اسٽيج ڊراما
ان کان پوءِ اهڙا کلائيندڙ اڪيلا پروگرام گهڻن هنڌن تي ڪرڻا پيا، اسڪول، ڪاليج يا اهم ڏينهن جي موقعن تي ڪندو رهيس، “شاهه ڪلچرل سوسائٽي” طرفان جيڪي اسٽيج ڊراما باقاعده مٽيارين ۾ ٿيا هئا، ۽ ريڪارڊ قائم ڪيو هئائون، انهن جو ليکڪ، هدايتڪار، مرڪزي ڪردار آئون هوندو هوس، باقي سڀئي سنگت جا جيڪي نالا مٿي ڄاڻايا اٿم، اهي ئي ڊرامن ۾ مختلف ڪردار ڪندا هئا، جنهن ۾ پهريون سپرهٽ ون ايڪٽ ڊرامون “ٺڳيءَ جو ٺاهه” هاءِ اسڪول مٽياري جي گرائونڊ تي ڪيوسين، ان کان پوءِ ٻيو ڊرامون سائين محبوب علي شاهه مرحوم باقر پوٽه جي ڪارخاني واري پلاٽ، جنهن ۾ هن وقت امام بارگاهه آهي، تي اسٽيج لڳائي ڊرامون “ڏکايل دليون” ڪيوسين، جيڪو آئون ڄاڻائي چڪو آهيان ته ڊاڪٽر ابراهيم خليل جي ڪتاب چرين بابت ڪهاڻين تي مشتمل “عبرت ڪده” مان متاثر ٿي ڪهاڻيون ڪڍيون.
ان کان پوءِ ٻه ڊراما هڪڙي ڏينهن ٻه ٻه ڪلاڪ جا هڪڙو مزاحيه ۽ هڪڙو ڏک وارو “شادي تادي” ۽ “اذان ۽ آهه” ڪيا، ان ۾ يادگار واقعو اهو آهي ته ڊرامون حسب معمول ساڳين دوستن کي ڪرڻو هو، ۽ سڀني ريهرسل ڪري ڊرامي جي ڏينهن تائين ڀرپور ساٿ ڏنو، جڏهن ته هڪ اهم ڪردار شرابي پيءَ جو، جيڪو نشي خاطر پنهنجي ڌيءَ جو سودو وڏيري سان ڪري ٿو ڇڏي اهو ڪردار محترم سائين غلام محمد خاصخيلي ريڊيو صداڪار ۽ نيوزڪاسٽر ياد ڪيو هو، پر عين ڊرامي جي وقت هن کي شدت بخار هئڻ جي ڪري اهو ڪردار ڪرڻ کان انڪار ڪيو ۽ اهو ڪردار مون پاڻ ڪيو.
ان کان پوءِ جڏهن ڀٽي صاحب جو ابتدائي شعوري دور سامهون آيو، ته ممتاز ڀٽو جڏهن وزيراعليٰ هو، ته ان وقت سنڌي مهاجر فساد ٿي پيا، جنهن ڪري اسان اهو ڊرامو جنهن ۾ پس منظر ئي سنڌي مهاجر جا تعلقات هو، ته سنڌي مهاجر فساد جي ڪري اهو ڊرامو ڪينسل ڪرڻو پئجي ويو، جنهن جو نالو “ڌريان ئي ڌاريا” هو، ان کان پوءِ جڏهن ڀٽي صاحب جو عوامي دور شروع ٿيو، ڪامريڊ، جيالا، ڪارڪن پيدا ٿيا ته ان وقت اسان ڊرامون “واهه سائين واهه” ڀٽي صاحب جي منشور کي سامهون رکندي، ان وقت جي حڪومتي ڪارڪردگي کي ڊرامي جو حصو بنايو، جنهن جي بيحد پذيرائي ٿي، جنهن لاءِ سينئر صحافي جناب جي اين مغل صاحب هلال پاڪستان ۾ وڏا پيج ڏيئي سرخرو هنيون ته ڊرامه “واهه سائين واهه” اونچن ايوانن ۾ ڏار وجهي ڇڏيا.
