باب ڇهون: ٻھراڙيءَ جي خوشي
آءٌ هن غريب ماڻھو جي دوستي کان ٻن سبب ڪري راضي هوس، هڪ تہ مون کي خبر هئي، تہ هن کي منھنجي دوستي جي ضرورت هئي ۽ ٻيو تہ مون سمجهيو ٿي، تہ جيتري قدر کانئس ٿي سگهيو ٿي، اوتري قدر هو اسان سان دوستاڻي سلوڪ ۾ هو، هو اسان جي پاڙي ۾ ”غريب سکر ماڻھو“ جي نالي سان ڪوٺيو ويندو هو، هن جوانيءَ ۾ ڪو بہ پاڻ لاءِ چڱو ڪم نہ ڪيو هو، جيتوڻيڪ هو اڃا ٽيھن ورهين جو مس هو، هو ڪن وقتن تي نھايت عقل سليم سان ڳالھائيندو هو، مگر گهڻو ڪري ٻارن جي ڪچھريءَ جو شوقين هوندو هو، ۽ کين ”ننڍڙا ماڻھو“ ڪوٺيندو هو. مون کي معلوم ٿيو تہ هو ٻارن کي راڳ ڳائي ٻڌائڻ لاءِ مشھور هو، ۽ هميشہ ڪانہ ڪا شيءِ، جنجر ڪيڪ جا ٽڪرا يا هڪ پيني جي توتاري پنھنجي کيسي ۾ کڻي وڃڻ کان سواءِ ٻاهر نہ نڪرندو هو. هو گهڻو ڪري ساليانو هڪ دفعو ڪجهہ ڏينھن لاءِ اسان جي پاڙي ۾ ايندو هو ۽ پاڙي وارن جي مھمانداريءَ تي گذاريندو هو، هو اسان سان گڏ رات جي مانيءَ تي ويٺو ۽ منھنجي زال کيسي خارتوتي شراب پيارڻ ۾ ڪا بہ ڪثر نہ ڇڏي. ڳالھہ چوڌاري پکڙجي ويئي، هن اسان کي جهونا راڳ ٻڌايا ۽ ٻارڙن کي صابر جراسيل[1] جي تاريخ، بيورلئنڊ جي هرڻ جي آکاڻي، ڪئٽسڪن جا حيرت انگيز ڪارناما ۽ سوڀياوان روزامند[2] جي خلوق گاھہ جي آکاڻي ٻڌائي، اسان جو ڪڪڙ، جو هميشہ يارهين بجي ٻانگ ڏيندو هو، تنھن هاڻي اسان کي اطلاع ڏنو تہ اهو آرام ڪرڻ جو وقت هو، اوچتو برچل“ جي سمھڻ جي جاءِ بنسبت تڪليف پيدا ٿي، اسان جا جملي بسترا اڳيئي وڇايا پيا هئا ۽ ايتري تہ دير ٿي ويئي هئي، جوکيس ڀر واريءَ سراءِ ۾ موڪلي نٿي سگهياسون، هن مشڪلات جي وقت ”ڊڪ“ کيس پنھنجي بستري جو حصو آڇيو، بشرطيڪ هن جو ڀاءُ ”موزز“ کيس پاڻ سان گڏ سمھڻ ڏيندو، ”بل“ دانھن ڪري چيو، ”جيڪڏهن منھنجيون ڀينرون مون کي پاڻ سان گڏ سمھاريون تہ آءٌ ”مسٽر برچل“ کي پنھنجو بسترو ڏيندس، مون چيو شاباس منھنجا ٻالڪ! مھمانداري عيسائين جي اولين فرضن مان هڪ فرض آهي، حيوان پنھنجي اجهي ۾ پناھہ وٺي ٿو ۽ پکي پنھنجي آکيري ڏي اڏامي وڃي ٿو، مگر محتاج انسان صرف پاڻ جھڙي مخلوق کان ئي پناھہ حاصل ڪري ٿو، مون پنھنجي زال کي چيو ”ڊيبورا! هنن ٻارن مان هر هڪ کي هڪ لپ کنڊ جي ڏي، ۽ ڀلي تہ ”ڊڪ“ جي لپ وڏي ۾ وڏي هجي، ڇا ڪاڻ تہ هن پھريائين ڳالھايو آهي.“
صبح جو سويل مون پنھنجي ڪٽنب کي پاڇاٽي گاھہ جي اوڀڙ کان ڇوٽڪاري حاصل ڪرڻ جي ڪم ۾ مدد ڪرڻ لاءِ سڏيو ۽ برچل جي آڇ ڪرڻ تي کيس ڪم ۾ لڳايو ويو، اسان جي محنت بي توجهيءَ سان پئي هلي ۽ اسان ڏانٽي سان لڻيل گاھہ جو رخ هوا ڏانھن ڦيرايو. آءٌ سڀني کان اڳ ويس ۽ ٻين واري وٽيءَ سان منھنجي پٺ ورتي. ”مــسـٽـر بــرچـــل، جيڪا منھنجي ڌيءَ کي مدد ڪئي، اها آءٌ آساني سان ڏسي سگهيس ٿي، پنھنجي ڪم