آتم ڪٿا / آٽوبايوگرافي

منهنجي ڪهاڻي، منهنجي زباني

هي ڪتاب ريڊيو، ٽي وي، اسٽيج ۽ فلمن جي نامياري اداڪار، هدايتڪار ۽ ليکڪ سيد يار محمد شاهه جي آتم ڪٿا ۽ يادگيرين تي مشتمل آهي. هو لکي ٿو:
”مون ڪوشش ڪري پنهنجي بي ترتيب يادگيرين کي سهيڙن جي ڪوشش ڪئي آهي، پر پوءِ به آئون اندر ۾ جهاتي پائي انصاف ٿو ڪريان ته الله تبارڪ وتعاليٰ مونکي جيڪو مشاهدو ۽ مطالعو نصيب ڪيو ان جو چوٿون حصو به نه چئي سگهيو آهيان، پر هيءُ ڪتاب اڳين ڏهن ڪتابن کان پوءِ يارهون ڪتاب هوندو.“
Title Cover of book منهنجي ڪهاڻي، منهنجي زباني

زاهد معصومي

جنهن وقت ۾ پي ٽي وي تي اسان جو مزاحيا خاڪن جو پروگرام “چهچٽو” عروج تي پهچي چڪو هو، ان وقت زاهد معصومي جيڪو ڪراچي ٽيليويزن جو پروڊيوسر هيو، ۽ سندس زال اداڪاره ممتاز ڪنول هئي، کيس ان مان هڪ پٽ انيڪ جي نالي سان هو، جنهن فلم “علي گوهر” ۾ جلال خان (محمود صديقي) جي پٽ جو ڪردار ادا ڪيو، ۽ فلم جي آخري منظر ۾ نمايان ڏسڻ ۾ اچي ٿو، ۽ زاهد معصومي جيڪو امريڪا وڃڻ وقت پي ٽي وي جي نوڪري ڇڏي ويو ته پٺيان سندس زال ممتاز ڪنول آمريڪا مان کيس اڪيلو ڇڏي، واپس اچي سندس رهيل پئسا پي ٽي وي کان حاصل ڪيا، جنهن جي ڪري جڏهن زاهد واپس آيو ته کيس پي ٽي وي بطور ملازم قبول نه ڪيو، ڇو ته سندس اهليه سندس صحيح ڪري، جي پي فنڊ وغيره وٺي چڪي هئي، ۽ هوءَ کائنس آمريڪا ۾ ئي جدا ٿي، طلاق به وٺي چڪي هئي، اهڙي طرح زاهد جڏهن واپس آيو ته آئون اشرف اسڪوائر ۾ رهندو هوس، سندس گهر اڳ ئي اتي هو، سندس والده ايجوڪيشن سان تعلق رکندي هئي، ۽ سندس پٽ انيڪ سميت کيس به سنڀاليندي هئي، پر اسانجو ماحول ان جي لاءِ اوطاق بنجي ويو ۽ هو مستقل مون سان رهڻ لڳو، ۽ آئون سندس هر جائز، ناجائز ضرورتون پوريون ڪندو رهيس، ان وچ ۾ هو پي پي جي دور ۾ بينظير صاحبه سان ملي، کيس متاثر ڪري، پي ٽي وي جي لائبريري مان مٽيريل کڻي، ڀٽي صاحب تي سندس شهادت جي ڏهاڙي جي مناسبت سان، هڪ ڊاڪيومينٽري ٺاهي، جنهن ۾ سڀني نامور سياستدانن جن ۾ ولي خان، بينظير صاحبه، ميدم نصرت ڀٽو، الطاف حسين ۽ ٻين جا يادگار انٽرويو شامل هئا، بحرحال هن پنهنجي صلاحيتن سان جيئن بينظير صاحبه کي پهرئين ملاقات ۾ متاثر ڪيو، تيئن ڊاڪيومينٽري ڏسڻ شرط بينظير صاحبه کيس پي ٽي وي ۾ نائين گريڊ جي يعني جي ايم جي پوسٽ ڏيئي ڇڏي، جنهن تي ڪيترن سينئر پروڊيوسرن اعتراض داخل ڪيا، ۽ عبدالڪريم بلوچ صاحب کيس هڪ ڪمرو به ڏيئي، سنڌي ناٽڪ رنگ جا ڊرامه ٺهرائڻ جي اجازت ڏني، پر هو انتهائي تيز ۽ شاطر انسان هو، ان وچ ۾ بي بي سي چينل وارا هڪ ڊاڪيومينٽري شوٽ ڪرڻ آيا جن ڪراچي