باب ٽيويھون: محض مجرم ئي ذليل ٿي سگهي ٿو
”مئٽلڊا“ نالي هڪ ڇوڪريءَ ننڍيءَ هوندي ”نيپولين“ جي هڪ اعليٰ ترين وصفن واري امير سان شادي ڪئي ۽ پندرهين ورهين جي عمر ۾ پاڻ کي بيوه ۽ ماءُ ڏٺائين، هڪ ڏينھن جيئن هوءَ پنھنجي ننڍڙي پٽ کي ”وولٽرنا“ نديءَ جي مٿان هڪ ڪوٺيءَ جي دريءَ ۾ لاڏ ڪوڏ سان راند ڪرائي رهي هئي، تيئن ٻار اوچتي اڇانگ سان سندس هٿن مان هيٺ وهندڙ پاڻيءَ ۾ ڪري پيو ۽ هڪ ساعت ۾ گم ٿي ويو، ماءُ اچانڪ حيرت سبب ۽ ان کي بچائڻ لاءِ پويان ٽپو ڏنو، پر ٻار کي مدد ڪري سگهڻ کان گهڻو پري هئڻ سبب هوءَ تمام گهڻيءِ تڪليف سان ٻئي طرف واري ڪناري تي اصل ان وقت اچي پھتي، جڏهن ڪي فرينچ سولجر ان طرف ملڪ کي لٽي رهيا هئا ۽ انھن يڪدم کيس پنھنجو قيدي بنايو.
ان وقت لڙائي فرينچن ۽ اٽليءَ وارن جي وچ ۾ تمام سخت بي رحميءَ سان هلي رهي هئي، ٻئي قومون انھن حدن تائين ڏوھہ ڪري رهيون هيون، جن ڏانھن بک ۽ ظلم کين اشارو ڪيو ٿي. تنھن هوندي بہ هڪ نوجوان آفيسر هن نيچ ارادي جي مخالفت ڪئي ۽ جيتوڻيڪ کين تمام تڪڙائي سان پوئتي هٽڻو هو، تہ بہ ”مئٽلڊآ“ کي پاڻ سان ٻيلھہ کنيائين ۽ سلامتي سان کيس پنھنجي رهڻ واري شھر ۾ آندائين. مئٽلڊا جي حسن سندس اک کي ۽ جلدي پوءِ سندس لياقت هن جي دل کي گرفتار ڪيو، هنن پاڻ ۾ شادي ڪئي، هو تمام وڏن عهدن تي فائز ٿيو، هو گهڻو وقت گڏ رهيا ۽ ڏاڍا خوش هئا، پر هڪ فوجي ماڻھو جي خوشي ڪڏهن بہ جٽاندار ٿي نٿي سگهي، ڪيترن سالن جي عرصي کانپوءِ اهي دستا جن جو هيءَ مھندار هو، انھن کي شڪست نصيبہ ٿي، ۽ انھيءَ شھر ۾ اجهي وٺڻ لاءِ مجبور ٿي پيو، جتي هو پنھنجيءَ زال سان رهيو هو، اتي هنن کي هڪ گهيري جو مقابلو ڪرڻو پيو، مگر آخر ڪار شھر دشمن جي هٿ ۾ اچي ويو، ان وقت ”فرينچن“ ۽ ”اٽلي“ وارن هڪ ٻئي جي مٿان جيڪي ظلم ڪيا، انھن کان وڌيڪ ظلمن جي جدا جدا قسمن جا مثال ڪي ٿوريون تاريخون پيش ڪري سگهن ٿيون، شھر وٺڻ کانپوءِ فاتحن سڀني فرينچ قيدين کي پر خاص طرح سان بد نصيب ”مئٽلڊا“ جي مڙس کي جو گهيري جي وڌائڻ ۾ خاص طرح مددگار هو، موت جي سزا ڏيڻ جو ارادو ڪيو، عام طرح هنن جا فيصلا اڃا تجويز ئي مس ڪيا ويندا هئا، تہ يڪدم عمل ۾ آندا ويندا هئا. قيد ٿيل سولجر کي اڳتي آندو ويو ۽ جلاد پنھنجيءَ تلوار سان تيار بيٺو هو، تماشبين تمام غمگينيءَجي صبر ۽ موتمار ڌڪ جي انتظار ۾ بيٺا هئا، جو جنرل جي اشآري جي انتظار ۾ هو، هن غم ۽ انتظار جي عالم ۾ ”مئٽلڊا“ پنھنجي مصيبت زده حالت ۾ بدنصيبي تي، جنھن کيس ”وولٽرنا“ نديءَ ۾ سندس بي وقتي موت سان