ان کان پوءِ مٽيارين ۾ اسٽيج ڊرامون ڪرڻ جو موقعو نه مليو، ڇو ته پي ٽي وي تي متعارف ٿيڻ کان پوءِ سڄي سنڌ ۾ سڃاڻپ ٿي ۽ “چهچٽو” جي شهرت ۾ رستن تي هلي نه سگهندا هئاسون، ان وقت مزاحيه خاڪن جو ٽي وي پروگرام “چهچٽو” سپرهٽ هو، ۽ اسان ان جو پهريون اسٽيج شو ٽنڊو آدم ۾ ڪيو، ان کان پوءِ هالا ۾ جنهن جو خاص مهمان مخدوم طالب الموليٰ هو، ان کان پوءِ حيدرآباد جي اوپن ايئر ٿيٽر ۾ ڪيوسين، جنهن جو مهمان خاص پير خالد جان سرهندي چيئرمين ضلع حيدرآباد هو، ان کان پوءِ وري ٽندوآدم ۾ جڏهن “شاهه ڪلچرل سوسائٽي” طرفان پي ٽي وي جي ايوارڊ يافته فنڪارن کي “لطيف گولڊ ميڊل” ڏنا، ته ان موقعي تي هڪ اسٽيج ڊرامون “اچ ته خبر پئي” پيش ڪيوسين، جنهن ۾ مرحوم مايه ناز سنڌي فلمي اداڪار ساقي صاحب به شامل هو، ٻين ۾ ابو بلاول، رشيد خمار، يعقوب ذڪريا، شهنيلا قريشي، سحر قريشي، لطيف منو، شفيع پڃارو شامل هئا.
ان کان پوءِ جڏهن “ديوارين” جنهن سنڌي فنڪار، رائيٽر، ڊائريڪٽر اڙدو ميڊيا ۾ متعارف ڪرايا ۽ مڃرايا، ۽ پوءِ مارڪيٽ ٺهي ته نورالهديٰ شاهه جو ڊرامون “جنگل” ميدان ۾ آيو، جنهن ۾ مون به ،چوٽي سائين” جو يادگار ڪردار ادا ڪيو، ۽ جيئن ته هر ڪامياب ڊرامي جي پڃاڻي تي شوز ڪرڻ جو رواج هوندو هو، اسان به ڊرامه “جنگل” جي پڃاڻي تي حيدرآباد اوپن ايئر ٿيٽر ۾ “ايڪ شام جنگل ڪي نام” جي عنوان سان منصور بلوچ سان گڏجي اسٽيج شو ڪيو، جنهن ۾ ڊرامي جي فنڪارن کان علاوه ٻيا سنگر ۽ ڪاميڊين به آيا، ۽ ان پروگرام ۾ به فنڪارن کي ايوارڊ ۽ تحفا پڻ ڏنا ويا.
ان کان پوءِ نيوميجسٽڪ سئنيما حيدرآباد ۾ هڪ ميوزيڪل شو “سانگين سندو سنگيت” جنهن ۾ شاديءَ جي ڪاڄ وانگر گهوٽ لطيف منو ۽ چاچو مشتاق جسڪاڻي ۽ مامون فيض علي شاهه ۽ ٻين سينئر فنڪارن سان گڏ منصور بلوچ ۽ مون گڏجي اهو شو پيش ڪيو.
ان کان علاوه ٽنڊوآدم ۾ “سنڌي فلمي ميلو” منعقد ڪيوسين جنهن ۾ اسٽيج تي سڀني سنڌي فنڪارن کي سڏيوسين، جنهن ۾ سڀ فنڪار آيا ۽ ان پروگرام جا ڪارڊ ڄام ذوالفقار ولد ڄام صادق علي جيڪو ان وقت سنڌ جو وزيراعليٰ هو، ان جي تعاون سان اهو پروگرام ڪري رهيا هئاسون، ۽ سڀ ڪارڊ ڄام ذوالفقار کي ورهائڻ لاءِ ڏناسين، پر فنڪار پهچي ويا، جن کي هڪ ڏينهن اڳي ٽنڊو آدم جي ويجهو راهو شاخ کان گاڏين، بسن، دهلن شرنائين جي جلوس ۾، ٽنڊوآدم شهر مان وٺي، ريسٽ هائوس تي قيام ڪرايوسين، سڄو شهر اٿلي پيو، ٻئي ڏينهن صبح جو اسٽيج تي فنڪار ويٺا رهيا، مشهور صحافي ۽ اسان جو وڏي ڀاءُ مثل جي اين مغل صاحب به آيل هيو، صحافي فنڪارن کان انٽرويو وٺندا رهيا، ۽ اسان حال خالي ڪريو ويٺا هئاسون، ته ڪيڏي مهل ٿا ڄام ذوالفقار وارا ماڻهو ڪارڊ کڻي اندر اچن، ساڳئي وقت ضلعي سانگهڙ جي ڊپٽي ڪمشنر غلام علي شاهه پاشا، جنهن کي صدارت ڪرڻي هئي، اهو به ڄام صاحب سان گڏ اسان جي تقريب ۾ آسرو ڏيئي، عين وقت تي مجبوري ٻڌائ،ي ٻئي ڄڻا نه آيا، ۽ اسان مجبورا ڏٺو ته خاص مهمان، صدارت ڪندڙ ۽ ڪارڊن وارا شرڪاءُ نه پهتا، ته پوءِ دروازا کولي مفت ۾ بيٺلن سڀني شهرين کي اچڻ ڏنوسين، ۽ پوءِ هڪ سئنيما شاهه ٽاڪيز ۾ وڏي ليول تي اسٽيج شو ٿيو، ۽ فنڪارن کي وڏي پذيرائي ملي، ساڳئي سلسلي جو شو جنهن ۾ لڪي ڊرا جي ذريعي ڪافي انعامات پڻ عوام کي مفت ۾ ڏناسون، جيڪو شو ٻي سئنيما ۾ ڪيوسين.
