پ پ مفاهمتي سياست جي نالي ۾ ڇا حاصل ڪيو ۽ ڇا وڃايو آهي؟
اچو ته ان ڏس ۾ ڪجهه بنيادي نڪتن جي ڇنڊ ڇاڻ ڪريون:
1. پ پ پ جي فيصلن خلاف سنڌي عوام جي هيءَ مزاحمت ڪو رات وچ ۾ پيدا نه ٿي آهي. چونڊن کان اڳ سنڌي ماڻهن جيڪو پ پ پ کي مينڊيٽ ڏنو، ان جا بنيادي طور ٻه محرڪ واضح هئا. هڪ ته عوام محترمه شهيد بينظير ڀٽو جي قاتلن کي انجام تي ڏسڻ ٿي چاهيو پر ماڻهن کي ڪهڙي خبر هئي ته مفاهمت جي سياست جو مطلب ڪنهن سان ٺاهه ڪرڻ هوندو ۽ قاتل جي الزام هيٺ آيلن کي گارڊ آف آنر ڏئي ملڪ مان رياستي اعزاز سان ٻاهر اماڻيو ويندو. پ پ پ کي سنڌي ماڻهن جي مليل مينڊيٽ جو ٻيو محرڪ اِهو هو ته پرويز مشرف جي نون سالن جي حڪومت دوران سنڌ کي متحده کي ڄڻ ته ”مقاطئي“ تي ڏنو ويو هو ۽ اها ڌر اِهي نو سال سنڌ جي اڇي ڪاري جي مالڪ رهي ۽ سنڌي ماڻهن سان بدترين ٻه اکيائي ٿي، سنڌي ماڻهن هر سطح تي پوئتي ڌڪيو ويو. ماڻهن کي ڪهڙي خبر هئي ته مفاهمت جي نالي ۾ سنڌ وري به انهن جي حوالي ٿي ويندي ۽ پ پ پ جي وزيرن کي رڳو ”پاڻ سنوارڻ“ جا اختيار حاصل هوندا. حڪومت چوي ٿي ته کين اهو بل پاس ڪرڻ جو مينڊيٽ حاصل هو. اهو سراسر غلط آهي. پ پ پ کي مينڊيٽ سنڌ سان ٿيل بدترين ٻه اکيائي ۽ ڦرلٽ جو ازالو ۽ سدباب ڪرڻ جو هو، ان جو هرگز نه هو ته سنڌ جا شهر قانوني طور لکي پڙهي پنهنجي اتحادين کي ڏئي ڇڏيو. خود چونڊيل اسيمبلين کي به اجايا اختيار حاصل نه آهن، اُهي به آئين جي حدن اندر قانون سازيءَ جون مجاز آهن. آئيني طور صوبن جي اختيارن کي شهري حڪومتن جي حوالي ڪرڻ لاءِ اسيمبلين مان بل پاس ڪرائڻ هڪ غير آئيني عمل آهي. اها غلط فهمي آهي ته ڪو اسيمبلين کي هر قسم جي قانونسازيءَ جا اختيار حاصل هوندا آهن. ماڻهن هن بل تي انڪري به سخت مخالفت ۽ رد عمل جو مظاهرو ڪيو آهي، جو انهن چار سال مفاهمت جي نالي ۾ پاڻ سان ٿيندڙ نا انصافين کي ڏٺو ويٺي ۽ هاڻي جڏهن پ پ پ حڪومت سنڌ جي ڏنل مينڊيٽ کي ائين سبوتاز ڪيو آهي، جنهن تي عوام جو اهو شديد رد عمل فطري هو ۽ هي ته اڃا ان جي ابتدا آهي.
