ٽي وي دنيا
صبح ساڻ انهن ڪپڙن ۾ جنهن ۾ ستو هوس، گاڏيءَ ۾ چڙهي ڪراچي لاءِ روانو ٿيس، ۽ آئون وري پٺئي سيٽ تي سمهي رهيس، ڪراچي ٽيليويزن اسٽيشن تي پهتاسون ته مون سوچيو ته منظور قريشيءَ سان ملاقات ڪرڻ لاءِ، عبدالرحمان ميمڻ جيڪو پي ٽي وي تي ايڊيٽر هو ۽ منهنجو بلوچ صاحب جي معرفت دوست ٿيو هو، ان وقت بلوچ صاحب شايد ڪوئٽه ۾ هو، مون عبدالرحمان ميمڻ لاءِ رسيپشن تي چٺي ڇڏي، جنهن ۾ لکيم ته توهان رات جو مون سان ملاقات ڪريو، پر انهن ئي افعالن ۾ چٺي ڇڏي، رسيپشن تان ٻاهر نڪري رهيو هوس، ته مون کي منظور قريشي سامهون ايندو ڏسڻ ۾ آيو، وڌي مليوسانس، تعارف ڪرايومانس، هو مونکي انهن کي افعالن ۾ پنهنجي آفيس ۾ وٺي هليو، اسپنچ جي چپل پير ۾ ۽ گهنجيل ڪپڙا منهنجي شخصيت کي نمايان نه پئي ڪري سگهيا، پر منظور قريشيءَ خانداني تعارف کان پوءِ مونکي ڀرپور عزت ڏيئي ويهاريو، ۽ مون کائنس رات جو ڪچهري ڪرڻ جو ٽائيم ورتو، اها رات اسان جي اين مغل صاحب جي جيڪب لائين واري فليٽ ۾ جتي آئون اچي رهندو هوس، ات منظور کي رات جو دعوت ڏني ته ان ۾ مرحوم فيض ٻگهيو، جيڪو ان وقت منظور جو اسسٽنٽ هو، اهو به آيو، مون ڪچهري ڪندي کيس ٻڌايو ته آئون توهان کي ۽ شائسته قيصر کي پنهنجي فلم “بشني باشا” لاءِ هيرو ۽ هيروئن طور کڻڻ چاهيان ٿو ۽ ان فلم ۾ توهان ڪم ڪريو، مون ان وقت ڪهاڻي ٻڌائي ۽ گانا به ٻڌايا، منظور مونکان بي حد متاثر ٿيو، ۽ اهو چيائين ته جيڪڏهن آئون ڪو فلمي ڪاٽڪو هجان ها، ته يڪدم توهان سان ها ڪري، ۽ توهان کي پئسا خرچ ڪرڻ تي آماده ڪري ڇڏيا ها، پر جيئن ته توهان خانداني ماڻهو آهيو، ۽ باصلاحيت آهيو، ان ڪري پاڻ پهرئين دوستي رکي هڪٻئي جي ويجهو اچون، ۽ منهنجي به سرڪاري نوڪري آهي، ان لاءِ حالتون درست ڪري، پوءِ فلم لاءِ گڏجي سوچينداسون، في الحال بحيثيت دوست جي سفر شروع ڪريون ٿا.
ان کان پوءِ هڪ ڏينهن سپرهائي وي جي مڊوي تي يوسف شاهين جي هوٽل ۾ ملاقات ٿي، ان وقت منهنجو بابا به مون سان گڏ هيو، ۽ سندس تعارف منظور سان ڪرايم، منظور مونکي پاسو وٺي چيو ته آئون هڪ ڊرامو جيڪو امرجليل جو لکيل آهي، نالو اٿس “شڪست کان پوءِ” ان جو مرڪزي ڪردار ان وقت جو نامور اداڪار ۽ هيرو ۽ سنڌي ليڊر اقبال ترين آهي، توهان ان جي سامهون هڪڙو وڪيل جو ڪردار آهي، جيڪو ڪرڻ لاءِ تعاون ڪريو. جيئن ته جڏهن آئون عبدالڪريم بلوچ سان گڏ “ڪراچي هوٽل” حيدرآباد، ۽ “انٽرنيشنل هوٽل” ڪراچي ۾ ويهي ڪچهريون ڪندو هوس، ته بلوچ صاحب مونکي ڪيترا دفعا ٽي وي ڊرامن ۾ ڪم ڪرڻ جي آڇ ڪئي، هڪ دفعو جڏهن هو ڊرامو “ماءُ” (ميڪسيم گورکي جو لکيل ڪتاب) تي ڪم ڪري رهيو هو، ۽ مونکي ٽي وي اسٽيشن تي وٺي آيو، ان وقت منهنجي ملاقات نور محمد لاشاري، اداڪار وسيم ۽ اڙدو اداڪاره ببو جيڪا انڊيا مان آئي هئي، ان سان ٿي، پر مونکي ننڍي اسڪرين تي ڪم ڪرڻ جو ڪو شوق ڪونه هو، ان ڪري بلوچ صاحب جي آفر مون ڪڏهن قبول ڪانه ڪئي، ڇو ته ذهن ۾ آئون فلمساز هوس ۽ وڏي اسڪرين منهنجو خواب ۽ منهنجي دنيا هئي، پر جڏهن منظور قريشيءَ دوستي وڌائڻ لاءِ ڊرامي ۾ ڪم ڪرڻ جو چيو ته آئون راضي ٿيس، پوءِ ڪراچيءَ ۾ منظور جي طارق روڊ واري ننڍڙي پلازه “بالي” ۾ روز رات جو وڏيون نشستون ٿينديون هيون، ۽ اسان جي دوستي وڌي ويئي، ان کان پوءِ ٽي وي تي توڻي سندس گهر جيترو وقت به ڪراچي ۾ هوندو هوس، ته ساڻس گڏ ئي هوندو هوس، ۽ رات جو جيڪي به سبجيڪٽ ٺهندا هئا، ته کيس ٻڌائيندو هوس، ڊرامي “شڪست کان پوءِ” ۾ پهرئين ڏينهن ريهرسل دوران اقبال ترين مونکي پنهنجي رويي سان تنگ ڪرڻ شروع ڪيو، اک ڀڄڻ، پير کي ٿڏو هڻڻ ۽ ريهرسل ۾ چهري سان منهنجي مڪالمن تي طنز ڪرڻ، جڏهن ته مڪالما امر جليل جا خوبصورت لکيل هئا، ۽ جنهن انداز جي منهنجي ادائيگي هئي، ان مان اقبال ترين خوش نه پئي ٿيو، ٻئي ڏينهن ريڪارڊنگ جي سيٽ تي جيڪو منهنجي زندگي جو پهريون ڊرامو، پهريون شوٽ هئي، جنهن وقت آئون اقبال ترين سان سين ڪري رهيو هوس، ته ان وقت هن مونکي دوران ريڪارڊنگ ڪنفيوز ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر مون جيڪو مشتاق جسڪاڻي سان عرصو گذاريو هو، ان مان جيڪي مون پرايو هو، اهو اعتماد مونکي هاڻ ڪم اچڻ لڳو هو، جو مون به هڪ سين ۾ اقبال ترين سان اهي ئي ڪيو، جيئن مون سان هو گذريل سين ۾ دوران ريڪارڊنگ پير کي ٿڏو، ۽ اک ڀڳي، ان وقت ڪئميرا مون تي هئي، ۽ مون برداشت ڪيو، جڏهن سندس وارو آيو ته مون اٿي ڪرسي کي ڦري سندس مايوسيءَ تي ۽ خودڪشي جي سوچ تي، دلداري ڏيڻ وارا مڪالما ڳالهائڻ لاءِ ڦري اچي، ان وقت ان ڪلهي تي هٿ رکيو ۽ ايڪشن سان دلداري ڏني، ته هن کان مڪالما وسري ويا، ڇو ته اهو عمل جيڪو هو ته خاموش، پر مون هن سان ريهرسل دوران نه ڪيو هو، پر ريڪارڊنگ دوران ڪرڻ تي هن جو ردعمل اهو هو ته سين ڇڏي بيهي رهيو، ۽ چيائين ته اهو اوهان ريهرسل ۾ ته نه ڪيو هو، مون کان مڪالما ڇڏائجي ويا، ان وقت منظور قريشي مٿان نڪري آيو، ۽ کيس چيائين ته اهي اٿئي اسٽيج جا اداڪار، جن وٽ ٽي وي اداڪارن کان وڏو اعتماد هوندو آهي، ان کان پوءِ هن مونکي ڀاڪر پاتو، ۽ مون کيس ياد ڏياريو ته شاگرد جدوجهد ۾ به ڪجهه وقت گڏ هئاسون، پر هتي توهان مون کي سڃاڻڻ کان لنوائي رهيا آهيو، بحرحال هن معذرت ڪئي، ۽ ان کان پوءِ هو پاڪستان کان سگهوئي آمريڪا هليو ويو، ۽ پوءِ وري جڏهن آئون آمريڪا ويس ته دوستن جي معرفت ساڻس ملاقات ٿي، ان کان پوءِ پاڻ اڪثر پاڪستان ايندو رهندو آهي، ۽ ڪڏهن ڪڏهن ملاقات به ٿي ويندي آهي.
