باب ايڪٽيھون: اڳئين ڪريم النفسي
”سر وليم“ جواب ڏنو، ”تنھنجو چوڻ بلڪل ٺيڪ آهي، هن موقعي تي تو چڱيءَ طرح سياڻپ سان ڪم ڪيو آهي، مگر اهڙو نہ جھڙو هوند تنھنجو پيءُ ڪري ها، منھنجو ڀاءُ سچ پچ تھ،م عزت جو روح روان هو، پر توهان ...... هائو تو هن موقعي تي مڪمل طرح ٺيڪ ڪم ڪيو آهي، ۽ آءٌ ان کي گهڻو پسند ڪريان ٿو“.
سندس ڀائٽي چيو، ”مون کي اميد آهي تہ منھنجي باقي هلت ملامت جي لائق نہ ڏٺي ويندي، سائين آءٌ هن معزز ماڻھوءَ جي ڌيءَ سان گڏ ڪن عوامي وندر گاهن تي حاضر ٿيس، اهڙيءَ طرح جيڪا هلڪائي هئي، تنھن کي بدنامي جي سخت نالي سان ڪوٺيو ويو ۽ ظاهر ڪيو ويو تہ منھنجو ساڻس گهرو تعلق هو، سندس راضپي موجب ڳالھہ کي صفا ڪرڻ لاءِ آءٌ شخصي طرح سندس پيءُ وٽ ويس، پر هن منھنجو استقبال صرف بي عزتيءَ ۽ گارين سان ڪيو، باقي ٻين ڳالھين بنسبت منھنجا عام مختيار ۽ وڪيل اوهان کي چڱي طرح آگاھہ ڪري سگهندا، ڇا ڪاڻ تہ آءٌ پنھنجو سمورو ڪاروبار سندن ئي حوالي ڪريان ٿو، جيڪڏهن هن قرض کنيا آهن ۽ موٽائي ڏيڻ جي لائق نہ آهي، تہ سندن ئي ڪم آهي، تہ هن نموني سان ڪارروائي ڪن ۽ آءٌ داد رسيءَ لاءِ انھن تمام قانوني طريقن اختيار ڪرڻ ۾ ڪابہ سختي يا بي انصافي ڪو نہ ٿو ڏسان“.
”سر وليم“ چيو ”جيڪڏهن اهو ائين آهي جيئن تو بيان ڪيو اهي تہ پوءَ تنھنجي ڪيل ڪم ۾ ڪا بہ اهڙيءَ ڳالھہ نہ آهي، جا معاف ٿيڻ جوڳيءَ نہ هجي، هيءَ معزز انسان اهڙي ظلم سان دٻايو وڃي ، ان کي برداشت نہ ڪرڻ ۾ تنھنجي هلت وڌيڪ سخاوت واري ٿئي ها. تنھن هوندي بہ هيءُ ڪارروائي ڪم از ڪم انصاف ڪارڻ ٿي آهي“.
زميندار جواب ڏنو، ”هيءُ ڪنھن بہ هڪ تفصيل جو ڏيئي نٿو سگهي، ۽ آءٌ ائين ڪرڻ لاءِ کيس سامھون ٿيان ٿو، ۽ جيڪي آءٌ چوان ٿو، ان جي تصديق ڪرڻ لاءِ منھنجن نوڪرن مان ڪيترا تيار آهن.“ مون کي صبر ۾ ڏسي، هن وڌيڪ چيو تہ ”اهڙي طرح سائين ثابت ٿئي ٿو تہ آءٌ بي ڏوهي آهيان، پر جيتوڻيڪ اوهان جي استدعا تي، آءٌ هن معزز ماڻھوءَ کي ٻيو سڀ گناھہ معاف ڪرڻ لاءِ تيار آهيان تہ بہ مون کي توهان وٽ بي آبرو ڪرڻ لاءِ هن جيڪي ڪوششون ورتيون آهن، سي اهڙو غصو اڀارين ٿيون، جو آءٌ پاڻ کي سنڀالي نٿو سگهان ۽ اهو پڻ ان وقت تي جڏهن سندس پٽ سچ پچ تہ منھنجي حياتيءَ وٺڻ جي تياري ڪري رهيو هو، ان لاءِ چوان ٿو تہ هڪ اهڙو ڏوھہ آهي، جنھن کي مون قانون تي ڇڏڻ لاءِ ارادو ڪيو آهي، تہ اهو ڀلي پنھنجو رستو اختيار ڪري، مون وٽ سندس چئلينج ۽ ان کي ثابت ڪرڻ لاءِ ٻہ شاهد موجود آهن، منھنجي نوڪرن مان هڪ خوفناڪ نموني ۾ ڦٽيو ويو آهي ۽ جيتوڻيڪ منھنجو چاچو پاڻ کڻي مون کي سمجهائي ان کان باز آڻيندو، جو آءٌ سمجهان ٿو تہ هو نہ ڪندو، تنھن هوندي بہ آءٌ قانوني انصاف ٿيل ڏسندس ۽ هي ان لاءِ ڀوڳيندو“. منھنجيءَ زال چيو، ”بدمعاش تو اڳيئي پنھنجو وير نہ ورتو آهي ڇا، جو منھنجو ڇوڪرو تنھن جو ظلم ضرور چکندو،؟ مون کي اميد آهي تہ نيڪ ”سر وليم“ اسان کي بچائيندو، ڇا ڪاڻ تہ منھنجو پٽ اهڙو تہ معصوم آهي، جھڙو ٻار، مون کي خاطري آهي، تہ هيءُ بي ڏوهي آهي ۽ هن ڪڏهن بہ ڪنھن بہ ماڻھو کي نقصان نہ رسايو آهي.“.