2. ان ڏس ۾ ٻيو اهم سوال اهو آهي ته جي اهو بل ايترو ئي شفاف، جمهوري ۽ سنڌ دوست هو ته پوءِ ان ڏس ۾ ٻن سالن کان هلندڙ ڳالهين کي عوام کان ڳجهو ڇو رکيو ويو؟ ماڻهن کي ڇو نه ٻڌايو ويو ته مڪاني نظام تي متحده ۽ پ پ پ جي هلندڙ مذاڪرات جا نقطا ڪهڙا هئا. ٻنهي ڌرين ڇا ٿي گهريو ۽ هڪ ٻئي کان مڃرايو؟ جي حڪومت جي دل ۾ کوٽ نه هئي ته پوءِ ايڏي لِڪ لڪوٽي ڇو؟ ڇا جمهوريت ۾ عوامي معاملا عوام کان ايئن ڳجها رکيا ويندا آهن؟ آخر ڪهڙي ضرورت هئي، جو عوامي ڊسڪورس بجاءِ بابر اعواڻ جهڙي ماڻهوءَ کان گورنر هائوس مان مڪاني حڪومت جي نظام جا اعلان ڪرايا ويا ۽ پوءِ عوام جي مزاحمت تي اهو فيصلو واپس ورتو ويو؟ تازو گورنر کان اهو آرڊيننس رات وچ ۾ ڇو جاري ڪرايو ويو ۽ ان کان به وڏي ڳالهه ته پنهنجن اسيمبلي ميمبرن تي اڻ اعلانيه بندش وجهي کانئن رڳو ڪنڌ ڌوڻائي پنجن منٽن ۾ اهو بل پاس ڪرايو ويو. ڇا جمهوريت ۾ عوامي نظامن جا بِلَ ائين پاس ڪرائبا آهن؟ جي دل ۾ کوٽ نه هئي ته پوءِ اِها روش ڇو هئي؟ ڇا جو خوف ۽ خطرو هو؟ جي اُها هن بل کي عوام آڏو پڌرو ڪري عوامي ڊسڪورس جي روشني ۾ جمهوري انداز سان اسيمبليءَ ۾ کڻي وڃي ها ته شايد کين هي ڏينهن ڏسڻا نه پون ها.
3. چيو وڃي ٿو ته هي بل مخالفت ڪندڙن نه پڙهيو آهي ۽ ان جي مزاحمت بجاءِ ان تي اسيمبليءَ ۾ بحث ڪيو وڃي ها. پهرين ڳالهه ته ڇا حڪومت اهو بل اسيمبليءَ مان پاس ڪرائڻ تائين سرڪاري طور پڌرو ڪيو هو ۽ انکي عوامي بحث مباحثي لاءِ هيٺ لاٿو هو؟ آخر تائين بل جو مسودو ڳجهو رکيو ويو ۽ رهيو اِهو سوال ته بل جي مخالفت ڪندڙن اِهو بل نه پڙهيو آهي، ته حقيقت ان جي ابتڙ آهي. جن به سياسي پارٽين، دانشورن ۽ ماهرن هن بل جي مخالفت ڪئي، انهن ته دليلن ۽ ثبوتن سان انجي ڇنڊ ڇاڻ ڪئي پر حقيقت اها آهي ته حڪومت جي اڪثريتي ماڻهن اڃا تائين اِهو بل ناهي پڙهيو. جي ائين هجي ها ته بجاءِ سندن گفتگوءَ ۾ رڳو قومپرستن جي ڪردار ڪشيءَ جي، ڪي دليل هجن ها. جي حڪومتي وزيرن ڪبيرن، اهو بل پڙهيو آهي ته اهي ڇو نه ٿا هن بل جون ”خوبيون“ بيان ڪن. حڪومت وٽ بل جي مخالفت ۽ رد عمل جي موٽ ۾ رڳو قومپرستن جي ڪردار ڪشي آهي. ڇا حڪومتي وزير ڪنهن فورم تي سنڌ جي ساڃاهه وندن، دانشورن ۽ ماهرن سان ويهي گفتگو ڪرڻ لاءِ تيار ٿيندا ۽ ثابت ڪري سگهندا ته اهو بل سنڌ ۾ ڪهڙيون کير جون نديون وهائيندو؟
4. پهرين ته چيو ويو ته حڪومت صرف اتحادي ڌرين سان ڳالهائڻ لاءِ تيار آهي پر اُها قومپرستن سان هرگز نه ڳالهائيندي، جو وٽن عوام جو مينڊيت ناهي ۽ هاڻي وري ڪي وزير چون ٿا ته قومپرستن سان به ڳالهائي سگهجي ٿو. سوال آهي ته ڳالهيون ڇا تي؟ ان نظام تي، جنهن سنڌ جا ٻه وڏا شهر لکي پڙهي اتحادين کي ڏئي ڇڏيا آهن ۽ سنڌ جو انتظامي ورهاڱو ڪيو آهي. اِهي مذاڪرات حڪومت کي اهو بل پاس ڪرائڻ کان اڳ ڇو نه ياد آيا؟ هاڻي ڇا جا مذاڪرات؟ پهرين ته اهو بل واپس ورتو وڃي ته پوءِ ان بابت مذاڪرات ضرور ٿيڻ گهرجن ته سنڌ کي ڪهڙو مڪاني حڪومتن جو نظام گهرجي، جيڪو ڪنهن هڪ اتحادي ڌر ۽ وڏيرن لاءِ نه پر سنڌ جي عوام لاءِ هجي، جنهن ۾ سنڌ جي قومي، سياسي ۽ انتظامي وحدت جي ضمانت هجي، جنهن ۾ صوبائي حڪومت پوسٽ آفيس نه پر خودمختيار هجي، جنهن ۾ سنڌ جي عوام جي ئي حاڪميت جي ضمانت هجي. باقي ڇا اهڙو وار ڪرڻ کانپوءِ ان تي مذاڪرات ڪجن ته ڪهڙي ڦٽ تي مرهم رکجي ۽ ڪهڙي کي ڇڏي ڏجي ته اهو وڌي ناسور ٿئي!
