باب چوويھون: نيون مصيبتون
”جڏهين حسين عورت غلطيءَ جي آڻ مڃي ٿي.
۽ دير سان ڏسي ٿي، تہ مرد ئي ڪن ٿا ڊوه،
ڪھڙو جادو رکي ٿو، ان جي غم کي تسلي ڏيڻ جو اثر،
ڪھڙيءَ فنڪاري هن جي جرم کي ڏئي سگهي ٿي؟
سندس گناھہ کي ڍڪڻ لاءِ صرف فن
سندس شرم کي هر ڪنھن اک کان لڪائڻ لاءِ
سندس پياري کي پڇتاءُ تي آڻڻ لاءِ،
۽ هن جي دل کي حاصل ڪرڻ لاءِ آهي مرڻ“.
جيئن هوءَ آخري مصرع ختم ڪري رهي هئي، جنھن کي سندس آواز ۾ غم سبب پيدا ٿيل هڪ اثر خاص قسم جو ميٺاج ڏنو هو، تيئن پريان ”مسٽر ٿارنھل“ جي اٽالي اسان سڀني کي خبردار ڪيو، پر ان منھنجي وڏي ڌيءَ جي بي آرامي کي خاص طرح وڌايو جا پنھنجي ڊوه ڪندڙ کان پاسي ڪرڻ لاءِ پنھنجي ڀيڻ سان گڏ گهر ڏانھن واپس هلي ويئي، ٿورن لمحن ۾ هو پنھنجي گاڏي مان لٿو ۽ جتي آءٌ ويٺو هوس ان جاءِ تي اچي، پنھنجي دستوري گهرائيءَ جي لھجي ۾ منھجي تندرستيءَ بابت پڇا ڪيائين، مون جواب ڏنو، ”سائين توهان جي موجودہ خاطري صرف توهان جي اخلاق جي نيچ پٽي کي وڌائي ٿي، ۽ هن کان اڳ ڪو اهڙو وقت هو، جڏهن آءٌ توهان جي هن طرح جرائت سان منھنجي اڳيان اچڻ تي توهان جي بي ادبيءَ کي سزا ڏيان ها، پر هاڻي توهين سلامت آهيو، ڇاڪاڻ تہ مھنجن جذبن کي عمر ٿڌو ڪري ڇڏيو آهي ۽ منھنجو ڌنڌو انھن کي روڪي ٿو.“
هن جواب ڏنو، ”سائين آءٌ ساک سان چوان ٿو، تہ جيڪي توهين چئي رهيا آهيو، تنھن تي آءٌ حيران آهيان، آءٌ سمجهي نٿو سگهان، تہ ان جو مطلب ڇا آهي، مون کي اميد آهي تہ اوهين ائين نہ سمجهندا هوندو، تہ مون سان گڏ توهان جي ڌيءَ اڳئين گهمڻ گهتڻ ۾ ڪا ڏوھہ جھڙي ڳالھہ هئي.“
مون واڪو ڪري چيو، ”وڃ، تون هڪ ڪميڻو آهين، هڪ ذليل قياس جوڳو ڪميڻو، ۽سڀ ڪنھن نموني ۾ ڪوڙو، پر تنھنجي ڪميڻائي تو کي منھنجيءَ ڪاوڙ کان بچائي ٿي جناب آءٌ هڪ اهڙي نسل مان آهيان، جنھن هوند هي برداشت نہ ڪيو هجي ها، پر تون هڪ ذليل انسان آهين، تو هڪ عارضي جذبي کي خوش ڪرڻ لاءِ هڪ غريب ڇوڪريءَ کي ساري عمر لاءِ مصيبت زده بنائي ڇڏيو آهي ۽ هڪ اهڙي ڪٽنب کي پليد ڪيو آهي. جنھن وٽ عزت کانسواءِ ٻي ڪا بہ شيءَ نہ هئي.
