زمان
زمان جي معنى آهي، وقت يا مهل. يعني فاعل جيڪو به ڪم ڪري ٿو اهو ڪنهن مخصوص وقت ۾ ڪري ٿو ۽ ان ڪم جو وقت يا مهل، جيڪو لفظ ڏيکاري ان کي فعل جو زمان سڏيو وڃي ٿو.
سنڌي ٻولي ۾، بنيادي طرح فعل جا ٽي زمان آهن. پهريون مؤجوده يا هلندڙ وقت، جنهن کي زمان حال چئبو آهي. ٻيو زمان ماضي جيڪو گذريل وقت جي معنى ڏيکاري ٿو. ٽيون زمان مستقبل جيڪو ايندڙ وقت جي معنى ڏيکاري ٿو. اهڙي طرح مکيه ٽي زمان آهن ۽ هر زمان جا ڌار ڌار قسم آهن. اهڙيءَ طرح تيرهن زمان آهن. هت زمانن کي سمجهائڻ لاءِ چارٽ ڏجي ٿو.
1- زمان مضارع:
مضارع جي معنى آهي ٻن جو پاڻ ۾ ڀائيوار يا شريڪ ٿيڻ. فعل جي اها صورت جا ڏيکاري ته، فاعل ڪنهن ڪم کي هلندڙ يا ايندڙ وقت ۾ ڪرڻ جي اميد ڏيکاري ٿو.
مثال: مان پڙهان- مان ڏيان- مان وڃان- مان کايان.
ٺاهڻ جو قاعدو:
زمان مضارع، امر حال واحد پٺيان ”آن“ يا ”يان“ ملائڻ سان ٺهي ٿو.
مثال:
پڙهه+ آن= پڙهان.
وڃ+ آن= وڃان
ڏي+ آن= ڏيان.
کاءُ+ يان= کائيان- کايان
ڪرِ+ يان= ڪرِيان. وغيره.
زمان مضارع جو ڦيرو:
مان پڙهان- اسين پڙهون- تون پڙهين-توهين پڙهو- هو/هي پڙهي- اهي پڙهن.