پوري ڪرڻ کانپوءِ هو منھنجي ڌيءَ جي ڪم ۾ شامل ٿي ويو ۽ ان سان گفتگو ۾ مشغول ٿي ويو، مگر مون کي ”صوفيا“ جي سمجهہ بابت اهڙو تہ سٺو رايو هو ۽ سندس دلي طلب کان ايترو تہ مطمئن هوس، جو هن ڪريل بخت واري ماڻھوءَ کان ڪا بہ بيچيني محسوس ڪري نہ سگهيس، جڏهن اسان ڏينھن جو ڪم ختم ڪيو تڏهن ”مسٽر برچل“ کي اڳئين رات وانگر مدعو ڪيو سون، مگر جيئن تہ هن کي هڪ پاڙيسريءَ جي گهر ۾ رهڻو هو، جنھن جي ٻار لاءِ هو توتاري کڻي آيو هو، تنھن ڪري هن انڪار ڪيو، جڏهن ويو تڏهن رات جي ماني تي اسان سندس بابت گفتگو ڪئي، مون چيو ، ”هيءَ غريب ماڻھو انھن پريشانين جو هڪ مثال آهي، جيڪي هڪ هلڪائي واري نوجوان کي حصي ۾ مليل آهي، هيءُ ڪنھن بہ نموني شعور جو گهرجائو نہ آهي، جو صرف سندس اڳئينءَ غلطيءَ کي وڌيڪ سنگين ڪرڻ جو ڪم ڪري ٿو، هيءَ هڪ غريب ڏتڙيل مخلوق آهي، ڪٿي آهن، هاڻي اهي عيش عشرت ۾ ساٿي ٿيندڙ، چاپلوسي ڪندڙ،جن کي هي ڪنھن وقت همٿائي ۽ حڪم هيٺ رکي سگهيو ٿي! اهي هن جي فضول خرچيءَ مان شاهوڪار ٿي شايد بدڪاريءَ جي اڏن جي مجيرين وٽ ڏن ڏيڻ ويا آهن، اهي ڪڏهن هن جي تعريف ڪندا هئا. مگر هاڻي ڌوتن جي تعريف ڪن ٿا، هنن جون اڳيون خوشيون سندس ظرافت باعث هيون، سي هاڻي هن جي بي عقليءَ ڪري طعني ۾ تبديل ٿي ويون آهن، هيءَ غريب آهي ۽ شايد غربت جو لائق بھ، ڇو تہ نڪي هن کي پاڻ تي ڀاڙڻ جي تمنا آهي ۽ نڪي ڪارائتي ٿيڻ جو هنر اٿس.“ شايد ڪن ڳجهن سبب جي روح افزائيءَ ڪري مون هي پنھنجا تاثرات تمام تيزي سان (ٻين تائين) پھچايا. منھنجي ڌيءَ ”صوفيا نرميءَ سان چيو،“ بابا هن جي اڳئين هلت ڪھڙي هجي، مگر سندس موجودہ حالات کي گهرجي تہ اهي هاڻي کيس ڪنھن بہ ملامت کان بري ڪن. هن جي هاڻوڪي تنگدستي سندس اڳئينءَ غلطيءَ جي ڪافي سزا آهي، ۽ مون پنھنجي پيءُ کي خود چوندو ٻڌو آهي، تہ اسان ان مظلوم کي غير ضروري ضرب نہ رسايون، جنھن تي اللھ تعاليٰ پنھنجي ناراضگي ظاهري ڪري چڪو آهي.“ منھنجي پٽ ”موزز“ چيو تہ ”صوفي“! تون صحيح آهين، جهونين آکاڻين مان هڪ ۾ ان ٻھراڙي واري ماڻھوءَ بابت احوال ڏنل آهن، جنھن ”مرسياس“[3] جي جيئري کل لاٿي هئي،
اها آکاڻي اسان کي ٻڌائي ٿي تہ انھي جي کل وري ٻئي جي هٿان ٽڪرا ٽڪرا ٿي لٿي، آءٌ نٿو سمجهان تہ هن غريب ماڻھوءَ جو درجو اهڙو ڪو ڪريل آهي، جھڙو اسان جو پيءُ ان کي پيش ڪري ٿو. اسين ٻين ماڻھن جي احساس جو فيصلو انھن احساسن سان ڪري نٿا سگهون. جيڪي هوند اسان احساس محسوس ڪريون، جيڪڏهن هنن جي حالت ۾ هجون، ڪاري انڌي ڪئي جي رهڻ جي جاءِ اسان کي ڪيتري بہ کڻي اونداهي نظر اچي، تہ بہ ان جانور کي اها ڪوٺي ڪافي روشن ڏسڻ ۾ اچي ٿي. حق جي ڳالھہ اها آهي تہ هن ماڻھوءَ جي دل سندس درجي سان پوريءَ طرح ٺھڪي اچي ٿي، ڇا ڪاڻ تہ اڄ جنھن وقت هن تو