منظور قريشيءَ سان ٻيو پراجيڪٽ سندس ستن قسطن تي لکيل ڊرامو “دنيا ديواني” هو، جنهن ۾ پهريون دفعو منهنجي محمود صديقي، فريد نواز بلوچ، لطيف منو، ماجد جهانگير، يوسف علي، صلاح الدين تنيو ۽ ٻين سان ملاقات ٿي، ۽ گڏ ڪم ڪرڻ جو موقعو مليو، ان ڊرامي جي آئوٽ ڊور شوٽ ڪرڻ لاءِ منظور قريشي سڄو قافلو وٺي مون وٽ مٽياري اچي ترسيو، ۽ پوءِ هڪ سين ۾ جنهن ۾ محمود صديقي کي پاڻيءَ ۾ خودڪشي ڪرڻ لاءِ ٽپو ڏيڻو هو، ان وقت محمود صديقي بي خياليءَ ۾ ٽٻي هڻڻ وانگر نڪ جهلي ٽپو ڏنو، جنهن تي منظور قريشيءَ ري ٽيڪ ڪري چيس ته نڪ تي هٿ ڏيڻ سان ائين ٿو لڳي، ڄڻ تون وهنجڻ جي ارادي سان پاڻيءَ ۾ ٽپو پيو ڏين، جڏهن ته اسان کي ڏيکارڻو آهي ته تو اها خودڪشي ڪئي آهي، ۽ اهو منظر لطيف منو لڪي ڏسي رهيو آهي، جيڪو وڃي تنهنجي گهر ڀاتين کي ٻڌائيندو، پر اتفاق سان ست دفعا محمود صديقيءَ ٽپو ڏيندي چيو ته هاڻ هن ڀيري نڪ نه جهليندس، پر اهو هن کان ٿي نه سگهيو ۽ اهو منظر ڪهاڻيءَ کي هيئن موڙ ڏيئي ويو، ته اها خودڪشي نه بلڪه لڪي ڏسندڙ لطيف مني کي ڌوڪو ڏيڻو هو، ۽ ان کان پوءِ جيئرو ٿي، لڪي اچي مون وٽ رهڻو هو، ۽ اهڙي طرح اهو ڊرامو ان غلطيءَ سبب ستن قسطن بدران ڇويهه قسطن جو ٿي ويو، ۽ مونکي معاشري ۾ سڃاڻپ ملي، ۽ ٽي وي تي هيڏن وڏن فنڪارن ۽ پروڊيوسرن سان دوستي وارو ماحول به مليو، اڪثر آئون رات جو سڀني دوستن کي مدعو ڪندو هوس، پهرئين ڀائون غلام نبي جي فليٽ تي ، ان کان پوءِ 1984 ۾ نيشنل اسٽيڊيم جي سامهون اشرف اسڪوائر ۾ سيف الدين قاضي، جنهن کي آئون “دنيا ديواني” ۾ منظور قريشي وٽ بطور ادڪار متعارف ڪرارائي، ۽ ان جي صلاحيتن کي مڃرائي چڪو هوس، جنهن کان پوءِ مزاحيه خاڪن جو پروگرام “چهچٽو” شروع ٿيو، جنهن ۾ سيف الدين قاضي مون سان گڏ ايندو هو، ۽ حصو وٺندو هو، ان سان گڏ 600 روپيه مسواڙ تي اشرف اسڪوائر ۾ فليٽ ورتوسون، جنهن ۾ سيف الدين ۽ مون ٻن ڪمرن ۾ ٻه گلم ۽ بسترا رکي، بيٺڪ بنائي سون ۽ دوستن جو ٺيهو ٺاهيوسين، جتي روز رات جو محفلون مچنديون هيون.
“چهچٽو” جنهن اسانکي ايڏي شهرت ڏني جو ٽن سالن ۾ اسين سنڌ جا مقبول عوامي فنڪار ٿي وياسون، ان وقت صرف هڪڙو ئي چينل هوندو هو، جنهن تي اڌ ڪلاڪ جو روزانو سنڌي پروگرام هلندو هو، ۽ اسان جي “چهچٽو” جي ڏينهن سڄي سنڌ ۾ ماڻهو هوٽلن ۽ گهرن ۾ انتظار ڪندا هئا، جڏهن ته اسان کي اڙدو فيملين وارا به پنهنجي گهر وٺي ويندا هئا، ته دعوتون ڪندا هئا، آٽو گراف وٺندا هئا، اسان سان تصويرون ڪڍرائيندا هئا، اهڙي طرح اسان سنڌ جا مقبول فنڪار ٿياسون، مونکي ياد آهي ته ان دوران مرحوم محمد بخش سميجو جيڪو پهرئين پروڊيوسر هو وري ٻن سالن لاءِ رورڊ ڪري کيس اسسٽنٽ بنايو ويو، جڏهن مونکي ڏسندو هو، چوندو هو ته توهان ايڏا سريلا هيرو يا ولين اچو توهان مسخرا ٺهيوئي نٿا، پر جڏهن “چهچٽو” هلي رهيو هو ته “ناٽڪ رنگ” به شروع هو، جنهن ۾ سميجو صاحب ڊراما ڪندو هو، اچانڪ ٽن سالن کان پوءِ جڏهن “چهچٽو” بند ٿيو، منظور قريشي جي ٽرانسفر اسلام آباد ٿي، جيڪو مونکي اتان ويهي يادگار خط لکندو هو، ۽ جدائي جا احساس به شامل ڪندو هو، تنهائي جا اڌما به سهيڙي اسلام آباد جا منظر به لکندو هو، ۽ اهي يادگار خط اڄ به مون وٽ محفوظ آهن، ڪڏهن خطن جي ذريعي دوستن جون يادگيريون لکڻ جو موقعو مليو، ته اهي به شايع ڪرائيندس.
اهڙي طرح مون جڏهن محمد بخش سيمجو جي آفيس ۾ انٽري ڏني، ۽ کيس سندس جاسوسي ڊرامي “تلاش” ۾ بڪ ڪرڻ لاءِ چيو، ته هن وراڻيو ته توهان “چهچٽو” ۾ ايڏا مقبول مسخرا ٿي ويا آهيو، جو هاڻ ڪير به توهان کي سنجيده رول نه ڏيندو، ان ڪري دعا ڪريو ته ڪو مزاحيه ڊرامون اچي ته پوءِ توهان کي بڪ ڪنداسون.
ان وچ ۾ پي ٽي وي تي مشهور راڳي، ليکڪ، شاعر ۽ پروڊيوسر بيدل مسرور ڪوئٽه مان بدلي ٿي ڪراچي آيو هو، ۽ شفيع محمد شاهه لاهور ۾ پاڻ کي مڃرائي، “تيسرا ڪناره” مان ايوارڊ ماڻي، پي ٽي وي ايوارڊ يافته فنڪار ٿي ڪراچي واپس آيو هو، ۽ هتي هر سنڌي اڙدو پروڊيوسر کيس بڪ ڪرڻ جي چڪر ۾ هوندو هو، ۽ مرحوم ايڏا ناز نخرا ڪندو هو جو جهڙو تهڙو پروڊيوسر کيس کڻي پيو پڇتائيندو هو، ان وقت محمد بخش سميجو ڪنهن ٻئي پروگرام سان واڳيل هو، جڏهن ته “ناٽڪ رنگ” جون ڪجهه قسطون بيدل مسرور کي ڪرڻيون هيون، جنهن ان ڊرامي ۾ مونکي ۽ شفيع محمد شاهه کي گڏ بڪ ڪيو، هڪ ماضيءَ جو واقعو شفيع محمد شاهه بابت ياد آيو آهي، تاريخ ۾ اهو رقم ڪرڻ ضروري ٿو سمجهان، هڪ دوست جيڪو سنڌ يونيورسٽي ۾ هيڊ آف ڊپارٽمينٽ هو ۽ قتل ٿي ويو هو، جنهن جو نالو بشير چنڙ هو، اهو ان وقت انٽرنيشنل هاسٽل ڄامشورو ۾ رهندو هو، شفيع محمد شاهه ساڻس گڏ هاسٽل ۾ رهندو هو، آئون ان وقت “شاهه ڪلچرل سوسائٽي” مٽياري جي طرفان اسٽيج ڊرامو “ڏکايل دليون” ڪري رهيو هوس، جنهن بابت اخبارن م پڻ ايندو هو، هڪ ڏينهن حيدرآباد جي ڊيلڪس هوٽل ۾ ماني کائي رهيو هوس، ته شفيع محمد شاهه بشير چنڙ سان گڏ مونکي مليو، ڏاڍو سادو سودو شريف ۽ شرميلو نوجوان هو، بشير چنڙ چيو ته يار... توهان اسٽيج ڊرامون پيا ڪريو، هن شاهه آرسيءَ تي اداڪاري ڪري ڪري مونکي ڪمري ۾ ڏاڍو تنگ ڪيو آهي، اصل ننڊ به نٿو ڪرڻ ڏي، مهرباني ڪري هن کي پنهنجي اسٽيج ڊرامي ۾ ڪو چانس ڏي، مون چيو ته اسان جي ريهرسل مٽياري ۾ پئي هلي، هن کي اچڻ وڃڻ ۾ ڏکيائي ٿيندي، ان کان پوءِ ڊرامي “واهه سائين واهه” ۾ هڪ ڊانسر جي ضرورت هئي، ان وقت مشهور اسٽيج ڊانس ڊائريڪٽر مرحوم شميم ڪاظمي هڪ ڇوڪري ڊانسر وٺي آيو، جنهن جي لاءِ ٻڌايائين ته هيءَ هندواڻي آهي ۽ سندس نالو “شيلا” آهي، هن کي ڊرامي ۾ ڊانس ڪرايو، مون هن ڇوڪريءَ تي وڏي محنت ڪئي، پر ڇوڪري اسٽيج تي ڊانس ڪندي، جنهن وقت مرحوم اسرار مغل جيڪو ان ڊرامي ۾ مزاحيه نوڪر هو، ۽ ساڻس گڏ سيف الدين قاضي به مزاحيه نوڪر هئا، جيڪي وڏيري گل حسن شاهه (مشهور صحافي فدا حسين شاهه جو والد) جي سامهون ڊانس ڪري رهيا هئا، ۽ شيلا انهن جي ڊانس تي بار بار کلي رهي هئي، جنهن تان آئون کيس بار بار اشارن ۾ دڙڪا ڏيندو رهيس، ٻڌائڻ جو مقصد اهو هو ته اها شيلا هندواڻي ڪجهه وقت مون سان ٽيليفون تي رابطو رکندي رهي، ۽ هڪ ڏينهن اهو وقت ماضي ٿي ويو، پر اها شيلا اڳتي هلي ٽي وي جي مشهور اداڪاره سڪينه سمون ٿي، جنهن جو شفيع محمد شاهه سان بي انتها پيار هوندو هو، انهن ڏينهن ۾ جڏهن شفيع محمد شاهه ۽ آئون بيدل مسرور جي ڊرامي ۾ ڪم ڪري رهيا هئاسون، جنهن ۾ آئون هڪ اداري جو باس ۽ شفيع محمد شاهه مون وٽ هڪ فوٽوگرافر آهي، اتفاق سان هڪ منظر ۾ جڏهن ٻئي پهريون دفعو هڪٻئي جي سامهون ٿياسون، ته ان وقت جيئن لاهور ۾ اڙدو اداڪار تاثرات ڏيئي، پوءِ مڪالمو چوندا هئا، جڏهن ته ڪراچي ۾ “ناٽڪ رنگ” جا پروڊيوسر اداڪار کي تاثرات ڏيڻ بدران يڪدم مڪالمو ڳالهائڻ لاءِ چوندا هئا، ڇو ته هڪ ته ڊرامي جو ٽائيم صرف اڌ ڪلاڪ هوندو هو، ٻيو ته مٿي پروڊيوسر ڪئميرا جي ڪٽنگ پنهنجي آڳرين سان ڪندا هئا، سو صرف ڳالهائڻ واري اداڪار تي ڪٽ ڪري فوڪس ڪندا هئا، ان ڪري “ناٽڪ رنگ” ۾ اداڪاري ڪندڙن جو انداز لاهورين کان مختلف هوندو هو، ۽ گهڻو ڪري سڀ ريڊيو جا فنڪار هوندا هئا جن پنهنجي ڊائلاگ ڊليوري سان “ناٽڪ رنگ” جي فنڪارن کي “ديوارين”، “جنگل”، “چهوٽي سي دنيا” کان پوءِ بين الاقوامي فنڪار بڻائي ڇڏيو، ۽ اڄ به سنڌي فنڪار، سنڌي پروڊيوسر، سنڌي رائيٽر ميڊيا تي حاوي آهن.
