باب ايڪيھون: باهمي راضپي واري دوستي
چاءِ نوشيءَ کان پوءِ، ”مسٽر ٿارنھل“ منھنجي ڌيءَ بنسبت خبر چار وٺڻ لاءِ مون کي هڪ پاسي سڏيو، پر جڏهن مون کيس ٻڌايو، تہ منھنجي ڳولا ناڪامياب ٿي، تڏهن هو تمام گهڻو حيران ڏسڻ ۾ آيو، هن چيو ”آءٌ پاڻ ان وقت کان وٺي اوهان جي گهر باقي ڪٽنب کي تسلي ڏيڻ لاءِ ويندو آهيان ۽ هو منھنجي هيڏانھن اچڻ وقت بلڪل خوش خرم هئا“. هن پوءِ مون کان پڇيو، تہ آيا، مون پنھنجي ڌيءَ جي بدبختيءَ جو احوال ”مس ولماٽ“ ۽ پنھنجي پٽ کي تہ ڪو نہ ٻڌايو هو، مون جواب ڏنو تہ مون اڃا تائين کين ڪو نہ ٻڌايو آهي. هن منھنجي سڃاڻپ ۽ دورانديشيءَ کي گهڻو پسند ڪيو، ۽ هدايت ڪيائين تہ آءٌ ڪنھن بہ حالت ۾ ان کي هڪ راز ڪري رکان. هن چيو، ”ڇا ڪاڻ تہ اهو پنھنجيءَ بدناميءَ جو از خود پڙ پڌرو ڪرڻو آهي ۽ شايد ”مس لوي“ اهڙي ڏوهارڻ نہ هجي، جھڙي پاڻ کيس سمجهون ٿا.“ اتي هڪ نوڪر اسان جي گفتگوءَ ۾ رنڊڪ وڌي جو کيس ديھاتي ، ناچ ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ چوڻ آيو هو، تنھن ڪري هن مون کي سندس ان دلچسپيءَ کان راضي ٿيل ڇڏيو، جا هو منھنجي ڪاروبار ۾ وٺندڙ ڏٺو ٿي ويو. جيتوڻيڪ هن جا ”مس ولماٽ“ ڏانھن خطاب غلطيءَ ڪرڻ کان وڌيڪ چٽا هئا، تاهم هوءَ پوريءَ طرح خوش ڏسڻ ۾ نٿي آئي، پر اهي پنھنجي دلي لاڙي کان وڌيڪ پنھنجي چاچي جي مرضي رکڻ لاءِ برداشت ٿي ڪيائين، ”مس ولماٽ“ کي منھنجي بد نصيب پٽ جي مٿان مھربانين جي نظر وجهندڙ ڏسي آءٌ تمام گهڻو خوش ٿيندو هوس، هي اهي نگاهون هيون جي مسٽر ٿارنھل جي ظاهري ڌيرج مون کي ڪو ٿورو حيرت ۾ نہ وڌو، ”مسٽرآرنلڊ“ جي زوردار منٿن تي اسان هڪ هفتو اتي رهيا سين، پر هر ڪنھن ڏينھن ”مس ولماٽ“ منھنجي پٽ ڏانھن وڌيڪ حليمائي ڏيکاري ٿي، ۽ ”مسٽر ٿارنھل“ جي ساڻس دوستي نسبتا وڌندڙ ڏٺي ويئي ٿي.