ان نيڪ انسان جواب ڏنو، ”بيبي ! سندس سلامتيءَ لاءِ توهان جون دلي خواهشون منھنجين کان وڌيڪ نہ آهن، پر مون کي افسوس آهي، جو آئون ڏسان ٿو، تہ هن جو ڏوھہ بلڪل پڌرو آهي ۽ جيڪڏهن منھنجو ڀائيٽو ان تي زور رکي ٿو.....“ پر ”جينڪنسن“ داروغي جي نوڪرن هاڻي اسان جي ڌيان کي ڇڪي ورتو، جو هڪ قداور خوش پوش شخص کي ڇڪيندا، اندر گهڙيا، ”جينڪنسن “ کيس اندر ڌڪيندي چيواجهوهي اسان وٽ حاضر آهي ۽ جيڪڏهن ڪو شخص ڪڏهن بہ ”ٽائبرن“ لاءِ اميدوار هو تہ اهو هي شخص آهي.“
جنھن ساعت ”مسٽر ٿارنھل“ ان قيديءَ ۽ ”جينڪنسن“ جنھن جي هو حوالات ۾ هو، سڃاتو، تنھن وقت خوف کان پوئتي هٽندو ڏٺو ويو، سندس منھن پنھنجي ڪيل گناھہ کان پيلو ٿو ويو، پر “جينڪنسن“ سندس ارادو پر کي ورتو ۽ کيس بيھاري ڇڏيائين، هن چيو، ”ڇا، زميندار صاحب، تون پنھنجن ٻن جهونن واقف ڪارن، ”جينڪنسن“ ۽ ”باڪسٽر کان شر مسار آهين؟ پر هي ئي طريقو آهي، جنھن ۾ سڀيئي وڏا ماڻھو پنھنجن دوستن کي وساري ڇڏيندا آهن، جيتوڻيڪ منھنجو پڪو ارادو آهي تہ اسين توهان کي ڪڏهن بہ ڪين وسارينداسون“. هن ” سر وليم“ ڏانھن مخاطب ٿي چيو، ” حضور جن خاطري ڪن، تہ اسان جي قيديءَ اڳيئي سڀ ڪجهہ قبول ڪيو آهي، هي اهو ئي سکر ماڻھو آهي، جنھن لاءِ سخت زخمي هئڻ جي پڪار ڪيل آهي، هي ظاهر ڪري ٿو تہ ”مسٽر ٿارنھل“ ئي هو، جنھن پھريائين کيس هن ڪم تي مقرر ڪيو، هن ئي کيس اهي ڪپڙا ڏنا، جي هو هاڻي هڪ معزز ماڻھو وانگر ڏسڻ ۾ اچڻ لاءِ پھري ٿو، هن ئي کيس هڪ گاڏي مھيا ڪري ڏني، سندن وچ ۾ اها رٿ رٿيل هئي، تہ هي نوجوان عورت کي ڪنھن سلامتيءَ واري جاءِ ڏانھن کڻي ويندو ۽ اتي کيس خوف ۽ ڊپ ڏيندو، پر ”مسٽر ٿارنھل“ ان وقت اندر ڄڻ تہ اتفاقاً سندس آزادي لاءِ اتي پھچي ويندو، ۽ ٻئي ڪجهہ وقت پاڻ ۾ وڙهندا، ان کانپوءِ هو ڀڄي ويندو، جنھن موجب ”مسٽر ٿارنھل“ کي بچائيندڙ هئڻ جي حيثيت ۾ هن عورت جي پيار حاصل ڪرڻ جو بھتر وجهہ ملندو“.
”سر وليم“ اهو ڪوٽ سڃاتو، جو اڪثر سندس ڀائٽو پھريندو هو، قيدي پاڻ مرادو وڌيڪ تفصيل وار بيان سان ائين اختتام ڪندي قبول ڪيو تہ ”مسٽر ٿارنھل“ اڪثر ساڻس ظاهر ڪيو ويو ۽ هو ساڳئي وقت تي ٻنھين ڀينرن سان محبت ۾ ڦاٿل هو.
”سر وليم“ واڪو ڪري چيو، ”خدايا! ڪھڙو نہ کپر نانگ، آءٌ پنھنجيءِ ڇاتيءَ تي پالي رهيو هوس، جنھن انصاف جو شوق هو رکندڙ آهي، اهو ئي کيس ملندو، محترم داروغا، کيس حفاظت سان رک، تنھن هوندي بہ جهل مون کي خوف آهي تہ کيس روڪڻ لاءِ اسان وٽ ڪا بہ قانوني شاهدي نہ آهي“.
ان تي ”مسٽر ٿارنھل“ نھايت حلم سان التجا ڪئي، تہ انھن ٻن بدمعاشن کي سندس بر خلاف شاهدن طور قبول نہ ڪيو وڃي، پر سندس نوڪر ڀلي پڇيا وڃن، ”سر وليم“ جواب ڏنو، ”منھنجا نوڪر! بدبخت کين وڌيڪ لاءِ پنھنجو نہ ڪوٺ، پر اچو تہ ٻڌون، تہ انھن ماڻھن کي ڇا چوڻو آهي، سندس بورچي کي سڏيو“.
جڏهن بورچي کي اندر داخل ڪيو ويو، تڏهن هن پنھنجي اڳئين مالڪ جي نگاهن مان ڏٺو، تہ سندس سمورو زور هاڻي ختم ٿي چڪو هو، ”سر وليم، “ سختيءَ سان واڪو ڪري چيو، ”مون کي ٻڌاءِ تہ تو ڪڏهن پنھنجي آقا ۽ هن ماڻھوءَ کي سندس ڪپڙن ۾ ملبوس ٿيل ۽ هڪ ٻئي سان گڏ ڏٺو آهي؟“بورچي جواب ڏنو، ”هائو، حضور جن خاطري ڪن هڪ هزار دفعا، هي اهو ماڻھو آهي، جو هميشہ سندس ڪَذَن، ڪرتَوتَنَ ۾ ساڻس شامل رهندو هو“.
”مسٽر ٿارنھل“ وچ ۾ پڇيو، ”ڪيئن، هي سڀ منھنجي منھن تي!“ بورچيءَ جواب ڏنو، ”هائو، ابا ڪنھن بہ ماڻھوءَ جي منھن تي ..... تو کي سچ ٻڌايان ٿو، تہ مون ڪڏهين بہ تو کي پيار نٿي ڪيو ۽ نڪي تو کي پسند ٿي ڪيو ۽ مون کي ڪا بہ پرواھہ نہ جيڪڏهن هينئر آءٌ تو کي پنھنجي دل جو راز ٻڌايان ٿو“. ”جينڪنسن“ واڪو ڪري چيو. ”جيڪڏهن تو کي مون بابت ڪا بہ خبر هجي، تہ اها حضور جن کي ٻڌاءِ“، بورچيءَ جواب ڏنو ، ”آءُ چئي نٿو سگهان، تہ مون کي ڪا تو بابت گهڻي خبر آهي، مگر ان رات جڏهن هن معزز ماڻھوءَ جي ڌيءَ کي فريب ڏيئي اسان جي گهر آندو ويو هو. تڏهن تون انھن مان هڪڙو هئين، ”سر وليم“ چيو، ”اهڙي طرح آءٌ ڏسان ٿو تہ تو پنھنجي معصوميت ثابت ڪرڻ لاءِ هڪ تمام عمدو شاهد آندو آهي، تو ن انسان ذات تي داغ لڳائين ٿو،! اهڙن بدمعاشن سان صحبت ڪرڻ! (پر هن جي شاهدي جاري رکندي) ها محترم بورچي تون مون کي ٻڌاءِ، ڇا، هيءَ اهي ماڻھو آهي، جنھن هن وٽ هن ٻڍيءَ ماڻھوءَ جي ڌيءَ آندي آهي؟“ بورچيءَ جواب ڏنو، ”نہ سائين حضور جن خاطري ڪن تہ هن ان کي نہ آندو هو، ڇا ڪاڻ تہ اهو ڪاروبار زميندار پاڻ تي کنيو هو، پر ان پادريءَ کي آندو هو، جنھن کين پرڻائڻ جو ڍوئنگ ڪيو هو“ ”جينڪنسن“ چيو، ”اهو اهڙو تہ پورو پورو سچ آهي، جو آءٌ ان کان ڪنڌ ڪڍائي نٿو سگهان، اهو ئي ڪم هو، جو مون کي سپرد ڪيو ويو هو ۽ آءٌ پنھنجيءَ پشيمانيءَ سان اهو قبول ٿو ڪريان“