بيدل مسرور جي ڊرامي ۾ شفيع محمد شاهه منهنجي جملي کان پوءِ تاثرات لاءِ ٽائيم ورتو ۽ نڪ کي آڳر هڻي زڪام صاف ڪرڻ جو پرفارمنس ڪيو، جنهن تي مون به آئوٽ آف اسڪرپٽ جملو چيس، ته ڇا فلو اٿائو، ته ٽيبليٽ وٺي ڇڏيو، ۽ واقعي منهنجي ان جملي کان پوءِ شفيع محمد شاهه اقبال ترين وانگر اداڪاري روڪي مونکي ڏسڻ لڳو، ڇو ته اهو مون پنهنجي طرفان چيو هو، جيئن هن مونکي گهوري ڏٺو، ته مون فائيل کيس ڏيندي وڌيڪ چيو ته زڪام لاءِ ٽيبليٽ وٺي ڇڏ، ۽ هي فائيل ڏس، نئين اسائنمنٽ آهي، توکي ڪلائينٽ جي فوٽوگرافي ڪرڻي آهي، ۽ بيدل مسرور به بنا ڪٽ ڪرڻ جي ريڪارڊ ڪري هيٺ آيو، ۽ چيائين ته سين ڏاڍو نيچرل ٿي ويو، شفيع محمد شاهه کي اهو ناگوار گذريو، ڇو ته هو ان وقت پي ٽي وي ايوارڊ يافته وڏو فنڪار هو، اهڙي طرح بيدل مسرور جي ڊرامي کان پوءِ “چهچٽو” شروع ٿيو، ۽ ٽن سالن کان پوءِ ختم ٿيو، منظور قريشي اسلام آباد ٽرانسفر ٿيو، ۽ اسان جي دنيا تبديل ٿي ويئي، ۽ ڪوبه اڙدو سنڌي پروڊيوسر بڪ ڪرڻ لاءِ تيار نه هو.
ان وقت ۾ منهنجي قربت فيض ٻگهيو جي معرفت مرحوم هارون رند سان ٿي، جيڪو ان وقت ڊرامو “جنگل” جنهنجي رائيٽر نورالهديٰ شاهه هئي، ان جي اسڪرپٽ تي ٻئي ڄڻا ڏينهن رات ڪم ڪري رهيا هئا، ۽ آئون اڪثر هارون صاحب کي ڇنڇر ڏينهن ڪراچي کان ڪوٽڙي ڇڏي پوءِ مٽياري ايندو هوس، ۽ سڄي واٽ ڪچهري ڪندا هئاسون، ۽ وري سومر جي ڏينهن کيس ڪوٽڙيءَ مان کڻي ڪراچي ويندا هئاسين، فيض ٻگهيو جي ڪوشش سان مونکي هارون صاحب “جنگل” ۾ چهوٽي سائين جو ڪردار ڏنو جنهن جي باري ۾ هو مونکي تفصيل سان سمجهائي رهيو، هو آئون دل سان ٻڌندي هون...... ها.......هون....... ڪري رهيو هوس، ته هن مونکي چيو ته اهو انداز زبردست آهي، ۽ تون پنهنجي ڪردار ۾ اها هون... ها... ضرور رکجاءِ ۽ پوءِ واقعي جتي “جنگل” سپرهٽ ڊرامو ٿيو، اتي منهنجو ڪردار به نمايان هو، ۽ هون... ها.... واري تڪيي ڪلام جي ڪري گهڻو مقبول ٿيو، منهنجون سينون گهڻو ڪري انور سولنگي جيڪو منهنجو ڪمدار هو، نواب مهدي جيڪو منهنجو والد صاحب ٿيو، مادام زرينه بلوچ، مشتاق مغل ۽ ياسمين گل (جيڪا اڳتي هلي سائين پپو شاهه جي اهليه ۽ سينيٽر به ٿي ۽ اڄ به آهي) جيڪي منهنجي مظلوم هارين ۽ ڳوٺاڻين جو ڪردار ادا ڪري رهيا هئا، ساڳئي وقت هن ڊرامي ۾ محمود صديقي، منصور بلوچ، فريد نواز، عثمان پيرزادو، سڪينه سمون، ميڊم شهزادي، روشن عطا، شفيع محمد شاهه، يعقوب ذڪريا، گلاب چانڊيو، منظور مراد، يوسف علي، غفار ميمڻ ۽ ان وقت جا ٻيا ناليوارا فنڪار شامل هئا.
هن ڊرامي جو يادگار واقعو درج ڪرڻ ضروري ٿو سمجهان، ڇو ته ان جو به تاريخ سان تعلق آهي، جيئن ته ادي نورالهديٰ شاهه جي هن لکيل ڊرامي جي پڄاڻي سندس تحرير مطابق مون تي ٿيڻي هئي يعني ڪهاڻي موجب “ظالم مري وڃي ٿو، ظلم قائم رهي ٿو”، نواب مهدي ۽ ٻيا سڀ نگيٽو ڪردار پنهنجي انجام کي پهچن ٿا، ۽ آخر ۾ منهنجا مريد ۽ خادم موکي مرشد جي پڳ ٻڌائين ٿا، ۽ آئون آخري جملا هن ريت چوان ٿو ته آئون به پنهنجي پيءَ جي نقش قدم تي هلندس، يعني جيڪو ڪردار وڏي پير سائين جو ماڻهن ڏٺو، ۽ چهوٽي سائين جي روپ ۾ منهنجو ڪردار ڏٺو، معنيٰ ٻئي ظلم جي علامت هئاسون، ۽ منهنجي حلف نامي مان رائيٽر جو ڏسندڙ کي پيغام به اهو هو ته ظلم قائم آهي، ظالم مري ويو، پر واقعو هيئن ٿو جو هڪ ڏينهن شوٽنگ دوران آئون محمود صديقي، عثمان پيرزادو ۽ شفيع محمد شاهه ڊفينس ۾ عثمان پيرزاده جي هڪ دوست سان ملڻ لاءِ ان وقت وياسون، جنهن وقت اسان جي شوٽنگ بريڪ هئي، جيئن ته اسان هارون صاحب جي هر خوشي، هر ممڪن طريقي سان پوري ڪرڻ جي ڪوشس ڪندا هئاسين، پاڻ شگر جو مريض هو، ان ڏينهن اسان کي چيائين ته واپسي تي منهنجي لاءِ برگر وٺيو اچجو، پر جيئن ته اسان کي هڪ ڪلاڪ بدران ٻه ٽي ڪلاڪ لڳي ويا، ان وچ ۾ هن پاڻ برگر گهرائي کائي ڇڏيو، اسان جيئن ٽي وي تي آياسون ته مونکي ميڪ اپ روم ۾ فيض ٻگهيو مليو، جنهن چيو ته متان هارون رند جي منهن تي چڙهيو آهين، فل ڪاوڙ ۾ اٿئي، شوگر هيٺ مٿي ٿي پيس، ۽ پنهنجي طرفان برگر گهرائي کائي ڇڏيائين، واقعي جنهن وقت مون پنهنجي ياد ڪيل سين ريڪارڊ پئي ڪرائي، ته هو فل ڪاوڙ ۾ مٿي ويٺو هو، ۽ هيٺ آئون ميڊم زرينه بلوچ، مشتاق مغل، غفار ميمڻ ۽ ياسمين گل سان اداڪاري ڪري رهيو هوس، ته هو بار بار مونکي ٽوڪيندي سين جا ويهارو کن ري ٽيڪ ڪرائي، چيو ته تون اها هون.... ها.... غلط پيو چئين، جڏهن آئون بيزار ٿيس، تڏهن مون به چيو ته سائين شايد مون کان وسري ويئي آهي، توهان هيٺ اچي مون کي ڪري ڏيکاريو ته پوءِ آئون ڪريان، ته پاڻ ناراض ٿي چيائين ته اهو منهنجو ڪم نه آهي، بحرحال جهڙو تون خراب ڪرين پيو، اهڙو آئون هلائي ڇڏيندس.
ان کان پوءِ هن ميڊم نورالهديٰ شاهه جي ان اسڪرپٽ سان ڇيڙخاني ڪري پڃاڻي وارو منظر مٽائي ڇڏيو، ۽ جڏهن نورالهديٰ شاهه کي خبر پئي، ته هن پنجن پيجن تي اعتراض نامو لکي ممتاز مرزا کي موڪليو ته منهنجي شاندار اسڪرپٽ سان، منهنجي پڇڻ کان سواءِ هٿ چراند ڪئي ويئي آهي، ۽ هاڻ پي ٽي وي تي يا هارون رند کي ڪڏهن به ڊرامو لکي نه ڏينديس، جيئن ته مرحوم جو جواب اهو هو ته يار محمد شاهه جونيئر فنڪار آهي، ۽ ٻيا پي ٽي وي ايوارڊ يافته فنڪار آهن، جنهن ڪري مونکي ڪمرشلي طرح پڄاڻي انهن تي ئي ڪرڻي آهي، جنهن ڪري مون منظر مٽايان آهن.
