باب پندرهون: مسٽر برچل جي بدمعاشيءَ جو ظاهر ٿيڻ
معزز بيگمات!
”خط جو کڻي ايندڙ توهان کي ان شخص بابت مڪمل طرح مطمئن ڪندو، جنھن وٽان هيءَ اچي ٿو، ڪم از ڪم هيءُ هڪ اهو انسان آهي، جو اٻوجهائيءَ جو دوست آهي ۽ ان جي بر غلائجڻ کي روڪڻ لاءِ تيار آهي، مون کي معلوم ٿيوآهي تہ اهي ٻہ نوجوان عورتون جن سان منھنجي ڪجهہ واقفيت آهي، انھن کي توهان سھيلين طور شھر ۾ آڻن جو ڪجهہ ارادو رکو ٿيون، جيئن تہ آءٌ نڪي سادگيءَ جي ٺڳجڻ ۽ نڪي اخلاق جي ناپاڪ ٿيڻ جو طرفدار آهيان، تنھن ڪري آءٌ اوهان کي ضرور مطلع ڪندس تہ ناجائزگيءَ جو اهڙو قدم خوفناڪ نتيجن جو سبب بڻبو، بدنام يا لانگ ڇوٽي سان مون ڪڏهن بہ سختيءَ جي هلت اختيار نہ ڪئي آهي، هينئر پڻ آءٌ اوهان کي سمجهائڻ يا ان حماقت کي تنبيھه ڪرڻ جو هيءُ طريقو نہ وٺان ها، جيڪڏهن اوهان جي ان هلت جو مقصد گناھہ جو نہ هجي ها، انھي ڪريءَ هڪ دوست جي نصيحت وٺو ۽ خلوت وارين جاين ۾ جتي هن کان ڳ امن ۽ معصوميت رهندا آيا آهن اتي بدناميءَ ۽ بڇڙائي جي داخل ڪرڻ جي نتيجن تي ڳوڙهو ويچار ڪريو.
اسان جي شڪن جي هاڻي پڄاڻي ٿي، هن خط ۾ سچ پچ تہ ڪجهہ مڙوئي اهڙو مواد هو، جو ٻنھي طرفن سان لڳي ٿي آيو، ان جي ملامت انھن ماڻھن سان اهڙو ئي واسطو رکندڙ هئي، جن ڏانھن اهو خط لکيل هو، جھڙو اسان سان، پر بدخواهيءَ جو مطلب پڌرو هو ۽ اسين اڳتي ڪونہ وياسون، منھنجي زال خط جي پڇاڙيءَ تائين ٻڌڻ لاءِ تيار نہ هئي، پر لکندڙ تي اجهل ڪاوڙ سان ملامتون ڪيائين. ”اوليويا“ بہ اهڙي ئي سخت ڪاوڙيل هئي، ۽ ”صوفيا“ هن جي ڪميڻائپ تي مڪمل طرح حيران ڏسڻ ۾ آئي، مون کي وري اهو هڪ اڻ ڪوٺيل احسان فراموشيءَ جو بڇڙي ۾ بڇڙو مثال ڏسڻ ۾ آيو، جنھن سان مون کي دوچار ٿيڻو پيو هو، آءٌ پڻ انھيءَ راءِ جو هوس تہ هن تھمت رکڻ لاءِ هن کي سواءِ هن جي ٻيو ڪو بہ سبب نہ هو تہ جيئن منھنجي ننڍڙي ڌيءَ ٻھراڙي ۾ ترسي پئي ۽ کيس ساڻس ملاقات ڪرڻ جا وڌيڪ وجهہ ملي سگهن، انھي ڪري اڃا سڀني کانئسن وير وٺڻ جي رٿن تي ويچار پئي ڪيو تہ اسان جو ٻيو ٻار ڊوڙندو آيو ۽ اسان کي ٻڌايائين تہ ”مسٽر برچل“ ٻنيءَ جي ٻئي ڇيڙي کان ويجهو وڌندو پئي