هن وراڻيو، ”جيڪڏهن توهان، يا هن پريشان رهڻ جو ارادو ڪيو آهي تہ آءٌ ان لاءِ ڪجهہ بہ ڪري نٿو سگهان، پر توهين اڃا بہ خوش رهي سگهو ٿا. مون بنسبت توهان جو کڻي ڪھڙو بہ رايو هجي، مگر مون کي هميشہ سندس مدد لاءِ تيار ڏسندو، اسين کيس ٿوريئي، وقت ۾ ٻئي سان شاديءَ ڪرائي سگهون ٿا ۽ ساڳئي وقت ڀلي هوءَ پنھنجي عاشق سان بہ محبت رکي، ڇا ڪاڻ تہ آءٌ ساک سان چوان ٿو تہ آءٌ کيس هميشہ سچي تعظيم ڏيندو رهندس.“
هن نئين بيھودي تجويز تي مون کي تمام گهڻي ڪاوڙ آئي، جيتوڻيڪ اڪثر ماڻھو جي دل کڻي گهڻن زخمن هوندي بہ صبر ۾ هوندي آهي. مگر ڪن وقتن تي هڪ خسيس بدمعاشي سندس روح ۾ اندر ڇڀي کيس ڪاوڙ ۾ آڻي سگهي ٿي، مون واڪو ڪري چيو، ” او زهريلا نانگ، منھنجي نظرن کان ٽري وڃ، پنھنجي موجودگيءَ سان منھنجي بي عزتي نہ ڪندو رهه، جيڪڏهن منھنجو پيارو پٽ گهر ۾ هجي ها تہ هوند هي برداشت نہ ڪري ها، پر آءٌ ٻڍو ۽ لاچار آهيان ۽ سڀ نموني تباھہ ٿيل.“
هن چيو تہ ”آءُ ڏسان ٿو، تہ توهين مون کي، منھنجي ڪيل ارادي کان وڌيڪ سخت نموني ۾ ڳالھائڻ لاءِ مجبور ڪري رهيا آهيو، پر جيئن مون اوهان کي ڏيکاريو آهي، تہ منھنجي دوستي مان ڪھڙي اميد رکي سگهجي ٿي، تيئن اهو ڏيکارڻ بہ بيجا نہ ٿيندو تہ منھنجي غصي جا ڪھڙا نتيجا ٿين ٿا، منھنجو عام مختيار جنھن کي مون اوهان جو اڳيون دستاويز ڦيرائي ڏنو آهي، سو سخت دڙڪا ڏيئي رهيو آهي، مون کي انصاف جي ڪارروائيءَ کي روڪڻ لاءِ ڪا بہ واٽ ڪا نہ ٿي سجهي، سواءِ هن جي تہ آءٌ اهي پئسا ڀري ڏيان، پر جيئن تہ تازو مون کي پنھنجيءَ شاديءَ کان اڳ جو خرچ ڪرڻو پيو آهي، تنھن ڪري اهو منھنجي لاءِ اهڙو سولو نہ آهي، جوآءُ ڪري سگهان، تنھن کانسواءِ منھنجو ڪمدار ڍل ۾ اوهان جي مال ڪاهڻ بنسبت گفتگو پيو ڪري، اها خاطري آهي تہ هو پنھنجو فرض پاڻ ڄاڻي ٿو، ڇاڪاڻ تہ آءٌ ڪڏهن بہ اهڙن قسمن جي ڪمن بابت پاڻ کي تڪليف نہ ڏيندو آهيان، تا هم اڃا تائين بہ آءٌ اوهان جي خدمت ڪرڻ ۽ خصوصاً منھنجي ان شاديءَ تي اوهان ۽ اوهان جي ڌيءَ جي اچڻ جي خواهش ڪري سگهيس ٿي، جا شادي ٿوريئي وقت ۾ ”مس ولماٽ“ سان وڏيءَ ڌام ڌوم سان ٿيڻي آهي، منھنجيءَ محبوبہ ”اربيلا“ جو پڻ اهو ئي عرض آهي ۽ مون کي اميد آهي .تہ توهين انڪار نہ ڪندو.“