امير عجب ۾ پئجي چيو، ”سڳورا موليٰ سائين! ڪئين نہ هن جي ڪميڻپ جي هر هڪ نئين خبر مون کي خبر دار ٿي ڪري، هن جو هر ڪو ڏوھہ تمام پڌرو آهي ۽ آءٌ ڏسان ٿو تہ هن جو مقدمو ظلم، گيدي پڻي ۽ انتقام سان تيار ڪيل آهي، محترم داروغا، منھنجي ڀروسي تي هن نوجوان عملدار کي جو هن وقت تنھنجي قيدي آهي، آزاد ڪر، ۽ نتيجن لاءِ مون تي ڀروسو رک، آءٌ هن ڪم کي ان پنھنجي دوست جج وٽ صحيح روشنيءَ ۾ پيش ڪرڻ جو ڪم پنھنجي ذمي کڻندس، جنھن کيس جيل ڏانھن موڪليو آهي، مگر اها بد نصيب نوجوان عورت ڪٿي آهي؟ ڀلي تہ هوءَ هن ڪمبخت کي سامھون پوڻ لاءِ حاضر ٿئي، آءٌ معلوم ڪرڻ چاهيان ٿو، تہ هن ڪھڙن هنرن سان کيس ٺڳيو آهي، کيس اندر اچڻ لاءِ التجا ڪريو، هوءَ ڪٿي آهي؟“
مون چيو، ”افسوس سائين! اهو سوال مون کي دل ۾ ڏنگ هڻي ٿو، آءٌ سچ پچ تہ ڪنھن وقت هن ڌيءَ مان خوش هوس، مگر سندس تباهي .... “اتي منھنجي ڳالھائڻ ۾ از خود رڪاوٽ پئي، جڏهن مون ڏٺو، تہ جا عورت ان وقت حاضر ٿي رهي هئ، سا هئي، ”مس ارابيلا ولماٽ“ جا ايندڙ ڏينھن تي ”مسٽر ٿارنھل“ سان پرڻجڻي هئي، ”سر وليم ۽ سندس ڀائيٽي کي اتي پنھنجي اڳيان ڏسي، جيڪا حيرت کيس لڳي، تنھن جو بيان ڪري نٿو سگهجي، ڇا ڪاڻ تہ سندس اتي اچڻ بلڪل اتفاقي هو، ائين ٿيو جو سندس چاچيءَ زور رکيو هو، تہ سندس شاديءَ ”مسٽر ٿارنھل“ سان سندس گهر ۾ مڪمل ڪئي وڃي، ان جي گهر ڏانھن ويندي هوءَ ۽ سندس ٻڍو پيءُ شھر جي وچان لنگهي رهيا هئا، پرتفريحا ترسندي، هو شھر جي ٻئي ڇيڙي تي هڪ سراءِ ۾ رهي پيا، اتي ائين ٿيو جو دريءَ کان هڪ نوجوان عورت منھنجي ننڍڙن ڇوڪرن مان هڪ کي گهٽيءَ ۾ راند ڪندي ڏٺو ۽ يڪدم ڇوڪر کي هڪ نوڪر هٿان پاڻ وٽ گهرائي، کانئس اسان جي ڪجهہ مصيبتن جو احوال معلوم ڪيائين، مگر اڃا تائين کيس اها خبر ڏني ويئي تہ ”مسٽر ٿارنھل“ ڪو انھن جو سبب هو جيتوڻيڪ سندس پيءُ ملاقاتن لاءِ اسان وٽ جيل ۾ اچڻ جي نامناسب هلت تي گهڻيئي اعتراض ڪيا، تنھن هوندي بہ اهي بي اثر ٿيا، هن ڇوڪري کي وٺي هلڻ لاءِ چيو، جو ڪم هن ڪيو ۽ اهڙيءَ طرح هن جي غير متوقع ٽاڻي تي آمد انسان کي حيرت ۾ وڌو،
آءُ انھن اتفاقي ملاقاتن تي روشني وجهڻ کان سواءِ اڳتي وڌي نٿو سگهان ، جي جيتوڻيڪ روزمره پيون ٿين، مگر سواءِ ڪنھن غير معمولي موقعي جي اسان جي حيرت کي ڪو ورلي اڀارين ٿيو، اسين پنھنجين زندگين جي سڀ ڪنھن خوشيءَ لاءِ ڪھڙي اتفاقي ماجرا جا مرهون منت نہ آهيون؟ اسين ڪپڙا پھرايا يا کاڌو کارايا وڃون ٿا، ان کان اڳ ڪيترا نہ گهڻا ظاهر ظھوو محنت ڪرڻ ڏانھن متوجهہ هئڻ گهرجن، وسڪارو ضرور وسي، هوا واپار لاءِ ويندڙ جهاز جي سڙھہ کي ڀري ۽ ماڻھو ضرور دستوري سامان جي ضرورت رکندا هجن. اسان سڀني ڪجهہ ساعتن لاءِ پنھنجو صبر قائم رکيو، هن زميندار کي چيو، جو هن سمجهيو تہ اسان جي مدد لاءِ ۽ نہ ئي ظلم ڪرڻ لاءِ آيو هو، ”سچ پچ تہ منھنجا پيارا ”ٿارنھل“ آءٌ ان کي ڪجهہ بي مروتيءِ جو طريقو سمجهان ٿي، جو تون مون کان سواءِ هتي اچين ۽ مون کي هن ڪٽنب جي حالت کان آگاھہ نہ ڪرين، جو پاڻ ٻنھين کي تمام گهڻو پيارو آهي، تو کي خبر آهي تہ مون کي پنھنجي معزز بزرگ استاد، جنھن کي آءٌ هميشہ لاءِ تعظيم ڏيندس، ان جي دستگيري لاءِ مدد ڪرڻ ۾ ايتري ئي مسرت هئڻ گهرجي، جيتري تون حاصل ڪري سگهين ٿو، پر آءٌ ڏسان ٿي، تہ تون پنھنجي چاچي وانگر ڳجهيءَ طرح نيڪي ڪرڻ ۾ خوشي حاصل ڪرين ٿو.
”سر وليم“ وچ ۾ ڳالھائيندي چيو، هي نيڪيءَ ڪرڻ ۾ مسرت حاصل ڪري ٿو! نہ منھنجي پياري هن جون خوشيون اهڙيون ئي ذليل آهن، جھڙو هي پاڻ آهي، خاتون، تون هن جي شڪل ۾ اهو پورو بدمعاش ڏسين ٿي، جنھن هميشہ انسان ذات جي گهٽتائي ڪئي، هڪ ڪميڻو جنھن هڪ غريب ماڻھوءَ جي ڌيءَ کي گمراھہ ڪرڻ کانپوءِ ۽ سندس ڀيڻ جي معصوميت خلاف منصوبي رٿڻ کانپوءِ سندس پيءُ کي قيد ۾ اڇلايو ۽ وڏي ڀاءُ کي ٻيڙين ۾ وڌو آهي، ڇا ڪاڻ تہ هن کي سندس ڊوه ڪندڙ سان سامھون ٿين جي همت هئي ۽ خاتون تون مون کي اجازت ڏي تہ آءٌ تو کي هن راڪاس جھڙي بچي وڃڻ تي مبارڪون ڏيان“.
اڻ وڻندڙ ڇوڪريءَ چيو، ”او خدا، آءٌ ڪيئن نہ ٺڳجي ويئي آهيان! ”مسٽر ٿارنھل“ مون کي خاطريءَ جھڙو اطلاع ڏنو تہ هن بزرگ جو وڏو پٽ ”ڪيپٽن پرمروز“ پنھنجي نئين شادي ڪيل زال سان ٻاهر آمريڪا ڏانھن ويل هو“.