ان کان پوءِ هارون رند صاحب ورهين تائين مون سان ڪم نه ڪيو، جن ڏينهن ۾ تاجدار عادل پروگرام منيجر هيو، انهن ڏينهن ۾ مون هڪ آئيڊيو پاس ڪرايو، جنهن جو عنوان هو “مهران ٽاڪيز”، جنهن جو مقصد هيو ته سنڌي ۾ ٺهندڙ سڀني سنڌي فلمن جي تاريخ ڏيان، پر اچانڪ هڪ ڏينهن تاجدار عادل مونکي ٻڌايو ته اهو تو وارو پروگرام هارون رند پاڻ ڪرڻ ٿو چاهي، مون چيو ته منهنجو مقصد سنڌي فلمن جي تاريخ محفوظ ڪرڻ هو، نه ڪي ذاتي ڪريڊٽ هو، تنهن ڪري هارون رند کي اجازت ڏيو ته ڀلي وڃي اهو پروگرام پروڊيوس ڪري، جڏهن هن اسڪرپٽ غلام حيدر صديقي ۽ مرحوم رشيد صابر کان لکرايو، ۽ پهرئين سنڌي فلم “ايڪتا” جو پوسٽر هن پاڻ هٿ سان ٺهرايو، ۽ هر زنده پروڊيوسر، هدايتڪار، اداڪار، رائيٽر جون تصويرون ۽ تمام تفصيلي معلومات حاصل ڪئي، پر هو مطمئن نه ٿيو، ۽ منهنجي شانتي نگر واري گهر هڪ ڏينهن هليو آيو، ۽ چيائين ته آئون هنن جي اسڪرپٽ مان مطمئن نه آهيان، ۽ اهو پروگرام تون مون سان گڏ ڪر، ۽ ميزباني جا فرائض به انجام ڏي، ۽ تون سان گڏ هڪ ڇوڪري صوبيه آغا جيڪا پروڊيوسر آغا صاحب جي ڌيءَ آهي، مون صرف هڪ شرط تي حامي ڀري ته آئون اسڪرپٽ جو اصلاح ڪندو رهندس، پر نالو بحيثيت اسڪرپٽ رائيٽر انهن ٻنهي جو اچڻ گهرجي، اهڙي طرح نالو انهن جو هليو ۽ ميزباني مون ڪئي، اٽڪل ٻاونجاهه قسطون ريڪارڊ ڪيون، ۽ اهي ئي مون “عوامي آواز” اخبار ۾ قسط وار مواد ڏنو، جيڪو فرانس مان آيل اسڪالر سنڌي يونيورسٽي جي معرفت مون وٽ پهتو، جنهن ٻڌايو ته هو ريجنل ٻولين ۾ پي ايڇ ڊي ڪري رهيو آهي، ان ڪري سنڌي فلم جي تاريخ مونکي ڏيو، مون ان کي سنڌي فلم جي معلومات ڏني، ۽ “عوامي آواز” ۾ ڇپيل پنهنجي مواد جي قسط وار معلومات ڏني، ۽ اڳتي هلي انهن ڪالمن جو ڪتاب “ڪهاڻي سنڌي فلم جي” جي عنوان سان شايع ڪرائي مارڪيٽ ۾ آندو، ان کان پوءِ ڊاڪٽر محمود مغل به مونکان ان ڪتاب بابت معلومات حاصل ڪئي ۽ پاڻ به عبدالحميد آخوند جي معرفت ڪتاب لکيو، جنهن جي قيمت ٽي هزار روپيه آهي، جيڪو عام ماڻهن جي پهچ کان ٻاهر آهي.
ڊاڪٽر محمود مغل هڪ بهترين جذباتي دوست آهي، جنهن جي ڊرامي “ڄاتل اڻڄاتل” ۾ ڪم ڪرڻ تان پي ٽي وي ايوارڊ به مليو، جنهن جو هدايتڪار محمد بخش سميجو هو، جنهن ۾ مون سان گڏ ممتاز ڪنول، پير معظم ۽ ٻيا هئا، جيئن ته انهن ڏينهن ۾ پير معظم جنهن سان اسان جي ڀائرن واري دوستي آهي، ان وقت ۾ هو پي ٽي وي اداڪار ٿي چڪو هو، ۽ محمد بخش سميجي جي ڊرامن ۾ اسان سان گڏ ڪردار ڪندو هو، ساڳئي وقت سندس طرفان سنگت تي بي انتها خرچ، رات جو فليٽن تي، ۽ ڏينهن جو ٽي وي تي ڪندو هو، ۽ ان سخي ماڻهو جي ديري تي هر وقت ميڙا لڳل هوندا هئا، ڪراچي ۾ اداڪار، پروڊيوسر، صحافي ۽ ڪسٽم وارا سندس فليٽ تي ايندا رهندا هئا، ڇو ته پاڻ ڪسٽم ۾ آپريزر رهيو، ان کان اڳي پاڻ دادو شگر مل ۾ به نوڪري ڪيائين، ۽ ڪافي عرصو بينظير صاحبه جو بحيثيت باڊي گارڊ به رهيو، اسان جي صحبت ۾، جنهن ۾ محمود صديقي، زاهد معصومي اڪثر سندس ڳوٺ به ويندا هئاسون، ۽ سندس هر محفل ۾ حصو به وٺندا هئاسون، سندس ڀائر به اڄ تائين اسان کي ڀائر سمجهندا آهن، الله ڪري ساڻن اسان جو اولاد به نڀائيندو اچي، سو ڳالهه پي ڪيم ٽي وي جي ته پير معظم اسان سان هر ان ڊرامي ۾ هوندو هو، جيڪو محمد بخش سميجو ڪندو هو، جيئن ته مون مٿي ڄاڻايو ته محمد بخش سميجي مونکي مزاحيه ڪردار کان پوءِ بحيثيت سنجيده اداڪار قبول ئي نه پئي ڪيو، پر جڏهن “جنگل” ۾ چهوٽي سائينءَ يعني ظالم پير ۽ وڏيري جو ڪردار ڪري، مون پنهنجي مسخري واري ڇاپ پاڻ تان هٽرائي ڇڏي، ته ان کان پوءِ محمد بخش سميجو هر سنجيده ڊرامي ۾ مونکي ولين ٽائيپ جو رول به ڏيندو هو، جن ۾ خاص ڪري “انتها” وڏي مقبوليت حاصل ڪئي.
ان کان پوءِ ڪيترائي ڊراما اڙدو ۽ سنڌي ۾ محمد بخش سميجو صاحب سان ڪياسون، ۽ ساڻس دوستي به نڀائيندا هئاسون، ۽ اسڪرپٽ، شوٽنگ ۽ ايڊيٽنگ تائين ساٿ ڏيندو رهيس، الله جنت نصيب ڪريس، هو اسان کي پي ٽي وي تي اڪيلو ڪري ويو، پر اڙدو ۾ جڏهن هارون رند مونکي “جنگل” ۾ شهرت ڏياري، ته ان کان پوءِ اڙدو پروڊيوسرن به اسان ڏانهن توجه ڏيڻ شروع ڪيو، اهو ڪريڊٽ مرحوم عبدالڪريم بلوچ ۽ هارون رند جو آهي، جن اسان کي اڙدو ڊرامن ۾ اهم رول ڏيئي، اڙدو ميڊيا ۾ اسان جو مقام پيدا ڪيو، خاص ڪري “ديوارين” جنهن جو رائيٽر عبدالقار جوڻيجو جنهن ڊرامو “راڻيءَ جي ڪهاڻي” لکي هارون رند کي ڏنو، هارون رند حسب معمول اسڪرپٽ ۾ اصلاح ڪندي، وڏيري دودي خان جو ڪردار جيڪو عبدالقادر ڏيکاريو هو ته هو اهو وڏيرو آهي، جيڪو سهڻا ناچو ڇوڪرا پاڻ وٽ رکندو آهي، ۽ انهن کان رقص به ڪرائيندو آهي، جڏهن ته پي ٽي وي ۾ اهڙي شي هلائي نٿي سگهجي، ان وقت منهنجي اشرف اسڪوائر واري فليٽ تي، جتي روز سڀ فنڪار، پروڊيوسر ۽ ڪيترائي صحافي ايندا رهندا هئا، ات فيض ٻگهيو، هارون صاحب ۽ آئون رات جو تنهائيءَ ۾ اسڪرپٽ “راڻيءَ جي ڪهاڻيءَ جو اصلاح ڪندا هئاسون، جنهن ۾ هاشم جو ڪردار جيڪو منصور بلوچ ڪيو، ۽ جيڪو اڳتي هلي سپرهٽ ٿيو اهو ڪردار اندازن “راڻي جي ڪهاڻي” ۾ صرف ٽن قسطن تي، ۽ ٽن سينن تي مشتمل هو، پر جيئن ته آئون ساڻن گڏ هر ڪردار جي ادائيگي ۽ ڊائلاگ ڊليوري ڪري ڏيکاريندو هوس، ۽ ان وقت اسان ٽنهي کان جيڪي مڪالما ٺهندا هئا، اهي لکندا هئاسون، نتيجي ۾ جنهن وقت مون هاشم جو ڪردار ڪري ڏيکاريو، ته هارون رند ان ڪردار کي وڌائيندو ويو، ۽ اهائي سوچ منهنجي، منصور بلوچ جي ۽ فيض ٻگهيو جي هوندي هئي، ته منصور بلوچ پروڊيوسر تي تمام گهڻو خرچ ڪري چڪو آهي، ان ڪري هن ڊرامي ۾ کيس سٺو ڪردار ملڻ گهرجي، جڏهن اسان ٽنهي جي ڪاوشن سان اهو اسڪرپٽ ريڪارڊ ٿي نشر ٿيو، ته ٽن قسطن کان پوءِ رائيٽر عبدالقادر جوڻيجي ميرپورخاص جي پريس ڪلب ۾ پريس بيان ڏنو ته منهنجي اسڪرپٽ سان ڇيڙخاني ڪئي ويئي آهي، ۽ ان نشر ٿيندڙ ڊرامي سان منهنجو ڪوبه تعلق نه آهي، ان وقت اسان “چهچٽو” ۾ مصروف هئاسون ۽ هڪ ئي وقت ۾ ڪوبه آرٽسٽ ٻن سنڌي پروگرامن ۾ حصو نه پئي وٺي سگهيو، پر منهنجي سموري سنگت “راڻي جي ڪهاڻي” ۾ ڪم ڪري رهي هئي.