جي “آواري ٽاور هوٽل” ۾ ٻه ٽي فلور وٺي ڇڏيائون، جتي هو اداڪارن ۽ ٻين جا انٽرويو وٺي يونٽ ۾ شامل ڪري رهيا هئا، زاهد معصومي به پنهنجي صلاحيت سان انهن کي ابتدا ۾ ئي ڪسٽم وارن کان اهڙو فائدو وٺي ڏنو جو انهن کيس ڪوآرڊينيٽر جي پوسٽ، هڪ ٽيڪسي ڪار، هڪ ڪمرو “آواري هوٽل” ۾ ڏيئي لوڪيشنز فائنل ڪرڻ جو ذمو ڏيئي ڇڏيو، ۽ پوءِ هو پنهنجي اوور پرفارمنس جي ڪري اها ٽيڪسي ڪار پاڻ کڻي وڃي خيرپور صوبائي وزير پرويز شاهه سان گڏ هلڻ لڳو، ۽ ٽيڪسي کي ڌڪي نقصان وڌائين، ۽ وري پرويز شاهه کي به اهڙو تنگ ڪيائين جو هو کيس الوداع ڪرڻ تي مجبور ٿي پيو، ان کان پوءِ جيئن تيئن ڪري بي بي سي وارا کائنس گاڏي وٺڻ ۾ ڪامياب ٿيا، ۽ هو وري منهنجي ۽ محمود صديقي جي ڪمزوري بنجي ويو، ۽ اسين سندس ڊيوٽي ۾ شامل ٿي وياسون، جڏهن فلم “نصير فقير” ٺاهي رهيو هوس ته هو مون سان گڏ هو، ۽ جڏهن “پرو” ڏٺي سين، تڏهن هن مونکي چيو ته جيئن ته “پرو” هيرو آهي، ۽ فلم ۾ هو سندس ڀاءُ علي گوهر آهي، سو بهتر اهو ٿيندو ته “پرو” هٽ آهي ۽ “علي گوهر” به اهڙو ئي مشهور ٿي، پوءِ مارجي ويو هو، تنهن ڪري “نصير فقير” نه ٺاهي، “علي گوهر” فلم ٺاهي، ۽ مون حيدرآباد کان مٽياري پهچندي اها ڪهاڻي مڪمل ڪئي، ۽ ٻن ڏينهن ۾ لکي ڇڏي، ۽ پوءِ مشتاق جسڪاڻي کي گهرائي، گانن سميت مڪمل ڪري، ڪراچي اداڪارن کي بڪ ڪرڻ لاءِ آياسين.
هڪ رات محمود صديقيءَ کي فلم “علي گوهر” جي ڪهاڻي ٻڌائيسون ۽ جڏهن کيس فلم ۾ جلال خان جو مک ڪردار ڪرڻ لاءِ چيوسين ته هن فلم ۾ ڀائيوار ٿيڻ جي آفر ڪئي ۽ اسان اها قبول ڪري ورتي، ان ڏينهن کان کيس پنهنجو سينئر ساٿي ۽ پارٽنر فلم ساز سمجهڻ لڳاسين، جيڪو پي ٽي وي جو بهترين اداڪاريءَ جو ايوارڊ حاصل ڪري، مبارڪباد وصول ڪري رهيو هو، پر جيئن ته آئون کائنس جونيئر اداڪار هوس ۽ منهنجي شهرت ۾ “چهچٽو” ۽ “جنگل” هئا، جڏهن ته محمود صديقي سنڌي ناٽڪ شروع ٿيڻ کان وٺي اداڪاري ڪندو پي آيو، ۽ هن مونکي بطور هيرو ۽ پاڻ کي بطور ولين قبول ڪرڻ ۾ عار پي محسوس ڪيو، بحرحال اسان جڏهن ڀائيواري جو ايگريمنٽ پي لکيو، ته اوستائين اسان ٻنهي جي ذهن ۾ هدايتڪار جو نالو نه هو، پر اسان ٻنهي جي تسڪين اڪيلو زاهد هو، ۽ مون چاهيو پي ته زاهد کي آخر ۾ جڏهن فلم “علي گوهر” جي شوٽنگ تي وڃڻ لڳنداسين ته پوءِ سندس هدايتڪاري جو اعلان ڪنداسين، پر ايگريمنٽ دوران محمود صديقيءَ جلد بازي ڪري، اعلان ڪيو ته هدايتڪار زاهد معصومي هوندو ۽ ان ڏينهن کان وٺي سڄو ڏينهن هو منهنجي خرچ تي هئڻ باوجود به مونکي ٽوڪيندو رهندو هو، جڏهن فلم جي شوٽنگ جو مرحلو سر تي اچي پهتو ۽ آئون ڀٽ شاهه ريسٽ هائوس