”مسٽر ٿارنھل“ اسان کي اڳيئي نھايت نوازش ڀريون خاطريون ڏنيون هيون، تہ هو پنھنجي سموري دلچسپي اسان جي ڪٽنب جي خدمت ۾ ڪم آڻيندو، پر هاڻي سندس سخاوت صرف انجامن ۾ مقيد نہ هئي. جنھن ڏينھن مون وڃڻ جو ارادو ڪيو هو، ان ڏينھن صبح جو ”مسٽر ٿارنھل“ پرمسرت نگاهن سان مون کي ان نئين خدمت جي ڪم کان آگاھہ ڪرڻ آيو، جا هن پنھنجي دوست جارج لاءِ ڪئي هئي، اها نوازش کيس ”ويسٽ انڊيز“ ڏانھن ويندڙ هڪ فوجي دستي ۾ علمبردار جي عهدي وٺي ڏيڻ جي هئي، جيئن تہ هن ان ڪم ۾ ڪافي دلچسپي ورتي هئي، انھيءَ ڪري ٻين ٻن اميدوارن کي رد ڪرائڻ لاءِ هڪ سئو پائونڊن جي ڏيڻ جو وعدو ڪيو هئائين. ”جيستائين هن خسيس خدمت جو سوال آهي“، ”مسٽر ٿارنھل“ چيو، ”مون کي پنھنجي دوست جي خدمت ڪرڻ ۾ جيڪا خوشي ٿي آهي، ان کان وڌيڪ آءٌ ٻيو ڪو بہ عيوضو ڪونہ طلبيان، ۽ باقي سئو پائونڊ، سي جيڪڏهن توهين پاڻ هٿ ڪري نٿا سگهو، تہ مان توهان کي قرض طور ڏيندس، ۽ توهين ڀلي اهي مون .کي پنھنجي سھولت مطابق ڏجو“ هيءَ هڪ اهڙي نوازش هئي، جنھن بنسبت پنھنجي دلي ڪيفيت کي ظاهر ڪرڻ لاءِ اسان وٽ پورا لفظ ئي موجود ڪو نہ هئا. انھي ڪري مون يڪدم پئسن لاءِ دستاويز لکي ڏنو، ۽ ايتري قدر تہ شڪر گذاري ڪيم، جو ڄڻ تہ مون کي انھن جي موٽائي ڏيڻ جو ارادو ئي ڪونہ هو.
جيئن تہ ”جارج“ جي فراخ دل مربيءَ سندس تڪڙي وڃڻ جو فيصلو ڪيو، ان لاءِ تہ متان انھيءَ عرصي اندر ڪو ٻيو ماڻھو وڌيڪ پئسن ڏيڻ سان اهو عهدو کڻي وڃي، انھي ڪري سندس هدايتن جي تعميل ڪندي کيس ٻئي ڏينھن انھي عهدي وٺڻ لاءِ روانو ٿيڻو پيو، صبح جو سوير اسان جو نوجوان سپاهي مسافريءَ تي وڃڻ لاءِ تيار ٿيو، ائين ڏسڻ ۾ آيو تہ اسان سڀني مان هي ئي هڪ هو، جنھن تي ان جو اثر نہ ٿيو هو، نڪي انھن ٿڪن ۽ خوفن جي جن سان هو مقابلو ڪرڻ پئي ويو ۽ نڪي پوئتي ڇڏيل دوستن ۽ سندس محبوبہ ”مس ولماٽ“ جي جدائيءِ ۾ ڪنھن بہ نموني کيس دلشڪستہ ڪيو، سڀني رفيقن کان موڪلائڻ بعد، مون کيس اهو سڀ ڪجهہ ڏنو، جيڪي مون وٽ هو، يعني منھنجون دعائون مون چيو، ”منھنجا پٽ، تون هاڻي پنھنجي ملڪ واسطي وڙهڻ لاءِ وڃي رهيوآهين، ياد رکجان، تہ جڏهن وفاداريءِ کي انگريزن ۾ هڪ گڻ ليکيو ويندو هو، تڏهن تنھنجو ڏاڏو پنھنجي سڳوري بادشاھہ لاءِ ڪيئن وڙهيو“، ”منھنجا پٽ وڃ، جيتوڻيڪ تون کڻي بي ڪسيءَ جي حالت ۾ اگهاڙو، ملڪ کان دور۽ پنھنجي پيار ڪندڙن جي روڄ راڙي کان سواءِ مري پوين، تڏهن بہ اهي ڳوڙها لاثاني آهن، جن سان آسمان هڪ غير مدفون سولجر جي سر کي تر ڪري ٿو.