منھنجي زال چيو، ”منھنجي مٺڙي ڪڪي، هن تو کي ڪوڙن کانسواءِ ٻيو ڪجهہ بہ ڪو نہ ٻڌايو آهي، منھنجي پٽ ”جارج“ ڪڏهن بہ حڪومت جون حدون نہ ڇڏيون، نڪي ڪڏهن بہ ڪا شادي ڪيائين، جيتوڻيڪ تو کيس وساري ڇڏيو آهي، مگر هن تو کي هميشہ ايترو تہ گهڻو پيار ڪيو آهي، جو ڪنھن ٻيءَ جو خيال بہ نہ ڪري سگهيو آهي، مون کيس ائين چوندي ٻڌو آهي تہ هو تنھنجي واسطي ڪنوارو مرندو“ هوءَ پوءَ پنھنجي پٽ جي عشق جي سچائي جو تفصيلوار احوال ڏيڻ لڳي، هن سندس ۽ ”ٿارنھل“جي جڳهڙي کي صحيح روشنيءَ پيش ڪيو، ان کان پوءِ ان ڳالھہ کان نڪري وڃي، زميندار جي بد اخلاقين ۽ سندس مڪر وارين شادين جي ڳالھہ ڪيائين ۽ سندس گيدپڻي کي نھايت بي عزتيءَ واريءَ تصوير ۾ پيش ڪري، پنھنجيءَ گفتگو کي ختم ڪيائين.
”مس ولماٽ“ چيو، ”خدايا آءٌ ڪيترو نہ برباديءَ جي ڪناري کي ويجهو اچي پھتي هئس، پر ان کان بچڻ تي مون کي ڪيڏي نہ وڏي خوشي ٿي آهي! هن ماڻھوءَ مون کي ڏھہ هزار ڪوڙ ٻڌايا آهن، هن کي اهڙو ڪو فن هو جو هو آخر مون کي ان خاطريءَ ڏيارڻ ۾ ڪامياب ٿيو، تہ منھنجو ان معزز ماڻھوءَ جي ڪوڙن مون کي هڪ اهڙي ماڻھوءَ کي ڌڪارڻ سيکاريو، جو مڪمل طرح بھادر ۽ مھربان هو“.
هن وقت تائين، جيئن تہ جيڪو ماڻھو زخمي ٿيل سمجهيو ٿي ويو، سو مڪار ثابت ٿيو هو، تنھن ڪري منھنجو پٽ انصاف جي ٻنڌڻن کان آزاد ٿي ويو، ”مسٽر جينڪنسن“ جنھن خدمتگار وانگر ڪم پئي ڪيو، تنھن پڻ سندس وارن کي سنواريو ۽ معزز ڏسڻ ۾ اچڻ لاءِ جيڪي ڪجهہ ضروري هو، سو کيس ميسر ڪري ڏنو، هاڻي هي تمام سھڻي نموني سان فوجي لباس ۾ اندر گهڙيو، ۽ آءٌ سواءِ ڪنھن فخر جي چوان ٿو، (ڇاڪاڻ تہ آءٌ ان کان مٿي آهيان) تہ هي اهڙو تہ سھڻو ڏسڻ ۾ ٿي آيو، جھڙو هڪ اهو انسان جنھن هميشہ فوجي لباس پھريو هجي، جيئن هي اندر گهڙيو، تيئن هن پرانھون ۽ نماڻائي سان ”مس ولماٽ“ کي سلام ڪيو، ڇا ڪاڻ تہ سندس ماءُ جي فصيح زبانيءَ جيڪا تبديلي سندس فائدي ۾ آندي هئي، ان کان هي قطعا غير واقف هو، ڪا بہ فضيلت هن لڄاريءَ عورت جي بي صبريءَ کي معافي ڏيڻ کان روڪي نٿي سگهي، سندس لڙڪن ۽ نگاهن، سندس پھرئين وعدي کي وساري ڇڏڻ سبب سندس دل ۾ جيڪي ندامت جا جذبات ٿيا، تن کي ظاهر ڪرڻ ۾ مدد ڪئي، منھنجو پٽ سندس هيءَ شفقت ڏسي حيران ٿي ويو ، تہ ان کي ورلي ڪو سچو سمجهي سگهيو، هن چيو، ”خاتون، هي صرف وهمي خيال آهي، آءٌ ڪڏهن بہ اهڙي لياقت رکي نٿو سگهان، اوهان جي هن نموني نوازش ڪرڻ تي آءٌ نھايت گهڻو خوش ٿيو آهيان، ”مس ولماٽ“ جواب ڏنو، ”نہ سائين مون سان دوکو ڪيوويو آهي، آءٌ نھايت ذليل نموني ٺڳجي ويئي هيس، نہ تہ منھنجي دوستيءَ جي خبر آهي، تو ان کي گهڻو ئي آزمايو آهي، مگر جيڪي ڪجهہ مون ڪيو آهي، ان کي وساري ڇڏ، جيئن تو کي اڳي تمام گهڻا سچائي جا وعدا مليل هئا، تيئن وري بہ اهي تو سان دهرايل آهن ۽ خاطري ڪر تہ جيڪڏهن تنھنجي ”اربيلا“ تنھنجي ٿي نٿي سگهي، تہ هوءَ ٻئي جي بہ ڪڏهن نہ ٿيندي“.”سر وليم“ چيو جيڪڏهن مون کي تنھنجي پيءُ تي ڪجهہ بہ اثر آهي، تہ پوءِ تون ٻئي ڪنھن جي بہ نہ ٿيندين“.
