باب پنجون: هڪ نئين واقفيت، اميدون هميشہ برصواب نٿيون ٿين
هن نموني گذارڻ سان اسان ائين معلوم ڪرڻ ڪيو تہ زندگي جو هر ڪو درجو پنھنجيون خاص خوشيون ڏئي ٿو، هر ڪو صبح اسان کي محنت جي وري ڪرڻ لاءِ جاڳائيندو هو، پر شام اسان کي ان جو عيوضو کل ۽ خوشيءَ ۾ ڏيندي هئي.
اها اڃا بھار جي شروعات هئي، هڪ موڪل جي ڏينھن، جيئن تہ آءٌ اهڙن ڏينھن کي پورهئي کان آزاديءَ جا لمحا ڪري سمجهندو هوس،انھي ڪري پنھنجي سڄي ڪٽنب کي پنھنجي مٿئين بيان ڪيل دستوري وندر جي جڳھہ تي وٺي ويو هوس ۽ اسان جي موسيقارن پنھنجي راڳ جي مجلس شروع ڪئي هئي، جيئن اسين راڳ ٻـڌڻ ۾ مـــشــغــول هئا سين، تيئن اسان هڪ هرڻ، پنھنجي ويھڻ واري جاءِ کان اٽڪل ويھن قدمن اندر تڪڙو لانگهائو ٿيندو ڏٺو ، سندس سھڪڻ مان ائين معلوم ٿيو تہ کيس شڪارين تمام گهڻو تنگ ڪيو هو، اسان کي ان غريب جانور جي مصيبت تي ويچار ڪرڻ لاءِ اڇا گهڻو وقت ئي نہ مليو هو تہ اسان ڪتن ۽ گهوڙي سوارن کي پويان ڪجهہ مفاصلي تي تمام گهڻي ڇوھہ ۾ ساڳيو رستو وڃي لانگهائو ٿيندو ڏٺو، مون يڪدم پنھنجي ڪٽنب کي موٽائي گهر وٺي هلڻ جو ارادو ڪيو، مگر منھنجي زال ڌيئرون هر کر يا عجب، يا ڪنھن ڳجهي مقصد سبب ويٺيون رهيون، شڪاري، جو سڀني جي اڳيان ه، سو پاڻ جھڙن چئن يا پنجن ماڻھن سان تڪڙو اسان جي اڳيان لنگهي ويو، ان کان پوءِ هڪ اميراڻيءَ شڪل وارو نوجوان اڳتي وڌي آيو، ۽ ڪجهہ وقت اسان بنسبت ويچار ڪرڻ کان پوءِ شڪار جي پويان پوڻ بدران بيھي رهيو، هن پنھنجي هڪ حاضريءَ واري نوڪر کي پنھنجو گهوڙو ڏنو ۽ بي پرواهي ۽ شانائتي نموني سان اسان ڏانھن وڌي آيو، کيس تعارف جي ڪا بہ گهرج نہ رکندڙ ڏٺو ويو، هن اهڙي نموني منھنجي ڌيئرن کي سلام ڪيو، جو ڄڻ تہ کيس مھرباني واري استقبال جي خاطري هئي، پر منھنجون ڌيئرون اڳيئي شڪل مان انومان ڪڍڻ جو سبق سکيل هيون، جنھن تي هن اسان کي ٻڌايو تہ سندس نالو ”ٿارنھل“ هو ۽ جيڪا زمين اسان جي چوڌاري پکڙيل هئي، تنھن جو هو مالڪ هو، هن وري ٻيھر ڪٽنب جي زناني عالم کي سلام ڪيو ۽ دولت ۽ عمدن ڪپڙن کي اهڙو تہ زور ٿيو جو سندس ڪلام جو انڪار نہ ڪيو ويو، سندس خطاب بي باڪ ۽ تحسين بخش هو، تنھن ڪري اسان وڌيڪ گهرا ٿيا سون، موسيقي جا ساز قريب پيل ڏسي هن هڪ راڳ سان لطف اندوز ٿيڻ لاءِ عرض ڪيو، آءٌ اهڙيءَ نامناسبت واري ءَ واقفيت کي پسند نہ ڪندو هوس، ۽ مون پنھنجي ڌيئرن کي ائين نہ ڪرڻ لاءِ اک جو اشارو ڪيو مگر منھنجو اشارو منھنجي زال کان مليل اشاري سان رد ٿي ويو ۽ ان جو نتيجو اهو نڪتو جو هنن تمام مسرت بخش آواز ۾ هڪ شاعر ”ڊرائيڊرن“[4] جو دلپسند راڳ ڳائي