ٻئي ڏينھن صبح جو مون ”مسٽر ٿارنھل“ جي تازي احسان لاءِ سندس شڪريو بچا آندو ۽ ان نيڪ ڪٽنب کان موڪلايو، جنھن مون کي پاڻ وٽ ايترا ڏينھن مھمان ڪري رکڻ جي نوازش ڪئي هئي، مون هنن کي انھيءَ خوشيءَ ۾ مست مگن ڪري ڇڏيو، جا خوشي آسودگيءَ ۽ سٺي پرورش مان ملي سگهي ٿي، آءٌ پنھنجي ڌيءَ کي وري ڏسڻ کان نااميد، آسمان ڏي نھاريندو، سندس نجات ۽ عفو لاءِ ٿڌا ساھہ کڻندو، گهر ڏانھن موٽيس، ضعيف هئڻ سبب سواريءَ لاءِ هڪڙو گهوڙو ڀاڙي تي ڪيو هئم. هاڻي آءٌ پنھنجي گهر کان ويھن ميلن جي اندر اچي پھتو هوس ۽ پاڻ کي انھن سڀني گهر جي ڀاتين سان ملڻ جي اميدن سان تسلي ڏنم، جن کي ئي سڄيءَ دنيا ۾ سڀ کان پيارو ٿي سمجهيم. رات جو رستي جي ڀرسان ننڍڙيءَ سراءِ ۾ ٽڪي پيس ۽ پنھنجي شراب جي بوتل ۾ جاءِ جي مالڪ جي رفاقت طلب ڪيم. اسين رڌڻي واري بھترين ڪمري ۾ باھہ جي ڀرسان ويٺا هئاسون ۽ سياست ۽ ٻھراڙيءَ جي خبرن تي خيال پي اورياسون، آخر ٻين احوالن ڪندي ڪندي اسين اچي نوجوان زميندار ”مسٽر ٿارنھل“ جي گفتگو تي پياسسون، جنھن بابت ميزبان مون کي ٻڌايو تہ هو ايترو ئي گهڻو ڌڪار جي نظر سان ڏٺو ويندو هو، جيترو گهڻو سندس چاچو، ”سر وليم ٿارنھل“ جو ڪن وقتن تي ٻھراڙيءَ ۾ ايندو هو، پيار جي نگاهن سان ڏٺو ويندو هو، هن وڌيڪ چيو، ” هن پنھنجي صرف اها تحصيل ڪئي آهي تہ اهي ماڻھو جيڪي پنھنجي گهر ۾ سندس استقبال ڪن، انھن جي ڌيئرن سان هي ڊوھہ ڪري ۽ ٻن ٽن هفتن لاءِ کين قبضي ۾ رکي بعد ۾ بنا اجوري ۽ تباھہ ٿيل حالت ۾ لوڌي ڪڍي. جيئن اسين هن نموني جي گفتگو ۾ مشغول هئاسون، تيئن هن جي زال جا ٻاهر هوا خوريءَ لاءِ ويل هئي واپس آئي ۽ ائين ڏسندي تہ سندس مڙس اهي موجون ماڻي رهيو آهي. جن ۾ پاڻ ڀائيوار نہ هئي، ڪاوڙجي پڇيائين تہ هن اتي ڇا پئي ڪيو، جنھن جي جواب ۾ سندس مڙس چيو، ”تنھنجي صدقي ۾ صحت جام پي رهيو آهيان“. هن واڪو ڪري چيو، ”مسٽر سائمنڊس“ توهان مون سان تمام خراب برتاءُ ڪريون ٿا، آءٌ اهو وڌيڪ وقت لاءِ برداشت ڪري نہ سگهنديس، ڪم جا ٽي حصا منھنجي حوالي ڪيل آهن ۽ باقي جيڪو چوٿون حصو آهي، سو بہ اڻ پورو ٿيل ڇڏين ٿو، جڏهن تون صرف مھمانن سان پيئڻ ۾ مشغول آهين، تڏهين جيڪڏهن شراب جو هڪ چمچو مون کي بخار کان شفا ڏئي ٿو، تہ بہ آءٌ ان کي نٿي ڇهان“. مون هاڻي ڏٺو تہ سندس خواهش ڪھڙيءَ هئي، ۽ يڪدم هڪ گلاس ڀري کيس ڏنم، جنھن جو هن تواضع سان استقبال ڪيو، ۽ منھنجي تندرستيءَ جي صدقي