ڊرامون جڏهن شهرت جي بلندين تي پهتو ۽ نائين قسط نشر ٿي ته ان وقت هڪ ڏينهن عبدالقادر جوڻيجو پي ٽي وي تي آيو ۽ ڪاريڊور ۾ ويٺو هو ته مون هارون رند ۽ فيض ٻگهئي کي وڃي چيو ته هو ڪاوڙيل ماڻهو آيو آهي، هلو ته پرچائي اچونس، جنهن جي هارون صاحب مخالفت ڪئي پر مون منٿ ڪئي ته سائين نالو ۽ معاوضو عبدالقادر کي ئي نصيب ٿي رهيو آهي، ان ڪري باقي آخري قسطون جيڪي آهن، عبدالقادر کي گهرائي چئوس ته انهن تي نظر وجهي ۽ تعاون ڪري، بحرحال هارون صاحب راضي نه ٿيو، اسان کي چيائين ته ڀلي توهان وڃي وٺي اچوس، آئون ۽ فيض ٻگهيو کيس وٺي هارون صاحب وٽ آياسون، جنهن شڪوه شڪايت ڪرڻ کان پوءِ اسڪرپٽ عبدالقادر کي ڏيندي چيو ته هي آخري ٽي قسطون نظر مان ڪڍي اچو، پر ٻن ڏينهن کان پوءِ هن اسڪرپٽ واپس ڪندي ٻڌايو ته توهان صحيح لکيو آهي، ۽ ان ۾ ڪنهن به درستگيءَ جي ضرورت نه آهي، اهڙي طرح اهوئي ڊرامو جيڪو فيض ٻگهيو جي تعاون سان شهرت جي بلندين تي پهتو ۽ اڙدو ۾ “ديوارين” جي نالي سان پي ٽي وي جي تاريخ جو هٽ ڊرامو ثابت ٿيو، جنهن ۾ منصور بلوچ، هارون رند، عبدالقار جوڻيجي کي به پي ٽي وي ايوارڊ مليا، ۽ ان وقت جي صدر ضياءُ الحق دنيا جي سفيرن سان گڏ ڊرامي “ديوارين” کي اسٽيج شو ۾ تبديل ڪرائي ڏٺو، ۽ ڏيکاريو، جنهن کان پوءِ ادي نورالهديٰ شاهه جو ڊرامون “جنگل” به انهن ئي ڪردارن تي مشتمل هو، منهنجو اضافو ان ڊرامي ۾ ٿيو، ۽ اهو ڊرامو به پي ٽي وي جي سڃاڻپ بنجي ويو، ان کان پوءِ اسان سنڌي فنڪارن کي اڙدو ڊرامن ۾ وڏي عزت ۽ شان مان سان موقعا ڏنا ويندا هئا، شفيع محمد شاهه جا نخرا ته اڙدو وارا کڻندا هئا بلڪه سنڌي پروڊيوسر محمد بخش سميجو کان سواءِ شفيع محمد شاهه کان لنوائيندا هئا، اتفاق سان بشريٰ انصاري جو مڙس اقبال انصاري جيڪو اسلام آباد مان بدلي ٿي ڪراچي آيو، ۽ سندس مقبوليت هڪ سٺي ۽ ڄاڻو ڊائريڪٽر جي حيثيت ۾ ٽي وي ميڊيا ۾ اڳ ئي هئي، ڪراچي ۾ پهريون ڊرامون “ڪارروان” جڏهن ريڪارڊنگ ڪيائين، ۽ آئوٽ ڊور جي سهولت لاءِ مون کي محمود صديقي جي چوڻ تي هڪ ظالم صوبيدار جي ڪردار مليو، جيڪو ٿاڻي جي ذريعي سڄي ڳوٺ جي غريبن تي ظلم ۽ جبر ڪندو رهي ٿو، ۽ وڏيري جي تابعداري ۾ رهي ٿو، “ڪارروان” منهنجو اقبال انصاري سان پهريون ڊرامو هو، جنهن وقت آئون ٿاڻي واري سيٽ تي ٽنگون ٽيبل تي رکي، پوليس واري ڏنڊي هٿ ۾ گهمائي رهيو هوس، ۽ ڊائيلاگ به ياد ڪري رهيو هوس، ان وقت هو مونکي مٿان ڪئميرا ۾ ڏسي رهيو هو، جيڪو مون ڪونه ڏٺو، پر خبر ان وقت پئي جنهن وقت راحت ڪاظمي کي جوابدار جي حيثيت ۾ رسن سان ٻڌي پوليس وارا مون وٽ اچن ٿا، ۽ آئون ان ڏنڊيءَ سان کيس مار ٿو ڪڍان، پر ٿيو هيئن جو هن جنهن وقت اسان کي ريڪارڊنگ ڪرڻ لاءِ چيو ويو ته آئون ٽنگون ٽيبل تان هيٺ لاهي، سڌو ٿي ويهڻ لڳس، ۽ ڪالر ٺاهي اٽينشن ٿي ويس، ته اقبال انصاريءَ مونکي چيو ته “يي نقلي اداڪاري نهين ڪرو”، بلڪه چيائين ته جيئن ٽنگون مٿي رکي، ٻهراڙيءَ جي ظالم صوبيدار وانگر ويٺو هئين، تيئن ويٺو رهه، ۽ اتان ئي راحت ڪاظمي سان مڪالما ڳالهائي، ختم ڪري پوءِ اٿي ڏنڊي سان مار ڪڍينس، ۽ مون ائين ئي ڪيو، جنهن جو مونکي سٺو داد مليو، اهڙي طرح اقبال انصاري جي ٻئي ڊرامي “برزخ” ۾ ميانوالي جو ٽرانسپورٽر جو رول ڪيم، ۽ ان وقت به جيڪو اسڪرپٽ هن مونکي ڏنو هو، اهو سندس سامهون آهستي پاڻ مرادو، ٽرانسپورٽر جي ميانوالي پنجابي طرز تي مڪالما ياد ڪري رهيو هوس، ته هن مونکي ڪجهه به نه چيو ۽ اهائي سندس خوبي هئي جو سٺي ڪم جي همت افزائي ڪندو هو، تعريف نه ڪندو هو، پر جيئن ته آئون سنڌي ادبي سنگت جو گهڙيل هوس، ۽ اصولن سڀني کي ويهاري، سڀني جي واري سان ٻڌي ۽ واري سان تنقيد ۽ تعريف ڪرڻ جو سلسلو جاري رکندو هوس، ائين ئي ڊرامي “ڪارروان” جي قسط جڏهن سڀ فنڪار گڏجي اقبال انصاري جي گهر، يا محمود صديقي جي بيٺڪ تي، يا منهنجي بيٺڪ تي ڏسندا هئاسون، ته پوءِ خاموشيءَ سان ڊرامو ڏسندا هئاسون، ۽ پوءِ سڀ واري سان پنهنجي راءِ ڏيندا هئا، ۽ اها ڳالهه اقبال انصاري کي وڻندي هئي، جنهن ڪري “برزخ“ جي دوران به اهو سلسلو جاري رکيوسين، جنهن ڏينهن منهنجي پهرئين سين “برزخ” جي ريڪارڊ ٿيڻي هئي، جيڪا مرحوم ملڪ انوکو ۽ ٻين سان هئي، ته ان وقت شفيع محمد شاهه، محمود صديقي، ملڪ انوکو، شڪيل، نثار قادري، يوسف علي، ۽ ٻيا مونکي جونيئر سمجهي ڊائيلاگ ڊليوري سيکاري رهيا هئا، ان وقت سيٽ تي پيل هڪ بينچ تي اقبال انصاري اخبار منهن تي ڏيو، بظاهر ته ستو پيو هو، پر سڀ ڪجهه ٻڌي رهيو هو، ان وقت اخبار هٽائيندي اچانڪ سڀني کي دڙڪا ڏيئي چيائين، ته سڀ ڊائريڪٽر ٿي اچي بيٺا آهيو، آئون اڃان ويٺو آهيان، ۽ يڪدم مونکي چيائين ته ڇا جيڪا ڊائلاگ ڊليوري، ان ڏينهن آفيس ۾، اسڪرپٽ وٺي پاڻ مرادو پڙهي رهيو هئين ڇا اها توکي وسري ويئي...؟؟؟، تڏهن مون چيو ته هيترا سڀ سينئر سمجهائي رهيا آهن، ان ڪري سندن سٺي صلاح وٺڻ ضروري آهي، پر ٿيو ائين جو اها سين جيڪا ٽي ڪئميرائون شوٽ ڪري رهيون هيون، ۽ هن کي اها سين مختلف ڪٽنگ سان شوٽ ڪرڻي هئي، پر اقبال انصاري جي همٿ ڏيارڻ تي مون اها ٽنهي ڪئميرائن کي، اک ۾ رکي پنهنجي پرفارمنس سان، ون گو ۾، بنا ري ٽيڪ جي، اهڙي يادگار سين ڪئي، جو بيٺلن سڀني سينئر فنڪارن ۽ ٽيڪنيشنس تاڙيون وڄائي داد ڏنو، ان کان پوءِ هر وڏي فنڪار کان جنهن وقت ري ٽيڪ ٿيندو هو، ته انهن کي طنز ڪندي چوندو هو ته يار محمد شاهه هڪڙي سين ڪري توهان کي پوئتي ڇڏي ويو، توهان ته هن کي پئي ڊائريڪشنون ڏنيون، ۽ هاڻ پنهنجي جان ڇڏايو، پوءِ اهي سڀ سينئر وري مونکي ٽوڪيندا هئا ته هڪڙي سين ڇا سٺي ڪئي سڄو ڏينهن پيا اسان کي مهڻا ملن.