هي اشارو منھنجي پٽ ”موزز“ لاءِ ڪافي هو، هو جيڪي ٿيو هو،. تنھن کان ٻڍڙي رئيس کي آگاه ڪرڻ لاءِ يڪدم مسافر خاني ڏانھن ڊوڙيو، جتي هو موجود هو، پر انھيءَ وقت سڀ ڪنھن طرف کان برباد ٿيل زميندار اهو معلوم ڪندي تہ فريب ۽ خوشامد ۾ بہ ڪي اميدون باقي ڇڏيل نہ هيون، ان نتيجي تي پھتو تہ سندس لاءِ بھترين رستو ٿيندو تبديل ٿيڻ، ۽ سنس پيڇو ڪندڙ کي منھن ڏيڻ، اهڙيءَ طرح سڀ شرم ڇڏي هيءَ بي باڪ بدمعاش ظاهر ٿيو، هن چيو، ”تڏهن آءٌ ڏسان ٿو تہ آءٌ هتي ڪنھن بہ انصاف ٿيڻ جي توقع نٿو رکان، پر مون ارادو ڪيو آهي تہ اهو آءٌ ضرور حاصل ڪندس، “. .سر وليم“ ڏانھن مخاطب ٿيندي هن چيو تہ ”سائين توهان کي خبر هجي آءٌ هن کان وڌيڪ عرصو توهان جي نوازش تي مدار رکندڙ نہ آهيان، آءٌ انھن کي نفرت سان ڏسان ٿو، ڪا بہ طاقت .مس ولماٽ“ جي ان دولت کي مون کان پري رکي نٿي سگهي، جا سندس اورچائيءَ ڪري ڪافي ڪٺي ٿي چڪي آهي، سندس ملڪيت لاءِ صحيح ٿيل دستاويز ۽ اقرار ناما مون وٽ محفوظ آهن، اهو سندس مال ئي هو، جنھن مون کي هن سڱ لاءِ هرکايو ۽ نہ سندس شخصيت، دولت مون پنھنجي قبضي ۾ آندي آهي، هاڻي ڏسجي تہ ٻئي کي ڪير ٿو پنھنجي حوالي ڪري“
هيءَ هڪ خوفناڪ ضرب هئي، ”سروليم“ سندس حقن جي راستبازيءَ کان واقف هو، ڇا ڪاڻ تہ هيءَ شاديءَ جي شرطن فيصل ڪرڻ جي سلسلي ۾ سندس ٻانھن ٻيلي هو، تنھن ڪري ”مس ولماٽ“ اهو ڏسي تہ سندس دولت وڃڻ کي ويئي، منھنجي پٽ ڏانھن مخاطب ٿي، کانئسن پڇيو تہ آيا، دولت جو نقصان سندس قدر وٽس گهٽ ڪري سگهيو آهي؟ هن وڌيڪ چيو، ”جيتوڻيڪ هاڻي دوست منھنجي وس کان ٻاهر آهي، تہ بہ آءٌ ڪم از ڪم پنھنجو هٿ اوهان کي ڏيئي سگهان ٿي.“
سندس عاشق چيو، ”پياري اهو ئي سڀ ڪجهہ هو جو تو کي ڏيڻو هو، منھنجي ”اربيلا“ آءٌ هاڻي هر ڪنھن خوش نصيب سان دعوا رکندي چوان ٿو، تہ هن وقت تنھنجي دولت جي ڪمي منھنجي خوشي وڌائي ٿي ۽ اها منھنجيءَ پياريءَ محبوبہ کي منھنجي سچائءَ جي خاطري ڏئي ٿي“
”مسٽر ولماٽ“اندر لنگهندي، پنھنجي ڌيءَ کي ان وقت خوف مان نجات حاصل ڪيل ڏسي تمام گهڻو خوش ٿيو ۽ يڪدم سڱ رد ڪرڻ جي اجازت ڏنائين، مگر اهو معلوم ڪندي دلشڪستو ٿي پيو تہ جا سندس دولت ”مسٽر ٿارنھل“ کي دستاويز موجب ڏني هئائين، تنھن تان هٿ کڻڻو پوندس، هن هاڻي ڏٺو تہ سندس جملي ملڪيت ان ماڻھوءَ جي حوالي ٿيڻي هئي، جنھن وٽ پنھنجي اصلي ملڪيت نہ هئي، هو سندس بدمعاش هئڻ برداشت ڪري سگهيو ٿي، مگر ملڪيت تان هٿ کڻي نٿي سگهيو، تنھن ڪري ڪجهہ منٽن لاءِ ڳوڙهي خيال ۾ محو ٿي ويو، ايستائين جو ”سر وليم“ سندس ڳڻتي کي گهٽائڻ لاءِ چيو، ”سائين آءٌ قبول ڪريان ٿو، تہ تنھنجي موجودہ نااميدي مون کي ناخوش نٿي ڪري، تنھنجو دولت لاءِ غير معتدل ذوق هاڻي واجبي نموني ۾ سنواريو ويو آهي، جيتوڻيڪ هيءَ تنھنجي ڇوڪري شاهوڪار ٿي نٿي سگهي، مگر هوءَ اڃا بہ کيس اطمينان ڏيڻ جي ڪافي لياقت رکي ٿي، تون هتي هڪ ايماندار نوجوان سپاهي ڏسين ٿو، جو کيس بغير دولت جي قبول ڪرڻ چاهي ٿو، هنن گهڻو عرصو هڪ ٻئي کي پيار ڪيو آهي ۽ منھنجي دلچسپي سندن ترقيءِ جي راھہ ۾ پوئتي نہ پوندي، تنھن ڪري اهو حرص ڇڏي ڏي،. جو تو کي نااميد ڪري ٿو، ۽ هڪ دفعي لاءِ ان خوشيءَ کي اجازت ڏي جا تنھنجي قبوليت چاهي ٿي.“
پيرسن سکر ماڻھوءَ جواب ڏنو، ”سر وليم“ خاطري ڪريو، مون هيستائين ڪڏهن سندس تمنائن کي مجبور نہ ڪيو آهي، نڪي ڪي هاڻي ائين ڪندس،(تہ پوءِ آءٌ) پنھنجي دل و جان سان اجازت ڏيان ٿو، تہ هو ڀلي کيس هٿ ڪري خداجو شڪر آهي، جو اڃا تائين ڪجهہ ملڪيت ڇڏيل آهي، ۽ اميد آهي تہ توهان جو واعدو ان کي ڪجهہ قدر زياده ڪندو، صرف منھنجو دوست (مطلب آءُ) منھنجيءَ ڌيءَ کي ڇهن هزارن پائونڊن ڏيڻ جو وعدو ڪري، جڏهين بہ پاڻ شاهوڪار ٿئي، آءٌ ان اجازت ڏيڻ لاءِ پڻ تيار آهيان، تہ هو ڀلي اڄ ئي رات پاڻ ۾ گڏجن“.
جيئن تہ هاڻ اهو مون تي ئي ڇڏيل هو، تہ آئون نوجوان جوڙي کي خوش ڪريان، تنھن ڪري مون يڪدم رقم ڏيڻ جو واعدو ڪيو، جا هن چاهي ٿي، اهو ڪم هڪ مون جھڙي ماڻھوءَ لاءِ ڪو وڏو احسان نہ هو، جنھن کي اهڙيون اميدون نہ هيون، تنھن ڪري هاڻي اسان کي سندن بيءَ خوديءَ ڪري هڪ ٻئي جي آغوش ۾ ڊوڙي وڃڻ جي خوشي حاصل ٿي، منھنجي پٽ ”جارج“ چيو، آخر ڪار مون بدنصيب کي هن نموني عيوضو، ملڻ! خاطري آهي، تہ هي (نوازش) ان کان وڌيڪ آهي، جنھن جي آءٌ ڪڏهن بہ اميد ڪري ٿي سگهيس، تڪليف جي ايتري عرصي کان پوءِ ان سڀ جو مالڪ ٿيڻ جو خوشي ڏيندڙ آهي، منھنجون تمنائون ڪڏهن بہ ايڏيءَ بلنديءَ تي نہ پھچي سگهيون“. ”مس ولماٽ“ وراڻيو، ”هائو، منھنجا جارج، هاڻي ڇڏ تہ ڀلي هيءَ نامراد منھنجي دولت حاصل ڪري، ڇا ڪاڻ تہ تون ان کان سواءِ بہ خوش رهي سگهين ٿو، ۽ آءٌ پڻ اهڙي طرح او! ڪھڙي نہ بدل سدل مون ڪئي آهي، نيچن ۾ نيچ انسان جي طرف کان منھن موڙي پيارن ۾ پيارن سپرين ڏانھن ! ڀلي تہ هو اسان جي دولت مان لطف حاصل ڪري آءٌ هاڻي تنگدستيءَ ۾ پڻ خوش رهي سگهان ٿي“.