5. هن سموري صورتحال ۾ پ پ پ جو هڪ عجيب سياسي ڪردار ۽ تنظيمي نظام سامهون آيو آهي، ماڻهو حيران آهن ته سڄي قيادت ۽ سمورا تنظيمي عهديدار خاموش آهن. ڪنهن هڪ به اخلاقي ۽ سياسي جرئت جو مظاهرو ڪري پنهنجي پارٽيءَ کي آپگهات کان روڪڻ جي ڪوشش نه ڪئي، ڪنهن به اُٿي بيهي نه چيو ته چاليهن سالن کان پ پ پ کي مينڊيٽ ڏيندڙ سنڌين سان هي ڇا پيا ڪريو؟ ڪنهن جي لاءِ پيا اها تباهي ڪريو، جن ڪنهن سان اڄ تائين وفا ناهي ڪئي. ڪو هڪ به ايم پي اي، ايم اين اي، سينيٽر ۽ تنظيمي عهديدار نه هو، جنهن پارٽيءَ جي غلط فيصلي تي قوم ۽ وطن کي اوليت ڏني هجي. ڇا اهو تنظيمي جمهوري سياسي ڪلچر آهي ان پارٽيءَ جو، جيڪا پاڻ کي ملڪ جي وڏي ۾ وڏي جمهوري پارٽي سڏائي ٿي؟ هن بل ته پ پ پ جي تنظيمي ڪلچر کي به بي نقاب ڪيو آهي. حيرت آهي ته سڀني کي معلوم آهي ته هي بل سنڌ لاءِ هاڃيڪار آهي پر سڀ لڳا پيا آهن ان جا ڳڻ ڳائڻ ۾. پارٽيءَ جي قيادت جي غيرجمهوري، مفاهمتي ۽ سنڌ جي مفادن کي پٺي ڏيڻ واري روش کان ته اها اڃا ٻه سئو ڀيرا وڌيڪ ڳڻتيءَ جوڳي صورتحال آهي ته پارٽيءَ ۾ اهو رهندو، جيڪو خاموش رهندو ۽ جي ڳالهائيندو ته پارٽيءَ جي غلط فيصلن جي حق ۾ ڳالهائيندو. مان سمجهان ٿو ته سنڌ ته پنهنجي جدوجهد ذريعي نيٺ هن نظام کي ختم ڪرائيندي پر پ پ پ اهو سياسي ڪردار ڪٿان آڻيندي، جنهن ۾ اختلاف راءِ جو احترام ڪبو آهي. جيڪا پارٽي پنهنجي چونڊيل نمائندن، وزيرن ۽ تنظيمي اڳواڻن کي اختلاف راءِ جو حق نه ٿي ڏئي، اُها سنڌ يا سماج کي ڇا جمهوريت ڏيندي؟ پ پ پ کي سياسي ڪردار جو اهو نئون جنم مبارڪ هجي.
ڪيڏانهن گم ٿي ويا اُهي ڪارڪن ۽ اڳواڻ، جن لاءِ چيو ويندو هو ته اُهي بينظير ڀٽو شهيد کي اختلافي راءِ منهن تي چئي ڏيندا هئا. ڇا هاڻي ڪو هڪ به نه بچيو آهي هن پارٽيءَ ۾! ڇا هن نظام ۾ اقتدار ايترو مِٺو آهي، جو چاليهه سال جدوجهد ڪري ۽ آمرن خلاف مزاحمت ڪري جي پيپلز پارٽي اڄ اِتي پهتي آهي ته پوءِ سنڌ سان هن پارٽيءَ جي اهڙي ”انجام“ تي تعزيت ڪرڻ گهرجي. سنڌيءَ ۾ پارٽي قيادت اقتدار جي ڪيف ۾ آهي، پر ڇا ان پ پ پ جي ڪارڪنن کي ان جو احساس آهي ته هنن هن ڀيري مفاهمتي سياست جي نالي ۾ ڇا حاصل ڪيو ۽ ڇا وڃايو آهي؟
روزاني ڪاوش حيدرآباد، 16 آڪٽوبر 2012ع