ان کان پوءِ منهنجي محبت ۽ صحبت اقبال انصاري سان تمام گهڻي وڌي ويئي، ۽ مون پي ٽي وي ۾ کيس پنهنجو استاد ڪري قبول ڪيو، ڇو ته هو هڪ مڪمل ڄاڻو پروڊيوسر هو جنهن کي ٽي وي ڇڏڻ کان پوءِ آمريڪا ۾ به ڪم مليو، پر ٻن سالن کان پوءِ واپس اچي جيو، اي آر وائي، ايڪسپريس ٽي وي چينلن جو هيڊ به ٿيو، منهنجي ساڻس قربت سندس پي ٽي وي ڇڏڻ کان پوءِ گهٽجي ويئي، پر مون بعد ۾ جيڪي ڪيو، ان ۾ سندس ڏسيل راهه مونکي هر راهه تي ڪم آئي، جيتوڻيڪ قاسم جلالي جيڪو پڻ اسان سنڌين کان لنوائيندو هو، ۽ ڪاظم پاشا به اسان کي بڪ ڪرڻ لائيڪ نه سمجهندا هئا، پر هڪ دفعو “شڪست ڪي بعد” نالي ڊرامي ۾ موکي ۽ گلاب چانڊيو کي ڪاظم پاشا چانس ڏني، پر سندس ڊرامي “جانگلوس” ۾ مونکي جنهن ڏينهن ريڪارڊنگ ۾ گهوڙي سواري ڪرڻي هئي، ان ڏينهن منهنجي طبعيت ٺيڪ نه هئي، ۽ مون معذرت ڪري اسڪرپٽ واپس ڪيو، ته هن جيڪا نفرت وڌائي، سا سالن تائين قائم رهي، ۽ اهو مون وارو ڪردار مرحوم فريد نواز بلوچ کي ڏنو ويو، جنهن جي پٽ ياسر نواز سان اڳتي هلي ڪاظم پاشا جي ڌيءَ ۽ مشهور پي ٽي وي ميزبان ندا پاشا سان شادي ٿي، اتفاق سان هڪ دفعو اقبال انصاري جي هڪ “عيد پلي” ۾ جيڪو بشريٰ انصاري جو لکيل هو، جنهن ۾ مون چانڊيو صاحب جو اڙدو کي سنڌي لهجي ۾ هڪ مزاحيه ڪردار ڪيو، جيڪو مقبول ويو ۽ فورن ٻي عيد تي به وري اهڙوئي ڊرامون مون کان ڪرايو ويو، پر اقبال انصاري پي ٽي وي ڇڏي چڪو هو، اي آر وائي تي هيڊ هو ته ان وقت ڪاظم پاشا پي ٽي وي تي هوندي به پنهنجي ڌيءَ جي نالي سان پرائيويٽ پروڊڪشن ڪندو هو، ايورنيو انٽرٽينمينٽ جي طرفان شميم صاحب جيڪو سجاد گل ۽ فلم ڊسٽري بيوٽر ستيش آنند يعني ايور ريڊي ۽ ايور نيو جو گهٽ ۾ گهٽ پنڌرنهن پنڌرنهن سال منيجر رهيو، سندن فلمن جو فلمساز به شميم خورشيد جي نالي سان پاڻ هوندو هو، ۽ سندن ٽي وي ڊراما به پاڻ ئي ٺهرائيندو هو، ان وقت هو ڪاظم پاشا سان گڏ ڊرامه اسڪرپٽ “جي مسنٽر جي” جيڪو سياسي مزاحيه پهريون ڊرامو هو، جنهن ۾ محمود اسلم، بهروز سبزواري، ذوالفرنين حيدر ۽ مون يادگار ڪردار ڪيا هئا، اهو جنهن وقت اسڪرپٽ اقبال انصاري کان اپروو ڪرايو ويو هو ته ان ڪاظم پاشا کي سنڌي ڪردار لاءِ مون کي بڪ ڪرڻ جي سفارش ڪئي ۽ ڊرامي ۾ سنڌي لهجي وارو ڪردار ڪرڻ لاءِ چيو، ۽ بحيثيت منسٽر جي P. A جي مون اهو ڪردار 52 قسطن تائين ڪيو، ڊرامون مقبول منهنجي ٽون جي ڪري ويو، ۽ خاص ڪري ٻه لفظ مقبول ٿيا، جيڪي سنڌي ۾ برا سمجهيا ويندا آهن، مثلا ذوالقرنين منهنجو پٽيوالو هو، ۽ آئون ڳالهه ڳالهه تي ڪاوڙ ۾ کيس “لک لعنت” ۽ بار بار “لوسي” چوندو هوس، جنهن جو مطلب هو خراب نه سمجندا هئا، بلڪه ان تي لافٽر يا ٽهڪ ڏيندا هئا، ۽ ان کان پوءِ پي ٽي وي تي ڪاظم پاشا به جيڪي اڙدو ڊرامه ڪندو هو، ته مونکي هر ڊرامي ۾ سٺو ڪردار ڏيندو هو،
جڏهن ته ذڪر شروع ڪيوسين قاسم جلالي جو جيڪو اڙدو لابي جو نالي وارو پروڊيوسر هو، جنهن سنڌين کي گهٽ چانس ڏنو، هڪ ڏينهن مشهور ڊرامي “ماروي” جيڪو اڙدو ۾ ڪنهن عالمي اداري جي چوڻ تي عورتن جي حقوقن لاءِ فاطمه ثريا بجيا لکيو هو، ان ۾ هڪ ظالم وڏيري جو ڪردار جيڪو هن جي ڪنهن به اڙدو فنڪار تي فٽ نه پئي آيو، اهو مونکان ڪرايو ويو، ۽ اهو ڊرامون دنيا جي ڪيترن ئي زبانن ۾ ڊب ٿي، ڪيترن ئي ملڪن ۾ نشر ٿيندو رهيو، ان کان پوءِ قاسم جلالي هڪ ٻيو تاريخي ڊرامون “لبيڪ” جيڪو انڊيا واري بابري مسجد جي مسئلي تان شروع ٿئي ٿو، ۽ راجا ڏاهر جي دور تائين ان جو پس منظر پهچي ٿو، جنهن ۾ راجا ڏاهر جو ڪردار مون کان ڪرايو ويو، جڏهن ته محمد بن قاسم جو ڪردار مشهور فلمي هيرو بابر علي ڪيو، جيڪو سندس پهريون ڊرامون هو، هي منهنجي زندگي جو اهو ڪردار هو، جنهن جو هڪ يادگار منظر ۽ ماحول ٻڌائڻ ضروري ٿو سمجهان، ته راجا ڏاهر جي دربار ۾ پي ٽي وي جا نامور فنڪار موجود هئا، ۽ قاسم جلالي جي مهمانن جو تعداد به 100 کن هو، پي ٽي وي جو اسٽوڊيو ڊي وڏو آهي ۽ هن پنهنجي مهمانن ۽ صحافين کي اهو منظر ڏيکارڻ لاءِ کين مدعو ڪيو هو، اتفاق سان چارئي وڏا ڪئميرامين ان ڏينهن ريڪارڊنگ لاءِ موجود هئا ۽ اهو جلالي صاحب جو ۽ منهنجو پهريون واقعو هو، جو ايڏي وڏي سين جيڪا اندازن ڏهن منٽن جي هئي، جنهن جي ريهرسل به مڪمل ٿيل نه هئي، جيئن ته سڀني کي اعتماد هو ته ڪٽنگ ۾ اها سين ڪري وٺبي ۽ مختلف زاوين کان اهي ڪئميرائون تبديل ڪبيون رهبيون، پر جيئن ته موومنٽ هن طرح هئي ته آئون تخت تي ويٺل آهيان، ۽ وزراء شڪست جون خبرون کڻي منهنجي سامهون اچي بيٺان آهن، ۽ آئون ڪاوڙ مان پنهنجي تخت تان اٿان ٿو، ۽ چار عدد ڏاڪا هيٺ لهي اچي هڪ هڪ جي سامهون ڳالهائي، انهن کي دڙڪا ڏيئي واپس ڏاڪا چڙهي وڃي تخت تي ويهان ٿو، جيئن ته راجستاني ٻولي ۽ هندي مليل اڙدو ٻولي جا ڏکيا مڪالما مون وڏي شوق سان ياد ڪري ڇڏيا هئا، ۽ جنهن وقت سين اسٽارٽ ٿيو ته پهرئين منظر لاءِ قاسم جلالي مونکي اسٽيج تي مڪالما پورا ڪري، وري ٻڌايو ته ڪٽ ڪنداسون ۽ ڪئميرائن جي فريمنگ تبديل ڪنداسون، پر خبر نه آهي مون ۾ ڪهڙو جنون هو جو اهو سمورو منظر آئون چئن ڪئميرائن کي پنهنجي پنهنجو فريم ڏيندو، مڪالما چوندو ڏهن منٽن جو سين ون گو ۾ مڪمل ڪري، واپس اچي تخت تي ويٺس ۽ اها سين بنا ڊائريڪشن جي، ڪئميرامينن جي تعاون سان منهنجي جرئت سان، الله سائينءَ بنا ري ٽيڪ جي مڪمل ڪرائي، جنهن تي بي تحاشا داد مليو، ۽ اخبارن ان ريڪارڊنگ جو تفصيلي تبصرو به لکيو ۽ منهنجي پذيرائي به ڪئي، جڏهن ته هڪ ٻئي منظر ۾ راڻي باغ ڪراچي ۾ هاٿيءَ تي سوار ٿي، اچان ٿو ۽ جنگ جو منظر آهي، جنهن ۾ تير مختلف طرفن کان مون تي هلايا پيا وڃن ۽ آئون تلوار سان انهن تيرن کي پري ڪندو پيو وڃان، اچانڪ هڪ تير اچي منهنجي ڳل کي لڳو ۽ ان جي چهنب اندر گهڙي ويئي، جنهن تي رت بي تحاشا ڳل تان وهڻ لڳو، ته مون ان وقت سين روڪڻ بدران ڪئميران مين کي شوٽنگ جاري رکڻ لاءِ چيو ۽ منظر ۾ منهنجي ڳل تان رت وهندو رهيو، ۽ اهو اصلي منظر به ان ڊرامي جو يادگار حصو هو، ان کان پوءِ جلالي صاحب کي مون تي اعتماد به آيو، ۽ کيس منهنجي ڪري جيڪي اخباري داد مليا، ان کان پوءِ هن مونکي پنهنجي قربت ۾ اهڙو قائم رکيو، جو هن تاريخي ڊرامي “بابر” جنهن جي سموري شوٽنگ مون اڏيري لال ۾ درگاهه جي ورانڊن ۾ ڪرائي ڏني، جتي لائيٽ ڪٽرن سان محل ڏيکاري، اهڙا منظر شوٽ ڪرايا جو ماڻهن سمجهيو ته اسان ڪنهن محل ۾ شوٽنگ ڪئي آهي، پر ڊراما “بابر” ۾ مون کي جيڪو ڪردار ڏنو ويو، اهو مون نه قبوليو، ڇو ته ان وقت آئون اقبال انصاري جي سيريل “زنگار” ۾ اهم رول ڪري رهيو هوس، جنهن ۾ لاهور جو توقير ناصر ۽ ڪراچي جو قربان جيلاني مون سان گڏ هئا، ۽ مرڪزي ڪردار ان ۾ به منهنجو ٽپيڪل لائيٽ ڪاميڊين جو هو، بحرحال ان کان پوءِ جڏهن تاريخي ڊرامون “ٽيپو سلطان” ٺاهيو پي ويو، ته ان ۾ ٽيپوءَ جي استاد “غازي خان” جي نالي سان مرڪزي اهم ڪردار مون کان ڪرايو ويو، جنهن پڻ مونکي پذيرائي ڏني، ان کان علاوه اداڪاره مشي خان جو پهريون ڊرامون “عروسه” جنهن ۾ مون جعلي پير جو ڪردار ڪيو هو، اهڙي طرح قاسم جلالي مون کان سندس ذاتي ڪم به وٺندو هو، ۽ سٺا ڪردار به ڏيندو هو، ۽ ٽي وي تان ريٽائرڊ ٿيڻ کان پوءِ به مون کي چانس ڏيندو هو، اتفاق سان جڏهن مون پنهنجي اڙدو چينل “امنگ” جي تياري ۾ ڊرامن جي شوٽنگ ڪري رهيو هوس، جنهن ۾ هدايتڪار ڪاظم پاشا هو، مشهور ڊرامي “جي منسٽر جي” وانگر ساڳين اداڪارن تي مشتمل، هڪ سٺي رائيٽر کان ڊرامون “نو منسٽر نو” مون لکرايو، ۽ ڪاظم پاشا کان ڊائريڪٽ ڪرايو جيڪو ان وقت مون وٽ پي ايم جي پوسٽ تي ڪم ڪندو هو، ڊرامي “نو مسٽر نو” ۾ اتفاق سان هڪ بنگالي ڪردار نڪري آيو، انهن ڏينهن ۾ قاسم جلالي جيڪو آمريڪا ۾ پنهنجي پٽ وٽ رهندو آهي، سو گهمڻ آيو هو ۽ اسان کي خبر هئي ته هن پي ٽي وي جي هڪ ڊرامي ۾ بنگالي جو يادگار ڪردار ڪيو هو، ان ڪري اسان کيس بحيثيت اداڪار ڪاسٽ ڪيو، ۽ اهو بنگالي ڪردار ڪري، مون لفافو سندس کيسي ۾ وڌو، ۽ پاڻ دعائون ڏيندو هليو ويو.