زميندار ڪوڙي کل سان چيو، آءٌ تو کي خاطري ٿو ڏيان تھ، جنھن دولت کي تون ڌڪارين ٿي، ان کي حاصل ڪرڻ سان آءٌ تمام گهڻو خوش ٿيندس“. ”جينڪنسن“ چيو جهل سائين جهل، انھي باري ۾ اڃا مون کي ٻہ لفظ ڳالھائڻا آهن، جيتري قدر ان عورت جي ملڪيت جو سوال آهي تہ تون ڪنھن بہ صورت ۾ ان جي هڪ پئسي کي بہ هٿ نہ لائي سگهندين“. هن ”سر وليم“ کي مخاطب ٿي چيو، ”حضور جن کي عرض آهي تہ جيڪڏهن زميندار جي ٻيءَ عورت سان شادي ڪيل هوندي تہ پوءِ بہ هن خاتون جي ملڪيت کيس ملي سگهي ٿي ڇا؟“امير چيو، ”تون هڪ اهڙو سادو سوال ڪئين ڪري سگهين، ٿو؟ سچ پچ تھ، هو اها حاصل ڪري نٿو سگهي“. ”جينڪنسن“ چيو، ”مون کي ان لاءِ افسوس آهي، ڇاڪاڻ تہ جيئن تہ ڪنھن زماني ۾ اسين گڏ رانديون کيڏيندا هئاسون، تنھن ڪري منھنجي ساڻس دوستي آهي، پر جيئن آءٌ کيس پيار ڪريان ٿو، تيئن اهو پڻ ظاهر ڪندس تہ سندس اقرار نامو هڪ تماڪ جي ٽوٽي جيتري بہ قيمت نٿو رهي ڇاڪاڻ تہ سندس اڳيئي شادي ڪيل آهي زميندار پنھنجي پنھنجي بي عزتي ڏسي جوش ۾ اچي ويو ۽ چيائين ”تون هڪ ڪم ذات وانگر ڪوڙي ٿو ڳالھائين، مون قانوني طرح اصل ڪنھن سان بہ شاندي نہ ڪئي آهي“.
”جينڪنسن“ جواب ڏنو، ”حضور جن جي معافيءَ جو طلبگار آهيان، توهان شادي ڪئي هئي ۽ مون کي اميد آهي تہ توهين پنھنجي دوستيءَ جو پورو عيوضو پنھنجي ان ايماندار دوست، ”جينڪنسن“ کي ڏيندو، جو توهان کي زال هٿ ڪري ڏئي ٿو، جيڪڏهن سڀئي رفيق ڪجهہ منٽن لاءِ پنھنجي انتظارکي روڪيندا ، تہ اهي ان عورت کي ڏسندا، جنھن سان هن اڳي شادي ڪئي هئي، ائين چوندي هو پنھنجي دستوري تيزيءَ سان ٻاهر نڪري ويو ۽ اسان سڀني کي سندس مراد متعلق اندازي لڳائڻ کان لاچار ڇڏي ويو، زميندار چيو، ”ها ڇڏيو س تہ وڃي، جيڪي بہ ٻيو مون کڻي ڪيو هوندو تہ ان لاءِ آءٌ کيس اتي جواب ڏيندس، آءٌ هاڻي اهڙين چوپڙين کان ڪو نہ ڊڄان“.
”مون کي حيرت آهي“. ”امير جواب ڏنو، ”تھ، هن شخص جو ان ڳالھہ سان ڪھڙو مطلب آهي؟ آءٌ ان کي ڪجهہ بازاري نموني جو چرچو ٿو سمجهان“. مون جواب ڏنو، ”شايد هن جو ڪو سنجيدو مطلب هجي،ڇاڪاڻ تہ جڏهن اسين هن ويچار ڪريون ٿا، تڏهن شايد ڪو هڪ هن کان وڌيڪ هنر وارو اهڙو شخص بہ هجي، جنھن کيس ٺڳيو هجي، جڏهن اسين خيال ٿا ڪريون تہ ڪيترو نہ وڏو انداز ماڻھن جو هن برباد ڪيو آهي ۽ ڪيترا والدين هاڻي سندس آندل دک سان گڏ رسوائي ۽ ناپاڪائي محسوس ڪن ٿا، تڏهن اهو مون کي حيرت ۾ نہ وجهندو، جيڪڏهن منجهانئن ڪو........حيرت! ڇا هيءَ ئي منھنجي مري ويل ڌيءَ آهي،؟ ڇا! هوءَ اڃا تائين زنده آهي،؟ اهائي آهي، اها ئي منھنجي زندگي ۽ منھنجي خوشي آهي، منھنجي ”اوليويا“ مون تو کي مري ويل سمجهيو ٿي، مگر آءٌ تون کي اڃا تائين زنده ڏسان ٿو، مون کي اميد آهي تہ تون مون تي نوازش ڪرڻ لاءِ اڃا بہ زنده رهندينءَ ”جينڪنسن“ مون کي ”اوليويا“ سان گڏ اندر ايندو، ڏٺو، تڏهن ڪنھن تمام جوشيلي عاشق جي بي خوديءَ کان بہ منھنجا جذبات تيز هئا ۽ پنھنجي ڌيءَ کي پنھنجي ڀاڪر ۾ آندم، هن جي صرف ماٺ سندس خوشي بيان ٿي ڪئي.
مون چيو تہ منھنجي پياري تون مون وٽ پيرسنيءَ ۾ تڪسين ڏيڻ لاءِ واپس آئي آهين! ”جينڪنسن“ چيو، ”هيءَ سچ پچ تھ، تو لاءِ تسڪين آهي، ۽ ان تي تمام گهڻي خوشي ڪر، واقعي هيءَ تنھنجي معزز نياڻي آهي ۽ اهڙي ايماندار عورت ٻي ڪا بہ هن ڪوٺي ۾ مشڪل هوندي، زميندار! هيءَ نوجوان خاتون تنھنجي قانوني شادي ڪيل زال آهي، ۽ تون کي خاطري ڏيارڻ لاءِ آءٌ حق کانسواءِ ٻيو ڪجهہ بہ نٿو چوان، اجهو هيءَ اجازت ناموآهي، جنھن موجب اوهان ٻنھي جي شادي ٿي هئ“. ائين چوندي هن اهو اجازت نامو امير جي هٿ ۾ ڏنو، جنھن ان کي پڙهيو ۽ ان سڀني پرئين پورو ڏٺو، هن وڌيڪ چيو، ”معزز صاحبو! آءٌ هاڻي ڏسان ٿو تہ توهين هن سموري ڪارگذاريءَ تي حيران آهيو، پر ٿورائي لفظ اها مشڪل حل ڪندا، هيءَ زميندار، جنھن سان منھنجي گهاٽي دوستي آهي، سو اڪثر ڪري پنھنجا اڍنگا ڪم مون کان ڪرائيندو هو، ٻين ڪمن سان گڏ هن عورت کي دلبي ڏيڻ لاءِ هن مون کي پنھنجي شادي لاءِ هڪ جڙتو اجازت نامي ۽ هڪ پادريءَ هٿ ڪرڻ لاءِ موڪليو پر جيئن تہ آءٌ سندس سچو دوست هوس، تنھن ڪري مون ڇا ڪيو جو هڪ سچو اجازت نامو ۽ هڪ سچو پادري هٿ ڪيم، ۽ هنن ٻنھي جي ايترو تڪڙو شادي ڪرايم، جيترو تڪڙو پادري ءَ کين ڪرائي سگهيو ٿي، شايد توهان سمجهنداتہ مون ڪنھن ڪرم فرمائيءَ مطابق ائين ڪيو، پر نھ، آءٌ شرمساريءَ سان قبول ٿو ڪريان، تہ منھنجي صرف اها مراد هئي، تہ آءٌ اهو اجازت نامو پاڻ وٽ محفوظ رکان ۽ زميندار کي ان ڳالھہ کان آگاھہ ڪريان، تہ موقعي ملڻ تي آئون ان بابت مٿس ثبوت رکي سگهيس ٿي ۽ اهڙيءَ طرح پئسن جي ضرورت وقت کيس زير بار ڪري سگهيس ٿي، ان وقت ڏسڻ ۾ آيو، تہ خوشيءَ جي لھر سڄي ڪمري کي ڀري ڇڏيو هو، اسان جي خوشيءَ عام ڪوٺيءَ تائين بہ پھچي ويئي، جتي قيدين پڻ ان خوشيءَ ۾ حصو ورتو ۽ پنھنجون زنجيرون بيحد خوشيءَ ۽ اڍنگي سر ۾ لوڏيائون.