آيو جيڪي سخت درد، تازي پھتل زخم کان محسوس ڪجن ٿا، ۽ جيڪا خوشي بدلي وٺڻ جي ويجهي اچڻ تي محسوس ڪئي وڃي ٿي، ان کي بيان ڪرڻ کان خيال ۾ آڻڻ وڌيڪ سولو آهي، جيتوڻيڪ اسان جو ارادو صرف کيس سندس احسان فراموشيءَ متعلق ڏوراپي ڏيڻ جو هو، تنھن هوندي بہ فيصلو ڪيو ويو، تہ اهو ڪم پوريءَ طرح ڇنڻ جي طريقي ۾ ڪيو وڃي، ان مقصد لاءِ اسان پاڻ ۾ ساڻس دستوري مشڪ سان ملڻ، شروعات ۾ معمولي مھربانيءَ کان وڌيڪ چرچي گهٻي ڪرڻ ، کيس ڪجهہ وندرائڻ ۽ ان کانپوءِ خوشامد ڪندڙ سانت جي وچ ۾ ڌرتيءَ جي زلزلي وانگر سندس مٿان ڪڙڪڻ ۽ سندس ڪيل ڪميڻپ جي احساس سان کيس ويڙهي وڃڻ جو فيصلو ڪيو، ان فيصلي ٿيڻ تي منھنجي زال، جنھن کي اهڙي ڪم جي سر انجام ڪرڻ لاءِ سچ پچ تہ ڪجهہ لياقتون هيون، تنھن سموري ڪاروبار جو بار پاڻ تي کنيو، اسان کيس ايندو ڏٺو، هي اندر آيو، هڪ ڪرسي ريڙهيائين ۽ ان تي ويھي رهيو، (مون چيو) ”مسٽر برچل“ اڄ ڏينھن تہ واھہ جو ٿيو آهي،“ هن جواب ڏنو، ”ڊاڪٽر اڄوڪو ڏينھن برابر عمدو آهي، جيتوڻيڪ آون ڀانيان ٿو تہ منھنجي فصل جي سنگن نسرڻ وقت ڪجهہ مينھن پوندو، ”تنھنجي سنگن جي نسرڻ تي مينھن؟“ منھنجي زال بلند آواز سان ٽھڪ ڏيندي چيو ۽پوءِ ڪيل چرچي لاءِ معافيءَ جي طلب ڪيائين، هن جواب ڏنو، ”آءُ پنھنجيءَ دل وجان سان تو کي معاف ڪريان ٿو، آءٌ ساک سان چوان ٿو تہ تون جيڪڏهن مون کي نہ ٻڌائين ها تہ آءٌ هوند ان کي چرچو نہ سمجهان ها.“ منھنجيءَ زال اسان ڏانھن اک جو اشارو ڪندي چيو، ”سائين شايد (نہ سمجهيو هجيو) تنھن هوندي بہ مون کي خاطري آهي تہ توهين ٻڌائي سگهندا، تہ اڌ آني ۾ ڪيترا چرچا ترندا“ مسٽر برچل وراڻيو، ” آءٌ ڀانيان ٿو تہ توهان اڄ صبح جو چرچن جو ڪتاب پئي پڙهيو آهي، اهو اڌ آنو چرچن جو تمام سٺي خود پسندي آهي، ۽ مون اڃا تائين عقل جو اڌ آنو بہ ڪو شايد محال ڏٺو هجي،“ منھنجي زال اڃا تائين اسان ڏي نھاريندي پئي کليو، جيتوڻيڪ اها کل سندس ئي مٿان هئي، ۽ واڪو ڪري چيائين،“ مون کي يقين آهي تہ اهو ڏٺو هوندو، مون ڪي ماڻھو ڏٺا آهن، جن کي جيتوڻيڪ تمام ٿورو علم هوندو آهي، تہ بہ هو گهڻي ڄاڻپ جو مڪر ڪندا آهن.