ان کان علاوه ساڻس هڪ فيملي ميمبر جي به حيثيت ۾ وقت گذريو، ڪئين انيڪ يادون هونديون، پر سلسلو هلي پيو ڊرامن جو، ڊرامي “لبيڪ” ۾ راجا ڏاهر جي ڪردار ۾ جيڪو مون پرٿوي راج وارو اسٽائل ۽ آواز ڪيو هو، جنهن جي ڪري اڙدو فلمن ۾ جان محمد جمن مونکي بطور ولين متعارف ڪرايو، ڇو ته مون ڊائلاگ ڊليوري انڊيا جي نامور اداڪار ۽ راج ڪپور جي والد پرٿوي راج جي مغل اعظم ۾ ڪيل ڪردار وانگر ڊليوري ڏني، جنهن کي انڊيا جي رسالي “شمع” ۾ هيئن ساراهيو ويو ته پاڪستان جي ان اداڪار اسان جي مهان اداڪار جي نقل اهڙي انداز ۾ ڪئي آهي جو اها هن جي پنهنجي اداڪاري ٿي لڳي، جڏهن ته هن ڊائيلاگ ڊليوري پرٿوي راج جي آواز وانگر ڪئي، پر هن ۾ پنهنجو مختلف رنگ ڏيئي پنهنجي ڇاپ لڳائي آهي، ڊرامي “لبيڪ” کي دنيا جي ڪيترين ئي ٻولين ۾ ڊب ڪري ڏيکاريو ويو، پاڪستان ۾ جيئن ته ان ۾ فلمي اداڪار بابر عليءَ جو پهريون ڊرامون هو، جنهن ۾ هن محمد بن قاسم جو ڪردار سٺي نموني ڪيو هو، ۽ اهو ڊرامون هر سال رمضان ۾ جڏهن به محمد بن قاسم جو ڏهاڙو ملهائبو هو ته اهو ڊرامو پي ٽي وي نشر ڪيو ويندو هو، منهنجي ان ڊائلاگ ڊليوري جي ڪري مشهور هدايتڪار جان محمد جمن مونکي پنهنجي اڙدو فلم “سب ڪي باپ” ۾ ولين جو چانس ڏنو هو، جنهن جو فلمساز ميان خالد فيروز اڳتي هلي منهنجو پڳ مٽ يار به ٿيو، بقيه سندس ذڪر اڳتي فلمن جي ذڪر ۾ ڪنداسون، هت ٽي وي ذڪر ۾ ٻڌائڻو اهو هو ته مون ٽي وي ڊرامن ۾ جيڪو مقام حاصل ڪيو، ان جي پٺيان مرحوم عبدالڪريم بلوچ جي به وڏي سپورٽ هئي، جنهن مونکي پهريون دفعو بحيثيت اڙدو رائيٽر جي چانس ڏنو، ۽ منهنجي ان ڊرامي جو نالو “سچ گيا بچ” هو، جيڪو ڪراچي ٽي وي جو پهريون سوشل ۽ فڪشن ڊرامون هو، جنهن ۾ مون ان وقت جڏهن آصف زرداري وفاقي وزير هو، ۽ ان ۾ مون سموري سياست جي اپٽار ڪئي هئي، ان وقت اسان جو دوست پروڊيوسر ۽ خانداني ماڻهو سميع بلوچ اسلام آباد کان بدلي ٿي ڪراچي آيو هو، بلوچ صاحب جي ايم هو ۽ منهنجو اسڪرپٽ “ سچ گيا بچ” پاس ڪري چڪو هو، اهو اڙدو ۾ پروڊيوس ڪرڻ لاءِ سميع بلوچ کي ڏنو ويو، جنهن ۾ مون ياسر نواز کي مرڪزي ڪردار جو چانس ڏياريو، ۽ سندس والد فريد نواز کي به ڪردار ڏياريو، ساڳئي وقت مشهور اداڪار تنوير جمال جنهن تي پي ٽي وي تي ڪم ڪرڻ تي بندش هئي، اها بندش لهرائي کيس ڊرامي ۾ ٻيو نمبر مرڪزي ڪردار ڏياريو، پر ڊرامي ۾ منهنجو ۽ بهروز سبزواري جو مرڪزي ڪردار هو، ۽ آئون چالاڪ ۽ بهروز بهولو هوندو آهي، پر سندس گرو (مرحوم مشتاق جسڪاڻي) مرڻ وقت سندس ڪيمياگريءَ مان سون نه ٺاهي سگهيو، بلڪه بهولي جو آڳوٺو ان سون واري ڪرمنڊل تي رکيل گرم سفوف ۾ وجهي ساڙي ڇڏيو، جيڪو سڄو آڳوٺو ڪارو ٿي ويو، جنهن تي گروءَ کيس چيو ته سون نه ٺهيو، پر سڄي دنيا جو سچ تنهنجي آڳوٺي ۾ اچي ويو، هاڻ تونکان دنيا جي ڪابه ڳالهه لڪي نه سگهندي، ان کان پوءِ گرو مري وڃي ٿو، ۽ بهولو شهر ۾ نوڪري ڪرڻ اچي ٿو، ات آئون ٺڳ آهيان، ريلوي اسٽيشن تي مسافرن سان ٺڳيون ڪندو آهيان، هن کي به نوڪري ڏيارڻ جي آسري تي، ماني ٽڪي کارائي سڀ مال ڪڍي ٿو وڃڻ چاهيان، ته ان وقت هو بي خياليءَ ۾ مونکي اهو آڳوٺو لڳائي ٿو، ۽ آئون سڪتي ۾ اچي وڃان ٿو، ۽ آواز ۾ پنهنجي سڀني ڏوهن جي حقيقت کيس ٻڌايان ٿو ته تنهنجا چورايل پئسا ۽ سون منهنجي کيسي ۾ آهي، آئون وڏو بشني آهيان، پوءِ هو منهنجي تلاشي وٺي سامان کڻي وڃي ٿو، ۽ آئون پاڻ مرادو وڦلندو رهان ٿو، پر جڏهن بيرو پاڻيءَ جا ڇنڊا هڻي مونکي هوش ۾ آڻي ٿو، ته ان وقت مونکي ڪا خبر ڪانه پئي، ته هو ڪير هو...؟؟؟ ۽ مون ڇا پئي چيو...؟؟؟ ۽ هو ڪيڏانهن ويو...؟؟؟، بحرحال آئون هن کي هٿ ڪريان ٿو ۽ کائنس معافي وٺي کيس پنهنجو ڀاءُ بنائي نوڪري ڏيارڻ جو آسرو ڏيئي، پوءِ هن جو آڳوٺو ٻڌي جنهن وقت به جنهن وڏي ماڻهو کي بليڪ ميل ڪرڻ چاهيندو آهيان، ته بهولي کي ان ماڻهوءَ سان هٿ ملائڻ لاءِ چوندو آهيان، ۽ اها گفتگو کيسي ۾ پيل ننڍي ٽيپ ريڪارڊ تي، ريڪارڊ ڪري، پوءِ هر قسط ۾ ڪنهن نه ڪنهن وڏي ماڻهو کي بليڪ ميل ڪري مالدار ٿيندو رهان ٿو، جڏهن ته بهولو معصوم هئڻ جي ڪري، منهنجي ان سڄي گيم کي سمجهڻ بدران، مونکي پنهنجو محسن ۽ ڀاءُ سمجهندو رهي ٿو، پر جڏهن ڊرامي جي نائين قسط نشر ٿي ته ان ۾ فريد نواز جيڪو منسٽر هو، ۽ عوام جي همدرديءَ حاصل ڪرڻ خاطر وڏا اعلان ڪري رهيو هو، ان وقت بهولو کيس ڀاڪر پائي، آڳوٺو لڳائي ٿو ته منسٽر سڪتي ۾ اچي، اهي ڳالهيون ڪري ٿو، جيڪي ان جي دل ۾ عوام جي خلاف هونديون آهن، ۽ اهو ٻڌي پريس وارا حيران ٿي وڃن ٿا، ۽ سرڪار اهو ڊرامو نائين قسط تي ئي بند ڪرڻ جو حڪم ڏنو، اتفاق سان وزير واري تقرير ان هفتي ئي جناب آصف زرداري جي ڪيل تقرير سان مشابهت رکي رهي هئي، جنهن جي ڪري هيڊ ڪوارٽر اعتراز واري ڊرامو نائين قسط تي بند ڪري ڇڏيو.