بڪ ڪري، ٽيم جي اچڻ جو انتظار ڪري رهيو هوس، ته ان وقت ڪراچيءَ مان محمود صديقيءَ فون تي ٻڌايو ته سڄي بس ڀري بيٺي آهي، فنڪار ويٺا آهن، ٽيڪنيشن ويٺا آهن، پر ڪجهه فنڪار زاهد جي گهر ويٺا آهن، ۽ زاهد هنن جي قيادت ڪندي مطالبو ڪري رهيو آهي، ته اڌ پيئمنٽ ڏيو ته پوءِ شوٽنگ تي هلون، جنهن تي منهنجي ساڻس ڏند چڪ به ٿي آهي پر آئون ڪوشش ڪري فنڪارن کي، مطمئن ڪري وٺي ٿو اچان، پوءِ رات جو دير سان ٽيم ٻارهين بجي ڀٽ شاهه ريسٽ هائوس تي پهتي ۽ زاهد جو رويو هڪ پروفيشنل وانگر هو جيڪو اسان تي آرڊر هلائي رهيو هو، صبح جو جڏهن پهريون شاٽ منهنجو ۽ ميڊم شهزادي جو لطيف سرڪار جي صحن ۾ شوٽ ٿيڻ لڳو، ۽ هن اهو منظر ٽي وي ٽيڪنڪ وانگر ٿي شوٽ ڪرڻ چاهيو ته منهنجو اسسٽنٽ شاهد وحيد ۽ ڪئميرامين بشير بيگ پاسي تي وڃي پاڻ ۾ ڳالهائڻ لڳا ۽ اها گفتگو مون ٻڌي ورتي، جن جو مطلب هو ته هنن جي ڊائريڪٽر زاهد کي ته فلم شوٽ ڪرڻ ئي نٿي اچي، هڪڙو هڪڙو جملو ڪري ڪئميرا تبديل ڪندو رهندو ته پوءِ اها فلم ٻن سالن ۾ به مڪمل ڪانه ٿيندي. ان وقت مون شاهد وحيد جنهن کي بحيثيت معاون هدايتڪار ۽ هڪ اڙدو فلم جي هدايتڪاري جو تجربو هو، لاهور ۾ توڻي ڪراچي ۾ هو ڪيترن وڏن هدايتڪارن سان بطور معاون هدايتڪار ۽ ايڊيٽر به ڪم ڪندو رهيو هو، ان ڪري مون پاسو وٺي کيس چيو ته جيڪڏهن هدايتڪاري جو ٽائيٽل توکي ڏيون ته ڇا تون اها ذميواري قبول ڪندين...؟؟؟. هن چيو ته مون کان جيڪو به توهان ڪم وٺندئو مان حاضر آهيان، پوءِ مون پاسو وٺي محمود صديقي کي سمجهايو، جيڪو خود زاهد مان پريشان ٿي چڪو هو، ۽ جڏهن کيس احساس ٿيو ته واقعي هن کي ته فلمي ٽيڪنڪ ئي نٿي اچي، ته پوءِ هن پاسو وٺي زاهد کي چيو ته تون اڄ کان فلم جو ڪوآرڊينيٽر آهين، جڏهن ته هدايتڪاريءَ لاءِ اسان شاهد وحيد کي اڳيان رکون ٿا، هن کي اها ڳالهه ناگوار گذري ۽ پوءِ جيئن شاهه اسد منهنجي لاءِ “محب شيدي” ۾ مسئلا پيدا ڪري، فلم روڪڻ ٿي چاهي، تيئن زاهد به پنهنجي انتقام جا هر حربا استعمال ڪيا ۽ محمود صديقي کي وک وک تي منهنجي ڪم ۾ رنڊڪ وجهڻ لاءِ چيو، پر الله منهنجي مدد ڪئي ۽ فلم “علي گوهر” مڪمل ٿي ۽ ريليز ٿي، ۽ هڪ مهيني اندر ان جي به وڊيو چوريءَ نڪري ويئي ۽ فلم جي موڙي نه نڪري سگهي، پر زاهد معصومي اسان ٻنهي جي لاءِ لازم و ملزوم ٿي ويو، ۽ جڏهن هن کي ڪينسر ٿي ته پوءِ پنهنجي ڀاءُ وٽ حيدرآباد وڃي رهيو ۽ اتي ئي انتقال ڪري ويو. پاڻ نگيٽو سوچ رکندڙ وڏو ڄاڻو، ذهين، شاطر، متاثر ڪندڙ ۽ بهترين انگلش ڄاڻندڙ هو، جنهن آمريڪا ۽ بينظير صاحبه کي به چڪرائي ڇڏيو، ان مان اندازو لڳايو ته هو ڪيترو هوشيار هوندو.