مون جواب ڏنو، ”مسٽر ٿارنھل“ ، مون کان هميشہ لاءِ ٻڌي ڇڏ، منھنجيءَ ڌيءَ کان سواءِ ٻي ڪنھن سان بہ تنھنجي شاديءَ جي آءٌ اجازت نہ ڏيندس، تنھنجي دوستي مون کي کڻي تخت تي ويھاري يا تنھنجو غصو مون کي کڻي قبر داخل ڪري، پر آءٌ ٻنھين کي ڌڪاريان ٿو، تو مون کي دکدائڪ ۽ناقابل تلاقي نموني ۾ ٺڳيو آهي، مون تنھنجي عزت تي ڀروسو رکي، پنھنجي دل کي چين ۽ آرام ڏنو ۽ ان جو نتيجو ڏٺم، انھي ڪري مون ۾ ڪڏهن بہ وڌيڪ دوستي جي اميد نہ رک، وڃ ۽ جيڪي نصيب تو کي ڏنو آهي. سو پنھنجي قبضي ۾ رک، ۽ حسن، شاهوڪاري، تندرستيءَ ۽ خوشي، وڃ، ۽ مون کي ضرورت بدناميءَ مرض ۽ غم ۾ ڇڏي ڏي، جيئن آءٌ ذليل ڪيو ويو آهيان، تنھن ڪري اڃا تائين بہ منھنجي دل پنھنجي عزت جو بچاءُ ڪندي ۽ جيتوڻيڪ آءٌ تو کي معاف ڪريان ٿو،پر توکي هميشہ لاءِ نفرت سان ڏسندس.“
هن وراڻي ڏني، ”جيڪڏهن ائين آهي تہ پوءَ خاطري ڪر، تہ تون هن گستاخيءَ جا نتيجا جلد ڏسندين، اسين جلدي ڏسي رهنداسون، تہ ڪير اسان مان وڌيڪ حقارت لائق آهي، تون يا آئون، “ ائين چوڻ بعد هو روانو ٿي ويو،
منھنجي زال ۽ پٽ، جي انھيءَ ملاقات وقت موجود هئا، سي ڏاڍو گهڻو ڊنا،. سندس وڃڻ کان پوءِ منھنجو ڌيئرون اسان جي گفتگو جي نتيجي کان آگاھہ ٿيڻ لاءِ ٻاهر نڪري آيو، ۽ جڏهن کين احوال ٻڌايو ويو تہ تڏهن اهي پڻ ٻين وانگر خوف زده ٿي پيون، پر مون سندس بدخواهيِءَ جي ڪيڏي بہ وڏي ڪوشش جي پرواھہ نہ ڪئي، هن اڳيئي وار ڪيو هو، ۽ هاڻي آءٌ اهڙڻ جنگي اوزارن مان هڪ اوزار وانگر سندس سڀ ڪنھن نئين ڪوشش کي هٽائڻ لاءِ تيار بيٺو هوس، جي ڪھڙي بہ نموني ۾ اڇليا وڃن، مگر دشمن کي خاطريءَ سان پھچي سگهن ٿا.
جلدي اسان ڏٺو، تہ هن ڪو اجايو خوف نہ ڏنو هو، ڇاڪاڻ تہ اصل ايندڙ ڏينھن صبح جو سندس ڪمدار مون کان سالياني ڍل گهرڻ آيو، جا مٿي بيان ڪيل واقعات جي سلسلي سبب آءٌ ڏيڻ کان لاچار هوس، منھنجي بي پھچ هئڻ جو نتيجو اهو نڪتو، جو هن انھيءَ شام جو اسان جو مال ڪاهرايو، ۽ ٻئي ڏينھن صبح جو ان جي قيمت ڪٿي، سندس قيمت کان اڌ قميت ۾ ان جو وڪرو ڪيو، تنھن ڪري منھنجيءَ زال ۽ ٻارن هاڻي ٻيءَ ڪنھن مصيبت کي پنھنجي سر تي آڻن کان بچڻ لاءِ ڪن بہ شرطن جي قبول ڪرڻ لاءِ التجائون ڪيون، هنن مورڳو التجا ڪئي تہ آءٌ زميندار جي ملاقاتن جي هڪ دفعو وڌيڪ اجازت ڏيان، اهي مصيبتون جيڪي مون کي سھڻيون هيون، انھن کي نقش ڪرڻ ۾ هنن پنھنجي سموريءَ فصيح زبانيءَ کي ڪم ۾ آندو، هنن ان هلندڙ موسم جھڙي سخت موسم ۾ جيڪي جيل جا خطرا ۽ خوف هئا، ۽ ان سان گڏ اهو خوف جنھن منھنجي تندرستيءَ کي باھہ سان ٿيل اڳئين حادثي کان ڊيڄاريو هو، بيان ڪيا پر آءٌ اڏول رهيس.