ٻڌايو، ”مسٽر ٿارنھل“ سندس ادائگي ۽ پسند کان تمام گهڻو خوش ڏسڻ ۾ آيو. هن پوءِ پاڻ ستار کنئي جيتوڻيڪ هن ستار گهڻي لاپرواهي سان وڄائي، تہ بہ منھنجي وڏي ڌيءَ سندس اڳئين ڏنل داد جي موٽ گهڻي چاھہ سان ڪئي ۽ کيس خاطري ڏني، تہ سندس آواز مرڳو سندس استاد جي آواز کان بہ وڌيڪ بـــلــنــد هو، اهڙي داد تي هن ڪنڌ هيٺ نــمــايو، جنھن جي واپسي منھنجيءَ ڌي گهڻي خاطر تواضع سان ڪئي، هن هن جي پرک کي ساراهيو ۽ هن سندس سمجهہ جي واکاڻ ڪئي، ڪيترو بہ گهڻو عرصو کين ان کان وڌيڪ واقف بڻائي نہ سگهي ها، سندن ساده دل ماءُ پڻ پنھنجي زميندار جي اندر اچڻ ۽ شراب مان ذائقي وٺڻ تي اصرار ڪيو، ائين چئجي تہ سڄو ڪٽنب کيس خوش ڪڻ ۾ سرگرم ڏٺو ويو، منھنجي ڌيئرن انھن مسئلن سان هن کي وندرائڻ جون ڪوششون ڪيون، جن کي پاڻ تمام جديد ٿي سمجهيائون ۽ منھنجي پٽ وري ان جي برعڪس کيس هڪ ٻہ سوال قديم مسائل مان ڏنا، جن لاءِ کيس کلڻ هاب ٿيڻو پيو، منھنجا ننڍڙا ٻار پڻ ان ڪم ۾ پوئتي نہ پيا ۽ تمام گهڻي چاھہ سان ان اجنبيءَ جي ويجهو چھٽيارهيا، سندس خراب هٿن کي زميندار جي ڪپڙن تي جا زري لڳل هئي، ان کي جهلڻ ۽ داغ ڪرڻ ۽ جيڪي اندر هو ان جي ڏسڻ لاءِ کيسي جي ڦڙڪين کي ڇڪڻ کان روڪڻ لاءِ سڀئي منھنجون ورتل ڪوششون ناڪام ٿيون، شام ٿيڻ تي هن موڪلايو، مگر تيستائين نہ جيستائين هن وري بہ ملاقات کي تازي ڪرڻ لاءِ اجازت نہ گهري، جا جيئن تہ هو اسان جو زميندار هو، تنھن ڪري اسان يڪدم قبول ڪئي.
اڃا اهو ٻاهر نڪتو ئي مس هو تہ منھنجي زال ان ڏينھن تي جيڪا سرگذشت ٿي هئي، ان بابت مجلس سڏائي، هوءَ انھيءَ راءِء جي هئي تہ اهو سڀاڳو داءُ هو، هن نہ ٿيڻ جھڙيون ڪيتريون عجيب ڳالھيون سمجهيون هيون. هن وري بہ ان ڏينھن ڏسڻ جي اميد ٿي ڪئي، جڏهن اسين پنھنجا ڪنڌ انھن بھترين ماڻھن سان گڏ مٿي جهلي سگهياسون ٿي، هن صداءِ احتجاج بلند ڪندي چيو تہ کيس ڪو بہ ڊپ ڏسڻ ۾ ڪو نہ ٿي آيو تہ ڇو ٻہ ”رنڪلر“ جون ڪڪيون وڏن دولتمندن سان شاديون ڪن ۽ سندس ٻارن کي ڪو بہ لائق مڙس نہ ملي، جيئن تہ هيءُ پويون دليل مون ڏانھن خطاب ڪيل هو، تنھن ڪري مون اعتراف ڪيو تھ، ان لاءِ آءٌ پاڻ ڪو سبب ڏسي ڪو نہ ٿو سگهان. نڪي ان لاءِ تو ڇو ”مسٽر سمڪنس“ خوبصورتيءَ ۾ ڏھہ هزار پائونڊ انعام طور حاصل ڪيا ۽ اسان ٺلھائي ٺلھا رهجي وياسون، منھنجيءِ زال واڪو ڪري چيو، ”چارلس“ آءٌ دعويٰ سان ٿي چوان تہ هن ئي نموني تون منھنجين ڌيئرن ۽ مون کي خوشيءِ وقت دل شڪستو ڪرين ٿو، ”صوفيا“ منھنجي پياري، مون کي ٻڌاءِ تہ تنھنجو اسان جي نئين ملاقاتي بابت ڪھڙو رايو آهي؟ ڇا تون نٿي سمجهين تہ هو تمام سٺي طبيعت وارو ڏسڻ ۾ ٿي آيو،“ ”امان سچ پچ تہ گهڻي قدر ائين هو“ صوفيا وراڻيو ”آءُ سمجهان ٿي تہ هر شيءَ تي هن کي گهڻو ئي ڪجهہ چوڻو آهي ۽ ڪڏهن بہ شڪست کائڻ وارو نہ آهي، جيئن ڪا شيءِ وڌيڪ خسيس تيئن هن کي وڌيڪ ڳالھائڻو آهي“ ”اوليويا“ چيو، ”هيءَ مرد ٿيڻ جي لائق آهي، مگر آءٌ کيس گهڻو پسند نٿي ڪريان، هي حد کان بي ادب ۽ گستاخ آهي، پر ستار تي ضرب رسائيندڙ آهي.“ هن ٻنھي ڇوڪرين جيڪي ڪجهہ چيو، تنھن جي مون ابتڙ تشريح ڪئي، مون معلوم ڪيو تہ صوفيا اندروني طرح هن کي ايترو ئي ڌڪاريو ٿي، جيترو ڳجهي طرح اوليويا کيس پسند ٿي ڪيو، مون چيو، ”منھنجا ٻچا، هن بابت اوهان جا کڻي ڪھڙا بہ رايا هجن، مگر حق جي ڳالھہ اها آهي تہ هن مون کي، سندس فائدي ۾ پاڻ ڏانھن راغب نہ ڪيو آهي، نامناسبت واريون دوستون هميشہ نفرت ۾ ختم ٿين ٿيون، هن جي ايتري نرم مزاجيءَ جي باوجود مون سمجهيو تہ هو اسان جي وچ ۾ جيڪو ويڇو آهي، ان کان پوريءَ طرح واقف آهي، مون کين چيو، اچو تہ پاڻ کي ساڳئي درجي وارن ماڻھن سان رفاقت ۾ رهون، ڪو بہ شخص ان ماڻھو کان وڌيڪ حقارت جوڳو نہ آهي، جيڪو دولت جي ڳولا ۾ آهي، ۽ مون کي ڪوبہ اهڙو سبب ڏسڻ ۾ ڪونہ ٿو اچي، تہ ڇو نہ دولت ڳوليندڙ عورتون بہ ڌڪار جوڳيون هئڻ گهرجن، اهڙيءَ طرح جيڪڏهن سندس خيال شريفاڻا آهن، تہ اسين نفرت جوڳا ٿينداسون، مگر جيڪڏهن اهي ٻئي نموني هجن تہ پوءِ ......! مگر مون کي ان تي ويچار ڪرڻ کان بہ ڪنبڻ گهرجي، ائين صحيح آهي تہ مون کي پنھنجن ٻارن جي هلت مان ڪو بہ خطرو نہ آهي، مگر مون کي هن جي اخلاق مان گهڻو انديشو آهي.“ آءٌ ڪجهہ وڌيڪ چوان ها. مگر زميندار کان آيل نوڪر رڪاوٽ جو سبب بڻيو، هن پنھنجي سلامن سان گڏ اسان کي شڪار جو هڪ حصو بہ موڪليو هو ۽ انجام ڪيو هو تہ ڪجهہ ڏينھن کان پوءِ هو اسان وٽ ماني کائيندو. جيڪي ڪجهہ مون کي زميندار کي دفع ڪرڻ لاءِ چوڻو هو، ان کان وڌيڪ سندس پوري وقت تي موڪليل سوغات سندس فائدي ۾ تمام زور سان وڪالت ڪئي، انھي ڪري پنھنجي ڌيئرن کي ايندڙ خوف کان آگاھہ ڪرڻ ۽ ان جي دور ڪرڻ جو ڪم سندن ئي اختياري ۾ ڇڏڻ تي راضي ٿي، صبر ۾ رهڻ جاري رکيم، اهو اخلاق جو هميشہ سنڀال جي ضرورت رکي ٿو، سو ڪڏهن بہ ڪنھن سنڀاليندڙ جي قيمت لائق نہ آهي.
_______________
[1] ها ٿارن: هڪ ڪنڊن واري ول آهي، جنھن ۾ عجيب قسم جا گل ٿيندا آهن، هن قسم جون وليون انگلينڊ ۾ عام جام آهن.
[2] هني سڪل: هي بہ هڪ ٻوٽو آهي جو انگلينڊ ۾ جام ٿيندو آهي.
[3] بلو بيل، ۽ سينٽاري: هي ٻئي جهنگلي ٻوٽا آهن، جن ۾ سھڻا ۽ وڻندڙ گل ٿيندا آهن.
[4] ڊرائيڊن: هي انگلينڊ جو نامور شاعر ٿي گذريو آهي.