽ لڳو هو، پر اڄ ايورنيو موهن جو دڙو هو، هر طرف ڪاري وارا ڪک، ويراني ۽ صرف رائيٽر رشيد ساجد پنهنجي آفيس ۾ ويٺو هوندو هو، ۽ ڪو بيروزگار فنڪار اچي ساڻس ڪچهري ڪندو هو، منهنجي شوٽنگ مصطفيٰ قريشي، صبا پرويز سان ان فلور ۾ ٿي رهي هئي، جنهن ۾ اسان جي فلم “مهلت” جي شوٽنگ به ٿي هئي، لنچ بريڪ تي آئون ٻاهر نڪتس ته فلم انڊسٽري جا نامور هدايتڪار جيڪي بيروزگار هئا، ۽ روزي جي تلاش ۾ ويران اسٽوڊيو ۾ ڪرسيون لڳايو، منهنجي ٻاهر نڪرڻ جو انتطار ڪري رهيا هئا، مصطفيٰ قريشي مونکي ٻڌايو ته اهي سڀ سينئر هدايتڪار جن ۾ الطاف حسين، اقبال ڪشميري، حسن عسڪري، ايم اڪرم ۽ ٻيا موجود هئا، تن لاءِ مصطفيٰ قريشي صاحب مونکي چيو ته توهان، توهان جي شاگرد علي اڪبر پٺاڻ کي پارت ڪريو ته هنن بيروزگارن کي پنجاب ٽي وي جون ڊرامه سيريلون ڏي ته ويچارا وڃي ڪو روزگار ڪري ٻچا پالين، مون علي اڪبر کي جيڪو ات مون سان روز ملڻ ايندو هو، کي پاسو وٺي چيو ته هي ڏينهن، هڪ ڏينهن تو تي به اچي سگهي ٿو، تون به هنن وانگر ڇٽ کان پت تي اچي سگهين ٿو، ان ڪري هنن جي ٻچن جون دعائون توکي نصيب وارو ڪري سگهن ٿيون، ۽ واقعي هن منهنجو چوڻ ڪيو، ۽ اڄ هو ڪراچي ۾ وڏو نصيب وارو هدايتڪار آهي.
مون فلم “مهلت” ۾ ميان خالد فيروز ۽ ڪامران اعجاز سان ڀائيواري تي ٺاهي، پر ميان خالد فيروز پنهنجي هلڪڙي طبعيت جي ڪري منهنجي دل ۾ پنهنجي پوک ساڙي ڇڏي، ۽ دوستي نفرت ۾ تبديل ٿي ويئي، سبب سندس رويو ۽ ڪنجوسي هئي، جڏهن ته سندس نسبت چوڌهري ڪامران اعجاز مونکي ڀائرن وانگر پيار ڏنو، ۽ اڃان تائين سنڌ مان جيڪي سيزن جا انب آئون فلمسازن ۽ ٻين دوستن کي موڪليندو آهيان، اهي به ڪامران جي معرفت تقسيم ٿيندا آهن، ۽ سنڌڙي انب جهڙي مٺڙي محبت هن سان سچائي سان قائم آهي، ۽ قائم رهندي.
فلم انڊسٽري لاهور جي به تباهه ٿي ويئي ۽ ڪراچي جي به، ۽ هان وري نئين ٽيڪنڪ تي فلمون ٺهڻ شروع ٿيون آهن، جن ۾ اداڪار صلاح الدين تنيو جو پٽ فهد جيڪو ڪي ٽي اين جي هڪ پروگرام کان شروع ٿيو، ۽ اڄ هو پوري پاڪستان جي ٽي وي ۽ فلم تي ڇانيل آهي، سندس مشهور پروگرام “جيتو پاڪستان” ۾ هو ڪروڙن جا انعام روز ڏيئي رهيو آهي، ۽ پنهنجو پروڊڪشن ادارو به اٿس، جنهن ۾ هو هر ٽي وي چينل لاءِ پروڊڪشن ڪندو آهي، هڪ سنڌي اداڪار ڊاڪٽر علي سندس ڀائيوار آهي، ۽ سڀ ٽي وي چينل ڪروڙن جا قرضي اٿس ۽ هو پاڻ پنهنجي پروڊڪشن اداري کان علاوه فلمسازي پڻ ڪري رهيو آهي. سندس سپرهٽ فلم “ايڪٽر ان لا” مون ڏٺي، جنهن ۾ موکي سندس اداڪاري تمام گهڻي پسند آئي، سندس وڏي ڀاءُ خالد تنيو جي گهر واري ياسر نواز جي ڀيڻ آهي، ۽ خالد تنيو مون سان گڏ بيدل مسرور جي پروڊيوس ٿيل امرجليل جي لکيل ناٽڪ رنگ جي سيريل “دل جي دنيا” ۾ مون سان مرڪزي ڪردار ڪيو هئائين، جنهن ۾ بيدل جي گهر واري بينا به هئي، ۽ مون سان مرڪزي ڪردار ادا ڪيو، ياسر نواز جيڪو هن وقت ۾ نمبر ون هدايتڪار آهي، جنهن پڻ منهنجي ڊرامه سيريل “ڪفن پوش” ۾ بطور هيرو ڪم ڪيوم جيڪا اڃان تائين ريليز نه ٿي سگهيم ۽ ان جو داستان پوءِ بيان ڪيو ويندو.
“مهلت” اسان جي فلم جيڪا ميان خالد فيروز، چوڌري ڪامران ۽ اسان ٽئي فلم ساز هئاسون، جنهن جي ستر فيصد شوٽنگ مون کپرو، اڇرو ٿر ۽ ڀٽ شاهه ۽ مٽياري ۾ ڪرائي، ۽ پوءِ ميان خالد سان سندس رويي ۽ ڀائيواري جي طريقي تان اختلاف ٿيا، ۽ پراڻي دوستي ناراضگي ۾ بدلجي ويئي، اهڙي طرح بطور فلم ساز ۽ چيئرمين فلم سازن جي تنظيم ۾ رهندي، مون فلم انڊسٽري جون آخري بهارون ۽ فضائون ڏٺيون، جن ماڻهن سان سٺو ۽ يادگار وقت گذريو انهن جو ذڪر به هيٺ ڪريون ٿا.