اکر - لفظ - جملو
پيارا ٻارو! اسين روزاني زندگي ۾ هڪ ٻئي سان ڳالهائڻ لاءِ ڪيترائي اکر، لفظ ۽ جملا ڪم آڻيندا آهيون ۽ پنهنجي گفتگو جو مطلب ٻئي کي کولي ٻڌائيندا آهيون. اڄ اچو ته انهن شين تي ويچار ڪريون ته اهي اکر، لفظ ۽ جملا ڇا آهن ۽ ڪيئن ٺهن ٿا.
مثال: الطاف خط لِکي ٿو.
هي هڪ جملو آهي، جيڪو چئن لفظن جو ميلاپ آهي ۽ هر هڪ لفظ وري اکرن جو ميلاپ آهي. لفظ آهن الطاف- خط- لکي- ٿو ۽ اکر ڌار ڌار آهن ا ل ط ا ف، خ ط، ل ک ي ، ٿ و.
ظاهر ٿيو ته هر جملي لاءِ لفظن ۽ هر لفظ لاءِ اکرن جو هجڻ ضروري آهي. هاڻي اچو ته انهن ٽنهي اڪائين کي چڱي طرح سمجھون.
1. اکر:
ٻارو! اکر ٻولي جو بنيادي جزو آهي. جيڪو آواز جي شڪل ۾ وات مان نڪري ٿو. يعني هر آواز لاءِ، ٻولي ۾ مقرر ٿيل، نشاني کي اکر چئبو آهي.
مثال: اَنَ. هڪ آواز آهي جيڪو ٻن آوازي نِشانين ا ۽ ن تي مشتمل آهي.
هر ٻولي ۾، اکرن جو تعداد ڌار ڌار هوندو آهي. سِنڌي ۾ اکرن جو تعداد 52 آهي جنهن کي الفابيٽ چئبو آهي.
2. لفظ:
اکر کانپوءِ لفظ آهي. لفظ ، اکرن جي ميلاپ کي چئبو آهي. يعني ٻه يا ٻن کان وڌيڪ، اکر ملن ۽ ان مان ڪنهن شئي جو نالو مطلب ۽ ڪو لاڳاپو ظاهر ٿئي ته ان کي اکر چئبو آهي.
مثال: پَن- ڪَنَ- ڪچرو
مٿيان لفط ٻن ۽ ٽن اکرن پ ۽ ن، ڪ ۽ ن، ڪ-چ-ر ۽ و جا ميلاپ آهن، جن مان شين جا نالا ظاهر ٿين ٿا.
وڌيڪ مِثال: چڱو-پين-اسڪول-کٽ-انب-بيماري وغيره.
3. جملو:
ٻه يا ٻن کان وڌيڪ لفظ جڏهن پاڻ ۾ ملن ۽ ان مان پورو مطلب نڪري ته لفظن جي ان ميلاپ کي جملو چئبو آهي.
مِثال: مشتاق ماني کائي ٿو
مٿيون جملو چئن لفظن، مشتاق- ماني- کائي- ٿو، جو مجموعو آهي.
هت هيءَ ڳالهه ياد رکڻ گهرجي ته اهي لفظ جملو ٺاهيندا آهن، جيڪي ترتيب سان رکيل هوندا آهن ۽ انهن مان صحيح ۽ پورو مطلب نڪرندو هجي. جيڪڏهن لفظ ترتيب سان نه رکيل هوندا ته جملو نه ٺھندو.
مثال: خط-الطاف-ٿو-لکي يا کائي-مشتاق-ماني- ٿو
ته هي جملا غلط ٿيندا. ڇو ته اڳيون ماڻهو پورو مطلب سمجھي نه سگھندو
مشق
1- اکر ڇا کي چئجي؟
2- سنڌي ٻولي ۾ ڪيترا اکر آهن؟
3- ڪي به ڏهه اکر لکو؟
4- لفظ ڇاکي چئبو آهي؟
5- لفظ ڇا مان ٺهندا آهن؟
6- ڪي به ڏهه لفظ لکو؟
7- جملو ڇاکي چئبو آهي؟
8- جملا ڇا مان ٺهندا آهن؟
9- ڪي به پنج جملا لکو؟
10- هيٺين اکرن مان لفظ ٺاهيو؟
پ-ڪ-م-ي-ھه-ن-ڳ-و-د-ل-ت-ا-ر-و-ش-ج-ڌ-ق-ڙ
11- هيٺ ڪي لفظ ڏجن ٿا. انهن مان جيترا گهڻا لفظ ٺهي سگهن سي ٺاهيو؟
سنڌوندي- مھرباني- بلندي
12- هيٺين لفظن مان جملا ٺاهيو؟
بابا-ڏهي-ڳئون-سوير-ٿو-اسڪول-ٿيلھو-ڀاءُ-روز-ويندو-ڪتابن-ٿو-جو-منھنجو-کڻي-آهي-کير-ٿئي-اڇو-ٿو-رنگ-جو
13- لفظن کي ترتيب ڏيئي جملا ٺاهيو؟
1- جو-شاھه- لطيف-آهي-سنڌ-شاعر
2- صبح-ڪرڻ -۾ فائدو- ڪسرت- جو- آهي
3- ادب-جو-وڏن-ڪرڻ-گهرجي
4- ڪوڙ-آهي-ڪني-ڳالهائڻ-عادت