سان گفتگو پئي ڪئي، ان وقت هو اهڙو تہ خوش ڏسڻ ۾ ٿي آيو، جنھن جھڙو مون ڪنھن بہ ماڻھوءِ کي ڪڏهن ڪو نہ ڏٺو،“ جيتوڻيڪ ”موزز“ مٿئين ڳالھہ سواءِ ڪنھن مقصد جي ڪئي، تہ بہ انھيءَ صوفيا جي حياءَ کي ڀڙڪايو، جنھن حياءَ کي مصنوعي کل سان ڍڪڻ لاءِ هن ڪوشش ڪئي ، هن خاطري ڏني تہ هن جيڪي بہ کيس چيو هو، ان ڏانھن پاڻ ورلي ڪو توجهہ ڏنو هئائين. هن اهو پڻ قبول ڪيو تہ کيس يقين هو تہ هو ڪنھن وقت هڪ باوقار شريف ماڻھو هو، جنھن ڦڙتائيءَ سان ”صوفيا“ پاڻ کي بي ڏوهي ٺھرائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ جيڪي سندس شرمساريءَ جون علامتون هيون، تن کي مون اندرونيءَ طرح پسند نہ ڪيو، مگر پنھنجن شڪن کي دٻائي ڇڏيم. جيئن تہ اسان کي اميد هئي تہ زميندار ٻئي ڏينھن تي اسان وٽ ايندو، تنھن ڪري منھنجي زال شڪار واري گوشت جو سنبوسو تيار ڪرڻ ويئي، ان وقت موزز، پڙهڻ ويٺو ۽ مان ننڍن ٻارن کي سيکارڻ ويٺس. منھنجون ڌيئرون پڻ ٻين وانگر مشغول ڏٺيون ويون، هنن ڪافي وقت کان باھہ تي ڪا شيءَ پي پچائي، مون پھريائين سمجهيو تہ انھن پنھنجيءَ ماءُ کي مدد پئي ڪئي، پر ننڍڙي ”ڊڪ“ مون کي آهستي ٻڌايو، تہ اهي منھن ڌوئڻ جو ڌوپ ٺاهي رهيون هيون، سڀني قسمن جي ڌوپن لاءِ مون کي فطري طرح نفرت هوندي هئي، ڇا ڪاڻ تہ آءٌ سمجهندو هوس تہ اهي چھري کي سنوارڻ جي عيوض ان کي بگاڙين ٿا، مون پنھنجي ڪرسييءَ کي مخفي طرح آهستي آهستي باھہ ڏانھن ويجهو ڪيو ۽ باھہ چورڻ واري سيخ کنئي ۽ بظاهر اتفاقاً سڄي ڌوپ کي اونڌو ڪري ڇڏيم ۽ ايتري دير ٿي ويئي هئي جو ٻيو تيار ٿي نٿي سگهيو.
______________
[1] صابر جراسيل؛ چاسر جي ڪئنٽربري ٽيسل (Chaucers Centerbury Tales) مان هڪ آکاڻي ڪلرڪس ٽيل (The clerks Tale) ۾ هيٺين طرح احوال اچي ٿو، هيءُ هڪ ٻھراڙيءَ جي ڇوڪري آٿي، جا مارڪئس آف سليوسزMarquis of selues) ) سان شادي ڪري ٿي، سندس مڙس هن کان ٻار کسي وٺي ٿو ۽ کيس مفلسيءَ ۾ اوڙاھہ ۾ ڦٽو ڪري ٿو ۽ کيس حڪم ڪري ٿو تہ ٻيءَ شادي ڪرڻ ۾ مدد ڪري. چٽيل ۽ هي عورت سڀ ڪجهہ صبر سان سھي ٿي ۽ ڪنھن بہ قسم جي دانھن نٿي ڪري ، هن نالي سان هڪ ڪتاب بہ لکيل آهي ، جو ڊيڪر Chettle and Dekher 1606ع ۾ ڇپايو.
[2] سوڀيا وان روزامنڊ؛ (وفات 1176ع والٽر –ڊي ڪئليفورڊ) (Walter –de –califird) جي ڌي هئي، چيو وڃي ٿو تہ سن 1174ع ۾ هي هينري ٻئي جي سريت هئي ۽ راڻي ايلينز (Queen Eleans) کيس زهر پيئاري مارايو. سندس موت جي حڪايت انگريزي شاعرن جدا جدا نظمن ۾ بيان ڪئي آهي.
[3] مرسياس ــــ يوناني ڏند ڪٿائن ۾ چيو وڃي ٿو تہ مرسياس جي هڪ مشھور بانسري وڄائيندڙ هو، جنھن اپالو (Apollo) کي موسيقي ۾ چئلينج ڏنو، ٻنھي جي وچ ۾ چٽا ڀيٽي ٿي، جنھن ۾ اپالو ڪامياب ٿيو ۽ مرسياس جي جيئري کل لھرائي ڇڏيائين.