پيئڻ شروع ڪيائين، هن چيو ”سائين ، اهو ڪو گهڻو شراب تي خرچ ايندڙ رقم جو سبب نہ آهي، جنھن کان آئون ناراض آهيان، مگر جناب جڏهن گهر جو ڪاروبار سڄو درهم برهم ٿيندو ٿو وڃي، تڏهن ڪو بہ پاڻ کي روڪي نٿو سگهي، جيڪڏهن گراهڪن يا مھمانن کي پئسن لاءِ دق ڪرڻو ٿو پوي، تہ سمورو بار منھنجي ڪلھن تي اچي پوي ٿو ۽ هيءُ اهڙيءَ خوشيءَ سان اهو گلاس پيئندو، جھڙيءَ طرح پاڻ خود هن جي پويان هڪ جاءِ تان اٿي ٻيءَ جاءِ ڏانھن وڃي ٿو، هينئر هتي ماڙيءَ تي هڪ عورت رهائش لاءِ آيل آهي ۽ مون کي پڪ آهي تہ کيس سواءِ انسانيت جي ٻيو ڪجهہ پاڻ سان ڪونھي، مون کي خاطري آهي تہ هو پئسن ڏيڻ ۾ تمام ڍلي آهي ۽ منھنجي مرضي آهي تہ ان باري ۾ کيس ڪن کڻائجي“. ”هن کي يادگيري ڏيارڻ جو ڪھڙو ڪم آهي“. ميزبان چيو، ”جيڪڏهن هوءَ ڍلي آهي، تہ پاڻ خاطريءَ واري آهي“زال جواب ڏنو، ”آءٌ ائين نٿي سمجهان هوءَ هتي ٻن هفتن کان وڌيڪ عرصو رهي آهي، مگر اسان اڃا تائين سندس هڪڙي سکڻي ڪوڏي بہ نہ ڏٺي آهي.“ هن چيو تہ ”منھنجي پياري، آءٌ سمجهان ٿو تہ پئسا پاڻ کي يڪا ٿي ملندا“. پر زال واڪو ڪري چيو، ”يڪا آءٌ چاهيان ٿي تہ اهي ڪنھن بہ نموني ۾ ملن، ان لاءِ مون اهو ارادو ڪيو آهي تھ، يا تہ اڄ ئي رات اسين کانئس پئسا وٺنداسون يا کيس سامان سوڌو ٻاهر ڪڍنداسون.“ مڙس دانھن ڪري چيو، ”منھنجي پياري وري ويچار ڪر، هوءَ هڪ شريف عورت آهي، ۽ قابل تعظيم پڻ“. ميزبانڻ جواب ڏنو، ”معزز“ يا حقير، ان جو ڪو بہ سوال نہ آهي، پر پئسن نہ ڏيڻ جي حالت ۾ هن کي زوريءَ ٽپڙ ٻڌايا ويندا.“ سکر ماڻھو ڀلي اتي چڱيون وٿون هجن، جتي کين ائين سمجهيو ٿو وڃي، مگر منھنجي خيال ۾ تہ مون کين خوفناڪ وقتن تي بہ ڪڏهن چڱو نہ ڏٺو.“ ائين چوندي هو ڊوڙي ڏاڪڻ جي سوڙهيءَ چاڙهيءَ جا رڌڻي جي مٿان اڏيل ڪوٺيءَ ۾ پھتي ٿي، ۽ مون جلدي سندس آواز جي بلندي ۽ ڇينڀن جي تلخيِءَ مان سمجهيو، تہ کيس مسافر وٽان ڪجهہ بہ پئسا نہ ٿي مليا، آءٌ سندن رد ڪد تمام چٽائيءَ سان ٻڌي ٿي سگهيس. ”آءٌ چوان ٿي تہ هن ئي ساعت ٽپڙ ٻڌي ٻاهر نڪري، بدنام ۽ ڪميڻي عورت وڃي رل، نہ تہ اهڙو تہ ڌڪ هڻنديسانءِ جو وري سال نہ ايندئين. ڇا بيھودي عورت، تون ايماندار ماڻھو جي گهر ۾ اچي مفت ۾ رهڻ چاهين ٿي، آءٌ چوان ٿي تہ يڪدم هيڏانھن اچ،“ مسافر عورت چيو، ”خاتون مون تي رحم ڪر، ۽ باقي ڪم موت اچي سرانجام ڪندو“. مون يڪدم پنھنجي تباھہ ٿيل غريب ڌيءَ جو آواز سڃاتو. جنھن وقت اها