مون واڪو ڪري چيو،”منھنجا پيارئو، ڇو اوهين مون کي ان ڪم ڏانھن مائل ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيا آهيو، جو جائز نہ آهي، منھنجي فرض مون کي سيکاريو آهي تہ آءٌ کيس معاف ڪريان، مگر منھنجو ضمير مون کي اها اجازت نہ ڏيندو، تہ آءٌ کيس پسند ڪريان، ڇا توهين مون تي زور رکندؤ تہ آءٌ ان دنيا کي عزت ڏيان، جنھن کي منھنجي دل اندرونيءَ طرح ضرور نفرت ڪندي؟ ڇا توهين مون کي هڪ پاليل (ڪانئر) وانگر ويھاري، مون کان پنھنجي بدنام ڪندڙ جي خوشامد ڪرائيندا، ۽ قيد کي ٽارڻ لاءِ مون کي دماغي قيد جي هميشہ جٽاءُ ڪندڙ ۽ وڌيڪ خفي ڪندڙ ٻنڌڻن سھڻ لاءِ مجبور ڪندا؟ نہ ڪڏهن بہ نھ. جيڪڏهن اسين هن رهائشگاھہ کان ٻاهر نڪرڻا آهيون، تہ صرف اچو تہ حق کي قابو جهليون ۽ (اميد رکون) تہ جڏهن اسين پنھنجي دلين جي چوڌاري بھادريءَ ۽ مسرت سان نھاري سگهون ٿا، تڏهن جتي بہ اسان کي اڇلايو ويندو، اتي اسين هڪ دل موهيندڙ مڪان ۾ آرام ڪري سگهون ٿا.“
ان نموني اسان اها رات گذاري، ٻئي ڏينھن صبح جو سوير جيئن تہ ان رات برف تمام گهڻي پيئي هئي، تنھن ڪري منھنجو پٽ ان کي صاف ڪرڻ ۽ دروزاي اڳيان لنگھہ ٺاهڻ لاءِ ٻاهر ڪم ڪري رهيو هو، اڃا ٿورو وقت ئي ڪو نہ گذريو تہ هو پريشان حالت ۾ ڊوڙندو اسان کي ٻڌائڻ لاءِ اندر آيو، تہ ٻہ اجنبي، جن کي هن عدالتي ڪامورا ڪري سمجهيو هو، سي اسان جي گهر ڏانھن پئي آيا.
اڃا هن ڳالھہ پئي ڪئي تہ هو اندر آيا ۽ منھنجي بستري جي ويجهو اچي، پھريائين مون کي سندن مشغولي ۽ ڪم ڪرڻ کان آگاھہ ڪيائون۽ پوءِ مون کي تيار ٿي پاڻ سان گڏ ٻارنھن ملي پري ٻھراڙيءَ جي جيل ڏانھن هلڻ جو حڪم ڏيئي، گرفتار ڪيائون.
مون چيو، ”منھنجا دوستو هيءُ تمام خراب موسم آهي، جنھن ۾ اوهين مون کي جيل ڏانھن وٺي هلڻ لاءِ آيا، آهيو، هن وقت منھنجو هلڻ تہ خاص طرح وڌيڪ ڏکيو آهي، ڇا ڪاڻ تہ منھنجي هڪ ٻانھن ٿورن ڏينھن کان تمام سخت نموني ۾ سڙي پيل آهي، ۽ ان مون کي ٿورو بخار بہ ڏيئي ڇڏيو آهي، مون کي پنھنجي ڍڪڻ لاءِ ڪپڙا ڪو نہ آهن ۽ آءٌ اهڙو ضعيف ۽ ٻڍو آهيان، جو اهڙيءَ سخت برف ۾ هلڻ کان لاچار آهيان، پر جيڪڏهن ائين ضرور ٿيڻو آهي تھ....“
ان کان پوءِ آءٌ پنھنجي زال ۽ ٻارن ڏانھن مخاطب ٿيس ۽ باقي جيڪي ٿوريون شيون اسن وٽ ڇڏيل هيون، انھن جي گڏ ڪرڻ ۽ ان جڳھہ جي يڪدم ڇڏڻ جي تياري ڪرڻ لاءِ کين هدايت ڪيم. مون کين تڪڙي ٿيڻ لا التجا ڪئي ۽ پنھنجي پٽ کي سندس ڀيڻ جي مدد ڪرڻ لاءِ چيم، جا پاڻ کي اسان جي مصيبتن جو باعث سمجهي، بي هوش ٿي ڪري پيئي هئي، ۽ ڏک کي بيھوشي ۾ گم ڪري ڇڏيو هئائين، مون پنھنجيِءَ زال کي همٿايو، جا پيلي ٿي ويئي هئي. ۽ ڏڪندي پنھنجن انھن ننڍڙن کي کڻي قابو ڪيو هئائين،جي انھن اجنبين کان ڊنا ٿي ۽ سندس ڇاتي کي چھٽيا پيا هئا، انھيءَ وقت ”صوفيا“ اسان جي روانگيءَ لاءِ تياري پئي ڪئي ۽ جيئن تہ کيس گهڻيون ئي هدايتون تڪڙي ٿيڻ لاءِ ڪيون هيم، تنھن ڪري اٽڪل هڪ ڪلاڪ ۾ اسين تيار ٿي وياسون.