نابود ٿيڻ کان اڃا بہ وڌيڪ وڏين مصيبتن جي ڏسڻ لاءِ بچايو هو، ان تي افسوس ڪندي پنھنجي مڙس ۽ آزاديءِ ڏيندڙ جي آخري موڪلاڻي لاءِ آئي. ڪپتان جو هڪ نوجوان هو، تنھن کي سندس حسن تي حيرت لڳي ۽ سندس پريشاني تي رحم آيس، پر جڏهن سندس اڳئين تڪليفن جو بيان ٻڌايائين تڏهن اڃا بہ وڌيڪ جذبات جي اثر هيٺ اچي ويو، هيءَ هن جو پٽ هو ۽ اهو ئي ٻالڪ هو،جنھن لاءِ کيس ايترين تڪليفن ۽ خطرن سان مقابلو ڪرڻو پيو هو، هن کيس يڪدم پنھنجي ماءُ قبول ڪيو ۽ سندن پيرن تي ڪري پيو ۽ باقي آساني سان سمجهي سگهجي ٿو، قيدي آزاد ڪيو ويو ۽ سڀ خوشيون جي محبت، دوستي ۽ فرض هر هڪ تي عطا ڪري سگهيا، سي سڀئي پاڻ ۾ گڏجي ويون.“
مذڪورہ نموني ۾ آءٌ پنھنجي ڌيءَ کي وندرائڻ لاءِ ڪوششون ڪندو هوس، پر هوءَ ان ڏانھن توجهہ نہ ڏيندي هئي، ڇا ڪاڻ تہ سندس بد نصيبن سندس ان رحم کي ناس ڪري ڇڏيو هو،جو کيس ڪنھن وقت ٻين جي ڪمبختين تي هوندو هو، ڪا بہ شيءَ کيس تسلي نہ ڏيندي هئي، مجلس ۾ هن کي حقارت جو خوف هوندو ۽ خلوت ۾ کيس ڳڻتي ڏسڻ ۾ ايندي هئي، جڏهن سندس بيڪسيءَ جو اهو حال هو، تڏهن اسان کي اها خبر پھتي تہ ”مسٽر ٿارنھل“ ”مس ولماٽ“ سان شادي ڪري رهيو آهي، جنھن لاءِ مون کي هميشہ شڪ هو تہ کيس سچو پچو شوق هو، جيتوڻيڪ هو مون وٽ سندس شخصيت ۽ دولت بنسبت پنھنجي نفرت ڏيکارڻ جي هر ڪا ڪوشش ڪندو هو، هن خبر صرف ”اوليويا“ جي رنج کي وڌائڻ جي خدمت ڪئي، ڇا ڪا ڻ تہ ڏٺيءَ وائٺي بي وفائي جي حمايت ڪري سگهڻ سندس همت کان ٻاهر هئي، وڌيڪ خاطري واري معلومات وٺڻ لاءِ ۽ جيڪڏهن ممڪن هجي تہ سندس ارادي جي پوري ڪرڻ کي شڪست ڏيڻ خاطر مون پنھنجي پٽ کي پيرسن ”مسٽر ولماٽ“ وٽ خبر جي صداقت معلوم ڪرڻ جي هدايتن سان ۽ اسان جي ڪٽنب سان ”مسٽر ٿارنھل“ جي ڪيل هلت بنسبت هڪ خط “مس ولماٽ“ کي پھچائڻ لاءِ موڪلڻ جو ارادو ڪيو، منھنجو پٽ منھنجي هدايتن کي عمل ۾ آڻڻ لاءِ ويو، ۽ انھي احوال جي صداقت بابت خبرڏيڻ لاءِ ٽن ڏينھن بعد واپس آيو ، پر مس ولماٽ کي خط پھچائي نہ سگهيو، ڇا ڪاڻ تہ ”مسٽر ٿارنھل“ ۽ ” مس ولماٽ“ ٻھراڙي گهمڻ ويا هئا، تنھن ڪري هيءَ ان خط کي اتي ڇڏڻ تي مجبور ٿي پيو، هن ٻڌايو تہ سندس اتي پھچڻ کان اڳئين آچر تي ڪنوار ڇهن نوجوان، عورتن۽ گهوٽ ايترن معززن سان گڏجي وڏي شان و شوڪت سان ديول ۾ حاضر ٿيا هئا، ۽ سندن شادي ٿورن ڏينھن ۾ ٿيڻ واري هئي، سندسن قريب ايندڙ شاديءَ سڄيءَ ٻھراڙيءَ کي خوشين ۽ شادمانن سان ڀرپور ڪري ڇڏيو هو، هو هميشہ وڏي اٽالي سان جو ٻھراڙيءَ ۾ گهڻن سالن کانپوءَ ڏٺو ويو هو، سوار