هر ڪنھن جو چھرو خوشيءَ وچان بھڪڻ لڳو ۽ ”اوليويا“ جا ڳل پڻ خوشيءَ سبب سرخ ڏسڻ ۾ آيا، اهڙيءَ طرح ناموس دوستن ۽ دولت جي وري حاصل ڪرڻ جي بيحد مسرت تباهيءَ جي واڌاري کي روڪڻ ۽ اڳئين تندرستيءَ ۽ خوش طبعيءَ کي واپس آڻڻ لاءِ ڪافي هئي، مگر شايد انھن سڀني مان جيڪي اتي موجود هئا، ڪو بہ اهڙو ڪو نہ هو، جنھن مون کان زياده خوشي محسوس ڪئي هجي، اڃا تائين بہ پنھنجي ٻچي کي پنھنجين ٻانھن ۾ جهليندي مون پنھنجيءَ دل کان پڇيو تہ آيا اهي خوشيون وهمي تہ نہ هيون مون ”مسٽر جينڪنسن“ ڏانھن مخاطب ٿي واڪو ڪري چيو، ”تون اهو ڪم ڪئين ڪري سگهين؟ مگر اها ڪا وڏي ڳالھہ نہ آهي، هن کي وري ڏسڻ تي مون کي جيڪا خوشي ٿي آهي، سا ان درد جي عيوضيءَ کان وڌيڪ آهي“. ”جينڪنسن“ جواب ڏنو، ”توهان جي سوال جو جواب هيءَ آهي، تہ مون توهان کي قيد کان آزاد ڪلرائڻ جو صرف ممڪن طريقو زميندارجي آڏو اوهان جو پيش پوڻ ۽ سندس هڪ نوجوان خاتون سان شادي ڪرڻ تي قبوليت ڏيڻ سمجهيو هو، پر جيستائين اوهان جي ڌيءَ زندھہ هئي، تيستائين ڪڏهن بہ ان جي منظور ڪرڻ کان توهان قسم کنيو هو، تنھن ڪري بغير توهان کي مطلع ڪرڻ جي تہ هوءَ فوت ٿي ويئي هئي، ٻيو ڪو بہ طريقو مون کان ڪو نہ سمجهيو، مون توهان جي زال کي ان منصوبي ۾ شامل ٿيڻ لاءِ آماده ڪيو ۽ هن وقت تائين اهڙو ڪو مناسب موقعو ئي ڪو نہ مليو، جو اوهان کي هن حقيقت کان هاڻي هن سڄي ميڙ ۾ صرف ٻہ ماڻھو هئا، جي خوش ڏسڻ ۾ نٿي آيا، ”مسٽر ٿارنھل“ کي پنھنجيءَ ڪاميابيءَ جو جيڪو يقين هو، سو هميشہ لاءِ ٽٽي پيس، هن هاڻي رسوائيءَ ۽ افلاس جي ڪن کي پنھنجي اڳيان ڏٺو ۽ ٽٻيءَ ڏيڻ کان آگاھہ ڪريون ڏڪڻ لڳو، تنھن ڪري پنھنجي چاچي جي اڳيان گوڏن ڀر ڪري پيو ۽ تمام دل ۾ چڀندڙ درديلي آواز ۾ رحم لاءِ التجا ڪيائين، ”سر وليم“ کيس حقارت سان ڌڪاري ڇڏڻ تي هو، مگر منھنجي عرض تي هن کيس مٿي کنيو۽ ڪجهہ وقت کانپوءِ چيو، تنھنجيون بد ڪاريون، ڏوھہ ۽ احسان فراموشي ڪنھن بہ فرمائش جي لياقت نٿيون رکن تنھن هوندي بہ تون مڪمل طرح وساريو نہ ويندين، هڪ معمولي رقم حياتي جي ضروريات جي پورائيءَ لاءِ پر تہ ان جي ڪڌاين لاءِ تنھنجي حوالي ڪئي ويندي، هن نوجوان خاتونءَ تنھنجيءَ زال کي ان دولت جو ٽيون حصو ڏنو ويندو ۽ صرف ان جي ئي سفارش سان تون مستقبل ۾ وڌيڪ ڪنھن غير معمولي امداد جي اميد رکي سگهين ٿو“. هو هن جي اهڙي نوازش لاءِ پنھنجي احسانمندي کي هڪ با رونق گفتگو ۾ ظاهر ڪري رهيو هو، پر امير کيس روڪي ڇڏيو، هن کيس چيو تہ هو پنھنجي ڪميڻائيءَ کي وڌيڪ زياده نہ ڪري جا اڳيئي گهڻو ظاهر ٿي ڇڪي هئي ۽ کيس ساڳئي وقت تي نڪري وڃڻ ۽ سندس گهرو نوڪرن مان ڪنھن بہ هڪ کي پنھنجي حاضريءَ لاءِ چونڊڻ جو حڪم ڪيو،
اڃا هن اسان کي ڇڏيو ئي مس تہ ”سر وليم ۾ مڪمل دلي اطمينان سان پنھنجي ڀائٽي وٽ مشڪندي آيو ۽ کيس خوشيءَ لاءِ دعا ڪيائين، سندس مثال ”مس ولماٽ“ ۽ سندس پيءَ عمل ۾ آندو، منھنجي زال پڻ گهڻي پيار سان پنھنجي ڌيءَ کي چُمي ڏني، جيئن تہ سندس اصطلاح ۾ چئجي تہ هوءَ ان وقت هڪ بي وفا عورت بنائي ويئي هئي، ”صوفيا“ ۽ ”موزز“ واري سان پيروي ڪئي ۽ اسان جي مھربان ” جينڪنسن“ پڻ ان اخلاقي رسم ۾ شامل ٿيڻ جي خواهش ڪئي، اسان جي دل ۾ بيحد گهڻو سڪون حاصل ٿيو، ”سر وليم“ جنھن جي زياده ۾ زياده خوشي نيڪي ڪرڻ ۾ هئي، تنھن هاڻ سج جھڙي روشن چھري سان چوڌاري نھاريو ۽ سڀني جي اکين ۾ خوشيءَ کان سواءِ ٻيو ڪجهہ بہ نہ ڏٺو، سواءِ منھنجي ڌيءَ ”صوفيا“ جي جا ڪن سبب ڪري، جي اسين پروڙي نٿي سگهياسون. مڪمل طرح خوش نہ ڏٺي ويئي، هن مشڪندي چيو، ” آءٌ هاڻي سمجهان ٿو تہ سواءِ هڪ يا ٻن ماڻھن جي هيءُ سموري مجلس پوريءَ طرح خوش