عورت کيس وارن کان وٺي گهلي رهي هئي، تنھن وقت آءٌ سندس بچاءَ لاءِ ڊوڙيس، مون يڪدم پنھنجي پياري بدنصيب ڌيءَ کي پنھنجي ٻانھن ۾ جهليو ۽ چيو، ”مرحبا! منھنجا وڃايل خزانا، تون ڪنھن بہ نموني پنھنجي غريب پيءُ وٽ ڀلي آئين. جيتوڻيڪ اهو بدڪار تو کي وساري سگهي ٿو، تاهم هن دنيا ۾ اڃا هڪڙو انسان باقي آهي، جيڪو تو کي ڪڏهن بہ وساري نہ سگهندو. جيتوڻيڪ تو کڻي هزارين ڏوھہ ڪيا هوندا تہ بہ هو انھن سڀني کي وساري ڇڏيندو.“ ”او منھنجا پيارا“ ڪجهہ لمحن لاءِ هوءَ وڌيڪ چئي نہ سگهي، ”منھنجا مٺڙا بابا ، فرشتا بہ ڪو هن کان وڌيڪ مھربان ٿي سگهن ٿا! آءٌ ڪيئن ايتريءَ نوازش جي لائق ٿي سگهان ٿي! هو بدمعاش هو، آءٌ پاڻ کي نيڪيءَ تي بدنما داغ هئڻ سبب ڌڪاريان ٿي، تون مون کي معاف ڪري نٿو سگهين، آءٌ سمجهان ٿي تہ تون ڪري نٿون سگهين“. ”نہ منھنجا ٻچا، آءٌ تو کي دل و جان سان معاف ڪريان ٿو، صرف توبھه ڪر، ۽ اسين انھيءَ هوندي بہ خوش رهي سگهنداسون، منھنجي ”اوليويا“ تنھن هوندي بہ پاڻ گهڻيئي خوشيءَ وارا ڏينھن ڏسنداسون“. ”افسوس! ڪڏهن بہ نھ، سائين هرگز نہ هن کان پوءِ رهيل منھنجي نڀاڳي زندگي ٻاهر وارن لاءِ بدنامي ۽ اندر وارن لاءِ شرمساريءَ جو باعث ٿيندي، پر افسوس بابا، توهين جھڙا هئا، تنھن کان وڌيڪ ڪمزور ٿي ويل ٿا ڏسجو، ڇا ٻي ڪا بہ شيءِ اوهان کي ڪا مون جھڙي تڪليف ڏيئي سگهي؟ مون کي يقين آهي تہ اوهان ۾ ايتري تہ گهڻي سياڻپ آهي، جو توهين منھنجي گناھہ جون پريشانيون خود پاڻ تي نہ کڻندا. مون وراڻيو، ”نوجوان عورت، اسان جي سياڻپ“، ”افسوس بابا، ڇو اهڙو رکو نالو؟“ هن واڪو ڪري چيو، ”هي پھريون ئي دفعو آهي، جو توهان مون کي اهڙي رکي نالي سان سڏيو آهي“ مون چيس، ”پياري معاف ڪجان، مگر آءٌ ظاهر ڪري رهيو هوس تہ سياڻپ تڪليف جي مقابلي ۾ ڍلي آهيم مگر آخر ۾ خاطر خواھہ بچاءُ ڪري ٿي“. جاءِ جي مالڪياڻي هاڻي اسان کان ان معلوم ڪرڻ لاءِ موٽي، تہ آيا، اسان کي ڪنھن وڌيڪ موزون ڪوٺيءَ جي ضرورت هئي، جنھن لاءِ هائوڪار ڪرڻ تي اسان کي هڪ ڪوٺي ڏني ويئي، جتي اسين وڌيڪ آزاديءَ سان گفتگو ڪري ٿي سگهياسون، اسان پاڻ ۾ ڪجهہ قدر ڌيرج سان گتفتو ڪئي، ان کان پوءِ آئون کانئس ان ذلت جي ڪجهہ احوال پڇڻ کان رهي ڪين سگهيس، جنھن کيس موجودہ حالت ۾ آندو هو، هن چيو، ”سائين هن بدمعاش اسان جي پھرين ملاقات جي ڏينھن کان وٺي مون کي عزت ڀريون مگر مخفي طرح شاديءَ جون درخواستون ڪيون هيون.