“ مسٽر برچل جواب ڏنو، ان ۾ شڪ نہ آهي تہ توهان کي انھن عورتن جي خبر آهي، جن کي نڪتہ سنجيءَ لاءِ تيار ڪيو ويو آهي، مگر اها منجهن نہ آهي.“ مون جلدي محسوس ڪيو، تہ منھنجي زال هن ڪم ۾ گهڻي قدر ڪامياب نہ ٿيندي. انھيءَ ڪري مون خود سا ڻس وڌيڪ سختيءَ سان برتاءُ ڪرڻ جو ارادو ڪيو، مون واڪو ڪري چيو، ”عقل ۽ ڄاڻپ ٻئي ايمانداري کانسواءِ بيڪار آهن، ايمانداري اها شيءَ آهي، جا هر هڪ ڪار پرداز قيمت ڏئي ٿي، غلطين کان آجو ڀولو ڀولو ڀالو ڪڙمي. گهڻين غلطين واري فيلسوف کان وڌيڪ عزت وارو آهي، ڇا ڪاڻ تہ ذهن ۽ ذڪاءُ يا جرائت دلي پاڪائي کان سواءِ ڇا آهن. هڪ ايمانداري ماڻھو خدا جي بھترين مخلوق آهي.“
مسٽر برچل وراڻيو. ”مون هميشہ پوپ جي ان تمثيل تي عمل ڪيو آهي، تہ ڪند فھم ماڻھو پنھنجو شان نہ سڃاڻندو آهي، جيئن ڪتابن جي ناموس سندس وڏن کان آجي هئن سبب نٿي وڌي، مگر منجهن جيڪي خوبيون آهن، انھن جي تعداد موافق وڌي ٿي، تيئن ماڻھن کي پڻ سندس، ڏوهن کان بري هئڻ سبب نھ، مگر انھن وصفن جي انداز مطابق اعليٰ سمجهڻ گهرجي، جي منجهن موجود آهن، تعليم يافتہ ڀلي سياڻپ جي ڊاڙ هڻي، مدبر کي ڀلي فخر هجي ۽ جنگي جوڌي کي ڀلي شوخي ۽ ڪرڙائي هجي، مگر ڇا اسين انھن کي هڪ هيٺائين درجي تي رهندڙ ڪاسبيءَ تي ترجيح ڏينداسون، جو محنت ۽ ڪشالي سان زندگي گذاري ٿو ۽ تحسين کان سواءِ حياتي جو سمنڊ جهاڳي ٿو، ساڳيءَ طرح اسين ”فليمش اسڪول[1] جي جهڪن صحيح نقشن کي رومي نقاشن جي نقصن وارين مگر عمدين ۽ جاندار شڪلين تي ترجيح ڏينداسون.“
مون جواب ڏنو . ”سائين توهان جي هاڻوڪي چوڻي تڏهن انصاف تي مبني آهي، جڏهن گَڻَ روشن آهن ۽ وڏون خسيس آهن، پر جڏهن ائين ظاهر ٿو ٿئي تہ وڏيون وڏيون ساڳيءَ دل ۾ غير معمولي ڳڻن سان مقابلي ۾ آهن، تڏهن اهڙو انسان حقارت جي لائق آهي.“
هن چيو ”جھڙا اوهان بيان ڪريو ٿا، تھڙا گهڻين براين سان گڏ گهڻيون نيڪيون رکندڙ راڪاس شايد ڪي هجن، مگر مون پنھنجي زندگيءَ جي دوران ۾ سندن وجود جو صرف هڪ بہ مثال نہ ڏٺو آهي، ان جي برعڪس، مون هميشہ ائين معلوم ڪيو آهي تہ جتي دل وسيع آهي، اتي محبت وڌيڪ نيڪ آهي، سچ پچ تھ، اسان جو پروردگار هن تفصيل ۾ اسان تي نھايت گهڻي مھرباني ڪندڙ ۽ مشفق ڏسڻ ۾ اچي ٿو، انھيءَ ڪري جتي دل گندي آهي، اتي عقل کي هيڻو ڪرڻ ۽ جتي ڪا حرڪت ڪرڻ جي طلب آهي، اتي طاقت کي گهٽائڻ جو ڪم ڪيو اٿس، هي قاعدو ٻين جانورن سان پڻ لاڳو ٿيندڙ نظر اچي ٿو، ننڍڙن هلاڪ ڪندڙ جيون جي جنس هميشہ تڪليف ڏيندڙ، ظالم ۽ گيدي آهي، وري اهي جيڪي طاقت ۽ زور سان نوازيل آهن، سي سخي بھادر ۽ نھايت حليم آهن.“
مون وراڻي ڏني، ”توهان جا اهي رايا چڱا ڏسڻ ۾ ٿا اچن، پر اهو وڌيڪ چڱو ٿيندو، جو هڪ اهڙي ماڻھوءَ ڏانھن اشارو ڪيو وڃي، (ائين چئي مون ڏانھنس گهور سان نھاريو ۽ چيو) جنھن جي دل ۽ دماغ پاڻ ۾ نفرت جھڙا اختلاف رکن ٿا.“ مون پنھنجو آواز بلند ڪندي ۽ سلسلھ ڪلام جاري رکندي چيو، ”آءٌ ان ماڻھوءَ تي سندس وهمي اطمينان جي باوجود سھي ڪرڻ جي موقف ملڻ تي نھايت خوش آهيان.“ ”جناب، تون هيءَ چوپڙيءَ سڃاڻين ٿو؟“ ”هائو سائين.“ هن بي پرواهيءَ سان جواب ڏنو، ”اها چوپڙي منھنجي آهي، ۽ آءٌ خوش ٿيو آهيان، جو اوهان اها لڌي آهي.، مون واڪو ڪري چيو ”۽ هي خط سڃاڻين ٿو؟ اصل پس و پيش نہ ڪر، پر منھنجي منھن ۾ چڱي طرح نھار آءٌ چوان ٿو، تہ هيءُ خط سڃاڻين ٿو؟“ هن وراڻيو، ”اهو خطا ها، مون ئي اهو خط لکيو آهي،“ مون چيو ” ۽ تون ڪيئن ايتري ڪميڻپ ۽ احسان فراموشيءَ سان هن خط لکڻ جي جرائت ڪري سگهئين؟“
هن لاثاني بي حيائيءَ جي نگاهن سان جواب ڏنو، ”۽ اوهان ڪيئن بي حيائي ڪري هن خط جي سيل ٽوڙي، ان جي کولڻ جي جرئت ڪئي، توهان کي خبر آهي تہ هن سبب آءٌ هينئر جو هينئر اوهان سڀني کي سزا ڏياري سگهان ٿو، سڀ ڪجهہ جيڪي مون کي ڪرڻو پوندو، سو اهو تہ آءٌ ويجھڙائي واري جج وٽ قسم کڻان، تہ اوهين منھنجي کيسي جي ڪتابڙيءَ جي ڪلف ڀڃڻ جا ڏوهي ٿيا آهيو ۽ اهڙيءَ طرح ان جي دروازي تي اوهان کي جوابدار ٺھريان،“ هن جي غير متوقع جي بي ادبيءَ جي هن فقري مون کي ڪاوڙ جي اهڙيءَ تہ چوٽي تي پھچايو، جو آءٌ پنھنجي جذبي کي اصل سنڀالي نہ سگهيس، ”احسان فراموش، ڪميڻا نڪري وڃ ۽ پنھنجي بڇڙائي سان منھنجي مڪان کي وڌيڪ وقت لاءِ پلين نہ ڪر، نڪري وڃ ۽ ڪڏهن بہ منھنجي اڳيان نہ اچج، منھنجي در تان هليو وڃ ۽ صرف سزا جنھن جي آءٌ تنھنجي طلب رکان ٿو، سا اها آهي، تہ تنھنجو ضمير تو کي ڪافي ايذاءُ رسائيندو رهي.