سندس زندگي جا مون سان وابسته وڏا وڏا نقصان ڏيندڙ واقعا شامل آهن، پر هڪ دفعو مون بنگلو ٺهرائي، ڊيڪوريٽ ڪيو ته اتفاق سان هن اسلام آباد کان ڪراچي ايندي جهاز ۾ هڪ ڇوڪريءَ سان حرڪت به ڪئي، ۽ مشڪوڪ حالت ۾ پائليٽن جي ڪئبن ۾ وڃي نڪتو، جتان هنن کيس ٻڌي، ٽارچر ڏنا ۽ روڪي ڇڏيو، جڏهن سندس والده کي فون ڪيائون ته تنهن بيزاريءَ مان چيو ته ها ڀلي ماري ڇڏيوس، جنهن کان پوءِ ادارن ان کي هڪ رات ٽارچر سيل ۾ رکي واپس ڪراچي موڪليو، گهر ۾ اچي ماءُ ۽ ڀاءُ سان وڙهيو، جن وري حيدرآباد واري ڀاءُ ڏانهن ڏياري موڪليو، اهو وري مون وٽ وٺي آيس ۽ هو پنهنجي چريائپ جي ڪيفيت ۾ مون سان وڙهيو ۽ منهنجو تيار ٿيل بنگلو، جنهن جو فرنيچر ڀڄڻ، پردا ڦاڙي ۽ ٽي وي ڀڄڻ لڳو ته اسان کيس واپس ٻڌي حيدرآباد نفسياتي ڊاڪٽر حميد ميمڻ وٽ وٺي آياسون، جنهن انجڪيشن هڻي اهڙي ننڊ ڏياريس جو ڇهه مهينا ڀاءُ جي گهر پيو هو، ۽ ان کان پوءِ وري تيار ٿيو ته سندس اڳوڻي زال ممتاز ڪنول کيس ۽ سندس پٽ انيڪ کي سهارو ڏنو، مون کيس پاڻ سان گڏ جڏهن به ڪو ڪم آيو ته کيس ڪردار ضرور ڏنو هوندو، جيئن فلم “سب ڪي باپ” ۾ جنهن ۾ آئون ولين هوس، هدايتڪار جان محمد جمن کي چئي کيس اهم ڪردار فلم “کل نائيڪ” جي گنجي ولين واري ڪردار ۾ هوبهو ٺاهي پيش ڪيم، ان کان علاوه جڏهن مون پي ٽي وي تي قانون جي ڄاڻ ڏيندڙ پروگرام “قلم نمبر” پي ڪيو ته ان ۾ به کيس ٻن ٽن قسطن ۾ ولين يا باس جا ڪردار ڪرايم. ان وچ ۾ محمود صديقي به گذاري چڪو هو ۽ آئون به هن کان پري هوس، ۽ هي پنهنجي ڀاءُ جي حيدرآباد جي گهر ۾ ڪينسر جو علاج ڪرائيندي گذاري ويو. اسان جي زندگي ۾ يا اسان کي فني شعبي ۾ رهنمائي ڪرڻ وارو هو به اسان جو وڏو استاد هو، خدا کيس جنت نصيب ڪري. هو عزادار حسين ضرور هو ۽ هميشه حسيني تبليغ جاري رکندو هو.