ان کان علاوه پي ٽي وي تي ٻين پروڊيوسرن اقبال لطيف، منظور مگسي، ذوالفقار نقوي، فيض ٻگهيو، اقبال سعيد انصاري، بادل جمالي، بيدل مسرور سان ڪم ڪرڻ ۽ ڪجهه عرصي لاءِ دوستي به نصيب ٿي، باقي يادگار ڊراما جن تان مونکي ايوارڊ مليا، هڪڙو آغا رفيق جو لکيل “ڄاتل اڻڄاتل”، جنهن جو پروڊيوسر محمد بخش سميجو هو، ٻيو امر جليل جو لکيل “دل جي دنيا” جنهن جو پروڊيوسر بيدل مسرور هو، پر مونکي ياد آيو ته ڊرامي “لبيڪ” ۾ راجا ڏاهر واري ڪردار لاءِ پي ٽي وي ايوارڊ ۾ نامزد ڪيو ويو هو، پر بلوچ صاحب مخالفت ڪري چيو ته تاريخي ڊرامن کي پي ٽي وي ايوارڊ ۾ شامل نه ڪيو وڃي، جنهن کان پوءِ تاريخي ڊرامن کي ايوارڊن ۾ شامل نه ڪيو ويو.
اهڙي طرح جلالي صاحب يادگار ڊراما ڏيئي، يادگار ڪردار ڪرايا، اقبال انصاريءَ پڻ يادگار ڪردار ڪرارايا، سنڌي پروڊيوسر محمد بخش سميجي به ڪئين ڊراما ڪرايا، جن جا نالا پوري طرح ياد نه ايندا، پر جن مان شهرت ملي ۽ اخبارن لکيو، دعوتون ٿيون، انهن ۾ “انتها”، “ڪونج”، “شڪست کان پوءِ”، “جيت” ۽ “سمجهوتا”، اڙدو ۽ سنڌي ڊرامون “ڪنهن ڪنهن ماڻهوءَ منجهه”، “ڇانورو” جنهن ۾ سڪينه سمون سان گڏ هيرو هوس، وغيره وغيره.
پي ٽي وي تي 1974 کان وٺي هيل تائين جيترا ڊراما ڪيا انهن جا به ڪئين يادگار قصا هوندا، پر بيدل مسرور، فيض ٻگهيو ۽ اقبال سعيد انصاري منهنجي مزاحيا خاڪن جو پروگرام “رس چس” ارڙنهن مهينا ڪيو ۽ “کل ڀوڳ” تيرنهن قسطون پروڊيوس ڪيون ۽ اقبال لطيف منهنجي اڙدو مزاحيه خاڪن جي پروگرام “سن تو سهي” پروڊيوس ڪيو، اقبال سعيد انصاريءَ جي اڙدو ڊرامي “لهرين” ۾ مون مين ڪردار ڪيو جنهن کان پوءِ مونکي فلمون وري آڇ ٿيڻ لڳيون پر لاهور وڃڻ ۽ خالص اداڪاري لاءِ وقت ڏيڻ منهنجي وس ۾ ۽ شوق ۾ نه هو، آئون هميشه پاڻ کي سٺو فلم ساز بنائڻ جو ئي سوچيندو هوس، سو جڏهن فلم “سب ڪي باپ“ ۾ مون ولين جو رول ڪيو، ۽ فلم ساز ميان خالد فيروز جيڪو ڪراچي ۾ آيو ۽ جان محمد جمن جي گهر مون سان ملاقات ٿيس، پر جڏهن فلم “محب شيدي” جو نگار ايوارڊ وٺڻ آئون لاهور ويس ته مون سان گڏ مرحوم زاهد معصومي به ٽرين ۾ هليو، اتي نگار ايوارڊ جي تقريب ۾ ميان خالد فيروز مونکي مليو، ۽ ڀر ۾ ويهاريائين پوءِ مون محسوس ڪيو ته هو لاهور فلم انڊسٽري جو ڪنگ هو، ۽ سڀ کيس ئي گهڻي عزت ڏيئي رهيا هئا، پر جنهن وقت چيئرمين سسنر بورڊ سجاد حيدر شاهه گيلاني اسٽيج تي آيو، ۽ مونکي ايوارڊ ڏيڻ لاءِ سڏيو ويو ته هن منهنجي فلم جي تعريف ڪئي، ۽ عوام کي ٻڌايو ته شاهه صاحب جي ٺاهيل فلم “محب شيدي” هڪ ڌاڙيل جي زندگي تي مبني آهي، پر معاشري جي هر سوال جو جواب هن فلم ۾ آهي، ان ڪري اهڙيون فلمون ٺاهڻ گهرجن، اهو ٻڌي ميان خالد فيروز ڏاڍو متاثر ٿيو، ۽ مونکي دعوت ڏيئي رائل پارڪ ۾ پنهنجي آفيس ۾ وٺي آيو، جتي ان وقت سڀ نگار ايوارڊ يافته فنڪار، پروڊيوسر، ڊائريڪٽر آيل هئا، جن سان تعارف ڪرائڻ لاءِ جڏهن هڪ وڏي فلمساز مونکي ايس گل صاحب جي ڀائيٽي جي حيثيت ۾ ملاقات ڪئي، ته مونکي تمام گهڻي عزت ملي، ۽ هر ڪنهن مونکي اداڪار ۽ گل صاحب جي ڀائيٽي جي حيثيت ۾ پنهنجائپ محسوس ڪرائي ۽ ايس گل صاحب جي ڪري ميان خالد فيروز به متاثر ٿيو، ۽ ان ڏينهن کان پوءِ منهنجي ۽ ميان خالد فيروز جي دوستي اڳتي هلي، فلمسازي ۾ ڪيئن گڏياسون ۽ فلمسازن جي تنظيم جو آئون سندس تعاون سان چيئرمين به چونڊيس، اهو ذڪر پاڻ اڳتي هلي فلمي ماحول ۾ ڪنداسون.
ذڪر هلي پيو ٽي وي ڊرامن جو سو مون اوائل ۾ ئي چيو هو ته ڪيتريون ڳالهيون ياد اينديون، ۽ ڪيتريون نه به اينديون، ان ڪري وقت جيڪا به سڃاڻپ ڏني، معاشري جيڪا عزت ڏني اها پي ٽي وي رائيٽر ۽ اداڪار جي حيثيت ۾ ملي، ڇو ته مون ۾ سڀئي صلاحيتون ٿوريون ٿوريون موجود هيون، پر مهارت ڪنهن به سبجيڪٽ ۾ نه هئي، ان ڪري شاعري، قلمڪاري ۽ اداڪاري جو شوق به يڪ وقت پورو ٿيندو رهندو هو، ابتدائي مراحل ۾ “چهچٽو” جي ڏنل شهرت جي بلندي تي هوس، ته ان وقت ۾ سنڌيءَ ۾ هڪ پروگرام “مهراڻ جا موتي” ٿيندو هو جنهن جي ميزبان ادي مهتاب اڪبر راشدي هوندي هئي، هڪ انٽرويو منهنجو نشر ٿيو، جنهن ۾ منهنجا لکيل خاڪا به نشر ٿيا، جن ۾ ان وقت صلاح الدين تنيو ۽ ٻين ادڪاري ڪئي، انٽرويو دوران جيڪا صلاح ادي مهتاب ڏني اُها اِها هئي ته ادا توهان ۾ سڀئي صلاحتيون موجود آهن، پر سڀ کان پهرئين پنهنجي ڪنهن به هڪ صلاحيت کي، پنهنجي سڃاڻپ بنايو، ته پوءِ توهان جون ٻيون تخليقون از خود مقام ماڻينديون، ۽ ان ڏينهن کان پوءِ مون عهد ڪيو ته پي ٽي وي تي پهرئين پاڻ کي بطور اداڪار مڃرائيندس، ۽ ان کان پوءِ بطور رائيٽر، اهڙي طرح دنيا ڏٺو ته آئون پي ٽي وي ايوارڊ به ماڻي چڪس، ۽ اي گريڊ پي ٽي وي جو رائيٽر به ٿي ويس، ۽ تمام گهڻو ڪجهه علم، عقل ۽ دوستي ان شعبي مان نصيب ٿي، جيئن ته هاڻ پي ٽي وي جا ڊراما بند ٿي چڪا آهن، ۽ ٻاهر جي دنيا ۾ جڏهن ڪو عزت ڀريو ڪردار ملندو آهي، ته ڪندو آهيان يا پنهنجي لاءِ پاڻ سوچيندو آهيان، بحر حال مون سوين ڪردار ڪيا ۽ لکيا، ۽ جنهن ۾ تازو منهنجي پنهنجي ڪاوش “باغ جنت” آهي، جنهن ۾ مون هڪ نگيٽو وڏيري جو مختصر ڪردار ڪيو، ۽ اها فلم سنڌ جي بند اسڪولن کي کولرائڻ، استادن، شاگردن جي حاضري يقيني بنائڻ منهنجو عزم آهي، ۽ رهندو، يعني پيدائشي طور آئون نسلن سماج سيوڪ به آهيان، اهو ثقافتي طرح آبائي مصروفيت به آهي، پر پسماندگيءَ جي ڪري منهنجي پسند جو ڪلاس غريب ڪلاس رهيو آهي، ان ڪري پنهنجي هر ڪامياب صلاحيت کي آئون سماج سيوڪ ۾ به استعمال ڪندو رهندو آهيان.