ڏسجي ٿي، صرف باقي هڪ حق جو ڪم منھنجي ڪرڻ لاءِ رهيل آهي“. هن مون کي مخاطب ٿي چيو، ”سائين تون انھن احسانن کان واقف آهين، جن لاءِ پاڻ ٻئي”جينڪنسن“ جا مرهون منت آهيون ۽ اهو صرف انصاف آهي، تہ پاڻ ٻنھي کي ان لاءِ کيس معاوضو ڏيڻ گهرجي، مون کي خاطري آهي، تہ ”مس صوفيا“ هن کي تمام گهڻو مطمئن ڪري سگهندي ۽ آءٌ کيس پنج سئو پائونڊ ڏاج ۾ ڏيڻ لاءِ تيار آهيان، مون کي يقين آهي تہ انھيءَ رقم ملڻ تي هي ٻئي تمام آسودگيءَ سان گذاري سگهندا، ”مس صوفيا“ اچ، تون هن منھنجي تجواز ڪيل وهاءَ لاءِ ڇا ٿي چوين ”ڇا تون هن کي قبول ڪندين؟“ ڪھن خوفائتيءَ تجويز تي منھنجيءَ ڌيءَ پنھنجيءَ ماءُ جي ٻانھن ۾ چھٽل ۽ هنيون هاريل ڏٺي ويئي،”سائين آءٌ هن کي قبول ڪريان! “ هن جهڪي آواز ۾ چيو، ”نہ سائين، ڪڏهن بہ نھ“ ڇا“ ”امير “ وري چيو، ”پنج، سئو پائونڊ ۽ تمام سھڻن اميدن واري پنھنجي مھربان حسين نوجوان ”مسٽر جينڪنسن“ کي قبول نہ ڪندين!“ هن ڳالھائڻ کان بيوس هوندي جواب ڏنو، ”سائين آءٌ عرض ٿي ڪريان تہ توهين ان تجويز تان دستبردار ٿيو، ۽ مون کي اهڙو گهڻو دکي نہ ڪريو، هن وري چيو، ”اهڙو ضد بہ ڪڏهن ڪو ڏٺو ويو! هڪ ان ماڻھوءَ کان انڪار ڪرڻ، جنھن جا هن ڪٽنب تي بيشمار احسان آهن، هن تنھنجي ڀيڻ کي بچايو آهي ۽ هي پنج سئو پائونڊن جو مالڪ ٿيندو، ڇا، هن کي قبول نہ ڪندينءَ! هن ڪاوڙ ۾ جواب ڏنو، ”نہ سائين ، ڪڏهن بہ نھ، هن کان اڳ آءٌ هوند مري وڃان ها“. هن چيو، ”جيڪڏهن اها حالت آهي ۽ جيڪڏهن تون هن کي قبول نہ ڪندين، تہ پوءِ آءٌ خيال ڪريان ٿو، تہ مون کي ئي ضرور تو کي قبول ڪرڻ گهرجي“ ائين چوندي هن کيس تمام گهڻي شوق سان پنھنجيءَ ڇاتيءَ سان لاتو، هن چيو، ”پياري ، سڀني ڇوڪرين کان وڌيڪ سمجهو، منھنجي محبوبہ تو ڪيئن ويساھہ ڪري سگهين ٿي؟ يا ائين تہ ”سر وليم ٿارنھل“ ڪڏهن بہ پيار ڪرڻ بند ڪري سگهندو؟ مون ڪجهہ سالن کان وٺي هڪ اهڙيءَعورت جي تلاش پئي ڪئي جا منھنجيءَ دولت کان غير واقف هئڻ جي حالت ۾ بہ سمجهي سگهي. تہ مون ۾ هڪ مرد هئڻ جي لياقت آهي، شوخ توڙي بد مزاج ماڻھن جي ڪٽنبن جي ڪٽنبن ۾ ڳولا ڪرڻ بعد هڪ با اخلاق ۽ آسماني حسن تي فتحياب ٿيڻ سبب مون کي ڪيتري تہ گهڻي خوشي ٿيڻ گهرجي“. هن پوءِ ”جينڪنسن“ ڏانھن مخاطب ٿي چيو،”جناب، آءٌ هن ڇوڪريءَ کان جدا ٿي نٿو سگهان، ڇا ڪاڻ تہ هن مون جھڙي ماڻھوءَ جي طبيعت کي سٺو سمجهيو آهي، تنھن ڪري جملي معاوضو جو تو لاءِ مقرر ڪري سگهان ٿو، سو آهي، سندس ملڪيت تو کي ڏيڻ ۽ سڀاڻي تون ڀلي پنج سئو پائونڊن لاءِ منھنجي عام مختيار وٽ وڃج“، ان بعد اسان سڀني کي پنھنجيون مبارڪون دهرائڻيون پيون ۽ ”بيگم ٿارنھل“ کي پڻ ساڳيءَ رسم جي ادائگي ڪرڻي پيئي، جا سندس ڀيڻ اڳي ادا ڪئي هئي، ان وقت اندر ”سر وليم“ جو ڪمدار اسان کي ٻڌائڻ آيو تہ گاڏيون اسان کي سراءِ ڏانھن کڻي هلڻ لاءِ تيار هيون ۽ اتي هر ڪا شيءَ اسان جي استقبال لاءِ موجود هئي، منھنجيءَ زال ۽ مون اڳواڻي ڪئي، ۽ جلدي اهي غم جون انتدوهناڪ جڳهيون ڦٽيون ڪيوسون، ڪشاده دل امير صاحب حڪم ڪيو تہ چاليھه پائونڊ قيدين ۾ ورهايا وڃن ۽ ”مس ولماٽ“ سندس مثال کان متاثر ٿي اڌ رقم ڏني، ٻاهر نڪرڻ تي ڳوٺاڻن نعرن سان اسان جو استقبال ڪيو، مون پنھنجن ٻن ايماندار جماعيتن کي ان ميڙ ۾ ڏٺو ۽ کين هٿ ڏيئي کيڪاريو، اهي ا سان سان سراءِ تائين گڏجي هليا جتي هڪ عمدي کاڌي جو بندوبست ڪيل هو، ۽ سادو سودو سامان گهڻي انداز ۾ عام ماڻھن ۾ تقسيم ڪيو ويو هو،
رات جي مانيءَ بعد پنھنجن رفيقن کي مسرت جي مستيءَ ۾ ڇڏي پنھنجي دل کي خوشي ۽ غم جي ڏيندڙ جي مھربان ياد ۾ مصروف ڪيم ۽ صبح تائين ڪنھن بہ قسم جي پريشانيءَ کان سواءِ سمھي ننڊ ڪيم.