اهڙي طرح اسٽيج شو جي سلسلي ۾ جڏهن پنهنجي ٽي سال اڳ ٺاهيل تعليم جي فلم “باغ جنت” جنهن جو مقصد سنڌ ۾ بند پيل اسڪول کولرائڻ هو، ۽ ڊپٽي ڪمشنر ضلع مٽياري جناب فياض حسين عباسي جيڪو منهنجو مومن ڀاءُ ۽ پيارو دوست ۽ همت وارو آفيسر هو، جنهن جي تعاون سان مون ضلع ۾ بند پيل 45 اسڪول کولرايا، شاگرد ۽ استاد پهچرايا ۽ ان سلسلي ۾ گرلز ڪاليج جي اسٽيج تي هڪ شو منعقد ڪري علائقي جي بهترين استادن، بهترين اسڪولن، بهترين شاگردن، معذور شاگردن، سينئر ريٽائرڊ استادن ۽ علم دوست شهرين کي ايوارڊ ۽ نقد امداد به ڪئي سون، ساڳئي قسم جا شوز ٽنڊوالهيار ۽ ٽنڊوآدم ۾ ڊپٽي ڪمشنرن جي تعاون سان ڪياسون، ۽ ايوارڊ ۽ امدادو به ڏنيوسين.
ان کان علاوه ڪراچي ٽيليويزن جي طرفان پروڊيوسر منظور قريشيءَ ٻه اسٽيج ڊراما پي ٽي وي لاءِ لائيو ٽيلي ڪاسٽ ڪيا، جيڪي ابراهيم ڀائي آڊيٽوريم ڪراچي مان براهه راست نشر ٿيا، جن جو مرڪزي ڪردار مون ڪيو، ان کان علاوه هن وقت صرف اهو ياد پيو اچي، ته عابد نويد جيڪي “چهچٽو شو” بدين ۽ دادو ۾ ڪيا، انهن ۾ به اسان حصو ورتو هو، ان کان علاوه سابق آءِ جي سنڌ محمد بچل سانگري جنهن غوث علي شاهه جڏهن سنڌ جو وزيراعليٰ هو ته حيدرآباد پوليس جو “بڙا کهانا” پروگرام ۾ مونکان اسٽيج ڊرامون ڪرارايو، مون لطيف منو، سحر قريشي ۽ ٻين کي کڻي ناليوارا مزاحيه خاڪا گڏي، جيڪو اسٽيج ڊرامون پوليس جي سامهون، پوليس جي خلاف پيش ڪيو، جنهن تي منهنجي تمام گهڻي پذيرائي ٿي ۽ پوءِ وري جڏهن ارباب رحيم وزيراعليٰ سنڌ هو، ته وري به محمد بچل سانگريءَ ساڳئي ڏينهن تي مونکان اهڙوئي پروگرام ڪرايو، جنهن کان پوءِ پاڻ ته رٽائرڊ ٿي ويو، پر سندس ڀاءُ جڏهن سبي بلوچستان جو ايس پي هو ته ان مونکي ڀاءُ جي فرمائش تي اهو پروگرام اٿي اچي ڪرڻ لاءِ چيو، جيڪو منهنجي صحت ۽ عمر جي ڪري وس کان ٻاهر هو، پر هن جي حجت ۽ فرمائش پوري ڪرڻ لاءِ آئون سهراب سومرو ۽ علي گل ملاح کي وٺي اهو پروگرام به ڪري آيس، اهڙي طرح جيڪي آمريڪا جي واشنگٽن شهر ۾ سنڌي ورلڊ ڪانگريس طرفان ٻه سال پروگرام ٿيا، انهن ۾ آئون ون مين شو به ڪندو هوس ته مهمان بنجي سنڌ جا ڌک سور ٻڌائڻ وارن ۾ به شامل هوندو هوس.
بحرحال اهي اسٽيج جي دنيا جون يادگيريون هيون، جنهن ۾ هڪ هڪ پروگرام جو تفصيل لکان ته هزارين داستان وري سامهون اچي ويندا، زندگي جو اهو چيپٽر جنهن مونکي اعتماد ڏنو، همت ڏني، ان جو ذڪر ضروري هو، وري ڪا ان سلسلي جي ياد آئي ته اڳيان هلي لکنداسون.