مون واڪو ڪري چيو، ”تحقيق هو بدمعاش آهي، پر حيرت اها اٿم تہ ”مسٽر برچل “ جھڙو چڱي تميز وارو ڏسڻو وائسڻو ماڻھو ڄاڻي واڻي، هڪ ڪٽنب کي برباد ڪرڻ جھڙو اڳ رٿيل ڪميڻائي وارو ڏوھہ ڪيئن ڪري سگهيو!“
منھنجي ڌيءَ وراڻيو، ”بابا توهان عجيب غلطيءَ ۾ آهيو، ”مسٽر برچل“ ڪڏهن بہ مون کي ٺڳڻ جي ڪوشش نہ ڪئي، پر ان جي برعڪس هن ”مسٽر ٿارنھل“ جي حرفتن خلاف مون کي تاڪيد ڪرڻ جو هرڪو موقعو ورتو، جو هاڻي سمجهان ٿي، تہ جھڙو هن کان اڳ ٻڌو هئم، ان کان بہ وڌيڪ خواب هو“. مون وچ ۾ چيو، ”مسٽر ٿارنھل“ ڇا ائين ٿي سگهي ٿو؟“ هن جواب ڏنو، ”هائو سائين اهو ”ٿارنھل“ ئي هو، جنھن مون کي اغوا ڪيو ۽ جنھن انھن ٻن بيگمن کي، اسان کي دلبو ڏيئي لنڊن وٺي وڃڻ لاءِ مقرر ڪيو، جي سچ پچ تہ بدلڇڻيون ۽ بي رحم شھر جون ڌڪاريل رنون هيون، توهان کي ياد هوندو تہ انھن جون حرفتون، ”مسٽر برچل“ جي ان خط بغير خاطريءَ سان ڪامياب ٿين ها، جنھن دوران هن کين انھن عتابن سان جهڻڪيو، جيڪي پاڻ، پاڻ سان لڳايا، ڪيئن، ”مسٽر برچل“ انھن جي مقصدن کي ناڪام بڻائڻ جيترو اثر حاصل ڪيو، اهو سوال مون لاءِ اڃا تائين هڪ راز آهي، پر مون کي خاطري آهي تہ هو هميشہ اسان جو سچو دوست هو.“
مون چيو ، ”پياري تون مون کي حيران ڪري ڇڏيو آهي، پر هاڻي مون کي معلوم ٿيو تہ مون کي جيڪي ”ٿارنھل“ جي ڪميڻپ ۾ شڪ هئا، سي صحيح بنياد وارا هئا، پر هو ڳالھين ۾ سوڀارو ٿي سگهي ٿو، ڇو تہ هو شاهوڪار آهي ۽ اسين غريب. چڱو ٻچڙا ٻڌاءِ تہ اها ڪھڙي لالچ هئي، جا هن طرح اهڙي اعليٰ تعليم و تربيت جا سڀ اثر ۽ تنھنجي اهڙي خليق مزاج کي ميٽي سگهي.؟“
هن جواب ڏنو،”سائين تحقيق، هو پنھنجي سڄيءَ ڪاميابيءَ لاءِ منھنجي خواهش جو مقروض آهي، جا مون هن کي ۽ نہ پاڻ کي خوش ڪرڻ لاءِ رکي ٿي، مون کي خاطري آهي تہ اسان جي شاديءَ جي رسم جا ”پــوپ“[1] جي هڪ پادريءَ ڳجهي طرح ادا ڪئي هئي، سـا
[1] پوپ (Pope) هي ڪرستاني مذهب جو وڏي ۾ وڏو پيشوا ليکيو ويندو آهي.