ٿي ٻاهر نڪرندا هئا، هن چيو تہ ٻنھين ڪٽنبن جا دوست خاص طرح زميندار جو چاچو، ”سروليم ٿارنھل“ جو تمام سٺي اخلاق جو مالڪ هو، اتي هئا، هن وڌيڪ چيو تہ خوشيءَ ۽ کاڌي جي مجلسن کان سواءِ ٻيو ڪو بہ ڪاروبار هلندڙ نہ هو، سڄي ٻھراڙيءَ ڪنوار جي حسن ۽ گهوٽ جي اعليٰ شخصيت جي تعريف ٿي ڪئي ۽ ائين ٿي چيو تہ اهي ٻئي هڪ ٻئي جو ازحد گهڻو شوق رکندڙ هئا ۽ اختتام هن چوڻ سان ڪيائين تہ هو ”مسٽر ٿارنھل“ کي دنيا ۾ تمام خوش نصيب ماڻھن مان هڪ سمجهڻ کانسواءِ پاڻ کي روڪي نٿي سگهيو،
مون جواب ڏنو، ”جيڪڏهن هو شادي ڪري سگهي ٿو، تہ ڀلي ڪري، پر منھنجا پٽ هيءَ ڪکائون بسترو ۽ اڻ اڏيل ڇت، اهي ڪمزور ٿيندڙ ڀتيون ۽ پوسل وارا فرش، هن طرح باھہ سان لاچار ٿيل منھنجو دکي جسم، ۽ ماني لاءِ چوڌاري روئندڙ منھنجا ٻار ڏس منھنجا ٻچا، تون هتي اهي سڀ حالات ڏسين ٿو، تنھن هوندي بہ اڃا هتي، اصل هن جاءِ تي تون هڪ اهڙو ماڻھو ڏسي سگهين ٿو، جو هزارن دنيائن سان بہ پنھنجي حالت کي نہ بدلائيندو، اي منھنجا ٻالڪو! جيڪڏهن توهين صرف پنھنجي دلين سان حال ونڊڻ سکي سگهو، تہ هوند هن ڪين جھڙي زينت، نزاڪت ۽ شان شوڪت لاءِ توهان کي ٿورو ئي ڪا عزت هجي، جملي ماڻھو حياتيءَ کي رستو ۽ پاڻ کي رهگذر سڏڻ سيکاريا ويا آهن، تشيل اڃا بہ وڌيڪ نصيحت آميز ٿي سگهي ٿي، جڏهن اسين چئون ٿا، تہ نيڪ انھن مسافرن وانگر خوش ۽ سانتيڪا آهن، جي پنھنجي گهرن ڏانھن وڃي رهيا آهن ۽ بد ڪار انھن مسافرن وانگر ڪن وقتن تي خوش آهن، جي ڪنھن مصيبت کان جلاوطنيءَ ۾وڃي رهيا آهن، مون کي پنھنجي ڏکويل ڌيءَ لاءِ جيڪو رحم هو، تنھن تي جيڪي آءٌ اڳتي چوڻ وارو هوس، ان ۾ رڪاوٽ وڌي، مون سندس ماءُ کي کيس ٽيڪ ڏيڻ لاءِ چيو، ۽ ٿورڙي وقت کان پوءِ هوءَ وري هوش ۾ آئي، هوءَ ان وقت کان وٺي وڌيڪ صابر ڏسڻ ۾ آئي، مون سمجهيو تہ هن پڪي ارادي جو نئون درجو حاصل ڪيو آهي، مگر ڏيکاءُ مون کي ٺڳي ڇڏيو، ڇا ڪاڻ تہ سندس راحت گهڻي جوش ۾ آيل رنج جي ماندگيءَ سبب هئي، منھنجي مھربان جماعتين جيڪو سيڌو اسان ڏانھن سخاوت نموني موڪليو، تنھن ڪٽنب جي باقي ڀاتين ۾ نئين خوش مزاجي ڦھلائي ۽ آءٌ پڻ انھن کي وري بہ هڪ دفعو وڌيڪ ڦڙت، خوش ۽ آسودو ڏسي ناراض نہ ٿيس، انھن جي خوشيءَ کي خراب ڪرڻ، صرف پختي غم سان اعزا پرسي ڪرڻ، يا جيڪو غم انھن محسوس نہ ڪيو هو، ان اسان انھن کي بار گير ڪرڻ، هڪ بي انصافي ٿي پوي ها، اهڙيءَ طرح وري بہ هڪ دفعو وڌيڪ اها ڳالھہ وچان نڪري وئي، راڳ جي محفل جاري ٿي ۽ مسرت اسان جي غريباڻي گهر مٿان هوا ۾ ڦرڻ جي نواز ش ڪئي.