“ ائين چوندي، مون ڏانھنس کيسي واري چوپڙي اڇلائي جا هن مشڪندي کنئي ۽ ان جا ڦڙڪا نھايت سنجيدگيءَ سان بند ڪري، اسان کي سندس خود اعتماديءَ ۽ برباديءَ تي حيران ٿيل ڇڏي هليو ويو، منھنجي زال خاص طرح ڪاوڙي، ڇا ڪاڻ تہ ڪا بہ ڳالھہ کيس ڪاوڙائي يا پنھنجي دغابازين تي شرمسار ڪر ي نہ سگهي. جيڪي جذبا اسان سڀنيءَ ۾ چوٽيءَ تي چڙهي ويا هئا، انھن جي ماٺي لاءَ مون چيو. ”منھنجي پياري اسان کي ان تي حيران ٿيڻ نہ گهرجي تہ خراب ماڻھن ۾ شرم جي گهٽتائي آهي، جڏهن سندن چڱائي پڌري ٿي پوي ٿي، تڏهن هو شرم سان ڳاڙها ٿي وڃن ٿا، مگر پنھنجي بڇڙاين تي ناز ڪن ٿا.“
هڪ تمثيلي آکاڻي آهي تہ ڏوھہ ۽ شرم پھريائين پاڻ ۾ رفيق هئا ۽ پنھنجيءَ مسافريءَ ۾ يڪھ جان دو قالب نموني هڪ ٻئي سان گڏ رهندا هئا، مگر جلدي سندن ايڪتا ٻنھي جي نا پسنديده ۽ جوکائتي معلوم ٿي، گناھہ شرم کي تمام گهڻيون تڪليفون ڏنيون ۽ شرم اڪثر گناھہ جي لڪل منصوبن کي ڇينڀيو، تنھن ڪري گهڻي وقت جي نا پسنديدگيءَ کان پوءِ هنن آخر هميشہ لاءِ هڪ ٻئي کان جدا ٿيڻ قبول ڪيو، گناھہ نصيب تي، جو قاتل جي شڪل ۾ اڳيان پئي ويو، ڪامياب پوڻ لاءِ بھادريءَ سان اڪيلي سر اڳتي وڌايو، پر شرم، جيئن تہ فطري طرح ڊڄڻو هو، انھيءَ ڪري موٽي ان نيڪيءَ سان پنھنجو پيوند رکڻ آيو، جنھن کي هنن پنھنجيءَ مسافريءَ جي شروعات ۾ پوئتي ڇڏيو هو، اهڙيءَ طرح منھنجا ٻچا، جڏهن ماڻھن گناھہ جي ڪن منزلن کي طئي ڪيو آهي، تڏهن شرم انھن کي ڇڏي ڏي ٿو ۽ موٽي اچي انھن ٿورين نيڪين جي خدمت ۾ گذاري ٿو، جي اڃا تائين منجهن بچيل آهن.
_____________
[1] فليمش اسڪول؛ هيءُ هڪ نقاشيءَ جو اسڪول آهي، جو پندرهين صديءَ جي وئن اويڪ (Euck van) ۽ سندس ڀائرن برپا ڪيو هو، هن ۾ اوائلي استاد ميلملنگ (Memling) ويڊن (Weuden) مئٽسز (Metsys) مئبوز(Mabuse) ۽ مور (More) هئا، ان کان پوئين زماني ۾ منجهس هيٺيان مکيہ استاد هڪ ٻئي جي پويان ڪم ڪندا آيا، ربنس ريمبرئنڊ (Rembrand) پالپاٽر (paulpatter) ۽ جوريڊينس(Jordaens).