ڪنھن بہ نموني مٿس ٻنڌن نہ هئي ۽ مون لاءِ هن جي آبروءَ کانسواءَ ٻي ڪابہ شيءِ اعتبار ڪرڻ جھڙي نہ هئي،“ مون وچ ۾ پڇيو، ”ڇا ! سچ پچ تنھنجي شادي پادريءَ جي هٿان مذهبي قانون موجب ٿي هئي. مگر اسان ٻنھي کان سندس نالي لڪائڻ جو قسم ورتو ويو هو“ ”تڏهن تہ منھنجا ٻچا، منھنجي ڀاڪر ۾ وري اچ، هاڻي تون اڳي کان بہ هزارڀيرا وڌيڪ آڌرڀاءُ لائق آهين، ڇا ڪاڻ تہ تون سڀني مذهبي حڪمن ۽ قاعدن موجب هن جي زال آهين، اسان جا سڀئي قانون، جيتوڻيڪ اهي کڻي سخت پٿر جي ڇپن تي اڪريل هجن تہ بہ انھيءَ سڳوري ڳانڍاپي جو زور گهٽائي نٿا سگهن، “ هن جواب ڏنو، ”افسوس!بابا ، توهان هن جي مڪارين کان ناواقف آهيو، هن کان اڳ ساڳئي پادريءَ جي هٿان هن ڇهن يا اٺن ٻين زالن سان شادي ڪئي آهي. ۽ آخر انھن سڀني کي بہ مون وانگر هڪ ٻئي پٺيان ٺڳي ۽ ترڪ ڪري ڇڏيو آهي، مون دانھن ڪري چيو، ”ڇا ! هن ائين ڪيو آهي؟ تڏهن اسين ضرور انھيءَ پادري کي ٽنگينداسون، تون هن جي خلاف احوال ڏيندين؟.“ هن جواب ڏنو، ”پر بابا مون کي ان کي ڳجهي رکڻ جو قسم ڏنو آهي، “ مون وراڻيو، ”پياري جيڪڏهن تو اهڙو انجام ڪيو آهي، تو پوءَ آءٌ هن کي ٽنگائي نٿو سگهان ۽ نڪي تو کي قسم تان ڦرڻ لاءِ آماده ڪندس، جيتوڻيڪ اهو کڻي خلق لاءِ فائديمند ٿئي، تہ بہ تو کي ان جي خلاف بيان ڏيڻ جو ضرور نہ آهي، انسانذات جي سڀني جماعتن ۾ ننڍرو ڏوھہ گهڻي نيڪي جي حاصل ڪرڻ لاءِ جائز ڪيل آهي. جيئن سياست ۾ بادشاهي حاصل ڪرڻ لاءِ هڪ علائقي کي ڇڏي ڏجي، طب ۾ هڪڙو عضوو بدن جي حفاظت لاءِ ڀلي ڇانگي ڇڏجي، پر مذهب ۾ قانون لکيل اڻ ڦرندڙ ۽ ڪڏهن بہ گناھہ نہ ڪرڻ جو حڪم ڏيندڙ آهي.
”اوليويا“ وڌيڪ چيو، ”ٻئي ڏينھن صبح جو ئي مون کي معلوم ٿي ويو، تہ سندس سچائيءَ مان مون کي ڪھڙيون نہ ننڍڙيون اميدن رکڻ گهرجن. ساڳئي صبح جو هن مون کي ٻن وڌيڪ عورتن سان واقف ڪرايو، جن کي پڻ مون وانگر ٺڳيو ويو هو، پر هو بدڪاريءَ ۾ رهڻ تي راضي هيون، مون هن کي ايترو تہ گهڻو پيار ٿي ڪيو، جو آءٌ اهڙين رقيبن کي برداشت ڪري نہ سگهيس، ۽ پنھنجي خواريءَ کي خوشيءَجي گوڙ ۾ وسارڻ جي ڪوشش ڪيم، مون انھيءَ خيال سان ناچ ڪيو، پوشاڪ پھري ۽ گفتگو ڪئي، پر ان هوندي بہ آءٌ اڃا تائين بہ ناخوش رهيس، جيڪي بہ معزز ماڻھو اتي ملاقات لاءِ آيا ٿي تن هر گهڙيءَ مون سان منھنجي حسن بابت گفتگو ٿي ڪئي، مگر سندسن اهڙي گفتگو صرف منھنجي دک کي وڌائڻ ۾ حصي داري ٿي ڪئي، اهڙيءَ طرح آءٌ هر ڪنھن ڏينھن وڌيڪ ڏکايل ٿيندي ٿي ويس، ۽ هو مون کي وڌيڪ گستاخ. جيستائين ڪا کيس خاطري ٿي تہ هو مون کي سندس هڪ واقفڪار نوجوان امير جي حوالي ڪري سگهيو ٿي، هن تجويز تي آءٌ مڪمل طرح پاڳل ٿي پيس، مون جداس ٿيڻ جي خواهش ڪئي، جيئن آئون وٽائنس نڪتيس. تيئن هن مون کي هڪ ٻٽئون اڇليو، پر اهو مون غصي ۾ اچي ڏانھنس اڇلي ڇڏيو ۽ ڪاوڙ ۾ کانئس پري ڀڳس، ان حالت ڪجهہ وقت مون کي پنھنجي بدحاليءَ کان بي حس رکيو، پوءِ مون پنھنجي چوڌاري نگاھہ ڪئي ۽ پاڻ کي هڪ بدڪار، نيچ ۽ مجرم انسان ۽ هن دنيا ۾ فرياد ڪرڻ لاءِ بي يارو مدد گار ڏٺم. انھيءَ وقت اتان هڪ ڀاڙي واري گاڏي اچي لانگهائو ٿي، جيئن تہ منھنجو مقصد هو تہ آءٌ هن نامراد کان پر انھين ٿيان، جنھن کي مون ڌڪاريو ٿي، تنھن ڪري آءٌ ان ۾ چڙهي ويٺيس ۽ اچي هتي لٿيس، ان ڏينھن کان وٺي صرف منھنجو ڳڻتيون ۽ هن عورت جي بي قياسي منھنجا ساٿي ٿي رهيا آهن اهو زمانو، جو مون امڙ ۽ ادين سان گڏ خوشيءَ ۾ گذاريو، سو مون لاءِ هاڻي نھايت گهڻو ڏکوئيندڙ ٿي پيو آهي، انھن جا غم واقعي زياده آهن، مگرمنھنجا غم، گناھہ ۽ بدنامي ءَ سان گڏ هئڻ ڪري انھن جي غمن کان بہ وڌيڪ آهن.
مون دانھن ڪري چيو، ”ٻچڙا صبر ڪرڻ چڱو آهي، مون کي اميد آهي تہ حالتون اڃا بہ بھتر ٿيندوين، اڄ رات سمھي ڪجهہ آرام وٺ، سڀاڻي آءٌ تو کي تنھنجي ماءُ ۽ ٻين گهر جي ڀاتين وٽ وٺي هلندس، مون کي اميد آهي تہ تو کي مھربانيءَ وارو استقبال ملندو، تنھنجي اغوا ٿيڻ، تنھنجي ماءُ جي دل تي گهڻو اثر ڪيو آهي، پر ”اوليويا، هو اڃا تو کي پيار ڪري ٿي ۽ ضرور ان کي وساري ڇڏيندي.“