سائينءَ جو روپ
دنيا جي سينيئر قيدي هُجڻ جو عظيم اعزاز اسان جي رهبر اعظم، سنڌ جي سائين، جي.ايم سيد کي ئي نصيب ٿي سگهيو آهي. جنھن پنھنجي زندگي جا لڳ ڀڳ ٽيھه سال بنديخانن ۽ نظربندين ۾ وڏي همت، حوصلي ۽ اٽل ارادن سان ڀرپور گُذاريا. جنھن سنڌ سان عشق جي هڪ اهڙي تاريخ لکي آهي جيڪا اڄوڪي سنڌ سميت سموري دنيا جي تاريخ لاءِ فخريا باب جي حيثيت رکي ٿي. اهڙي عظيم جدوجھد جو مثال دنيا جي انقلابي تاريخ ۾ تمام گهٽ ملي ٿو. جو سائين جي.ايم سيد جيل جي سلاخن پويان يا نظربنديءَ دوران پنھنجي فڪر، فھم ۽ نظرين جا نرالا، دستاويز دل جي خون سان ۽ اکين جي پوتر روشني ۽ ڏيئن يا بتيءَ جي جهيڻي روشنيءَ ۾ تحرير ڪيا. جن جي شعور جون شعائون سموري سنڌ جي دلين ۽ ذهنن کي سيراب ڪري پنھنجي تاريخي تشخص، تھذيبي شناسائي، ٻوليءَ سان محبت، ڌرتيءَ جي قومي شعور کي بيدار ڪيو آهي. اڄوڪي ظاهري سنڌ جي پس منظر ۾ سائين جي.ايم سيد جي اڻ ٿڪ جدوجھد جو عملي ڪردار چٽو، پٽو صاف نظر اچي ٿو. اُن ڪري به بقول ڪنھن شاعر.
سيد، سنڌ ۾ ٻيا به گهڻا
پر، واهه سيد سن وارو آ
اُن سَن واري سيد ئي نئين سنڌ کي پنھنجي رت جو ريج ڏئي آباد پئي ڪيو آهي. جنھن رت مان نئين سُجاڳيءَ جو سورج ڀلاري باک کي جنمي هِن غلاميءَ جي ڪاري رات کي اُجاري ڇڏيندو.
سنڌ کي صرف ٻن سيدن ئي پئي ڏنو آهي. هڪ شاهه لطيف ۽ ٻيو سائين جي.ايم سيد. باقي سيدن ته سنڌ کي پيري، مريدي ۽ بزرگي جي آڙ ۾ لُٽي ۽ ڦُري فقير ڪري ڇڏيو آهي ۽ جهالت جي اوندهه ۾ سنڌ کي پنھنجي مفادن ۽ انائن جا ڀاري پٿر ٻڌي ٻه کنيو ڪري مڪمل ٻُوڙڻ جي پُوري پوري ڪوشش پئي ڪئي آهي، پر ڀٽائي ۽ جي.ايم سيد واري سنڌ سچائي جي تُرهي تي ترندي آزاديءَ جي ڪنڌيءَ ڏانھن وڃي رهي آهي.
وڏا حالات جا مانگر، وڏي دڙ وقت دريا ۾،
پوءِ ڀي سنڌ سُھڻي هُن ڪنڌي ترندي وڃي پيئي
(بخشل باغي)
اهڙي امر ۽ لازوال سنڌ جي بھادر، سچي، کري باڪردار فرزند سائين جي ايم سيد پنھنجي خون مان جيڪا سجاڳيءَ جي شمع روشن ڪئي آهي. اُن تي لاتعداد پتنگا مڙي عشق جي هِن جلايل آڳ کي جلندي پڄرندي ڀنڀٽ ڀنڀٽ ڀڙڪائيندا رهن ٿا. اُنھن ۾ هڪ ارڏو، اڻ جهل، بھادر ۽ نئين سنڌ جي جاکوڙي، عملي جدوجھد ۾ سنڌ جي آزاديءَ لاءِ پاڻ پتوڙيندڙ ۽ سڀني کان اڳ ڀرو اسان جي اڄوڪي قومي آزادي جي تحريڪ جو اڳواڻ بشير خان قريشي آهي. جنھن سيد جي عزم کي پنھنجي زندگيءَ جو مقصد بڻائي سڄي سنڌ کي متحرڪ ڪري آزاديءَ، جي آرزو کي جيئاري، سنڌ جي نئين آزاديءَ جي تاريخ کي تحرير ڪري وڌو آهي.
بشير خان قُريشي پنھنجي عمل جي سچائي سان سيد جي سنڌو ديش جي راهه ۾ پاڻ کي ائين وقف ڪري ڇڏيو آهي. جيئن سائين جي.ايم سيد پاڻ کي سنڌ لاءِ وقف ڪيو هو. اهو ئي سبب آهي جو سنڌ جي اڄ جي انقلابي تحريڪ ۾ جيڪو عملي طورتي ڪردار بشير خان قريشي ادا ڪيو آهي. اُهو ڪردار هِن رياست جي منافقانه سرشتي ۾ هڪ اهڙو ڌماڪو آهي. جنھن رياست جي والين جا هوش ئي خطا ڪري وڌا آهن. جو هاڻ سنڌ جي هِن سپوت پُٽ بشير خان کي پنھنجي اک ۾ ڪنڊو محسوس ڪندي کيس ختم ڪرڻ لاءِ مختلف حربا استعمال ڪري رهي آهي. جنھن جو ثبوت ويجهر ۾ ڪراچيءَ ۾ بشير خان قريشيءَ تي قاتلاڻو حملو هو. جنھن ۾ مشتاق خاصخيلي ٿڏي تي شھيد ٿي ويو ۽ حملي آور به ماريا ويا ۽ پوءِ سڄي دنيا ڏٺو ته اُهي دهشتگرد غُنڊا ڪير هئا ۽ ڪنھن جي اشاري تي ائين ڪندي ماريا ويا هئا. اُهو پڻ سنڌ جي دهشت زده تاريخ ۾ هڪ نئون باب آهي جو هيل تائين ڪراچيءَ جھڙي شهر ۾ ٽارگيٽ ڪلرز هميشه پنھنجن پروگرامن ۾ ڪاميابي ماڻي سرخرو ٿيندا رهيا آهن پر بشير خان تي ٿيل اُن حملي اُنھن رياست جي رولو ڪتن کي حيران ۽ پريشان ڪري وڌو. ته ائين به ٿيندو آهي. پر اُنھن کي شايد اِها چوڻي وسري وئي هئي ته ”نوانوي ڏينھن چور جا ته هڪ ڏينھن ڀاڳيي جو به هوندو آهي“.
بشير خان قريشي سنڌ جي آزاديءَ لاءِ عدم تشدد جي راهه تي سنڌ ۾ جيڪي به عملي قدم کنيا آهن. اُنھن سنڌ جي اکين کي کولي اُنھن ۾ اُميد جي روشني پکيڙي ڇڏي آهي. جنھن روشني جي سحر ۾ ڪيترائي آزاديءَ جا خواب سرجي رهيا آهن. سکر مان ڪراچيءَ تائين پيرين پيادل مارچ هجي. مُختلف هنڌن تي ڌرڻا هُجن. جلسا، جلوس هُجن. گرمي توڙي سيارو هجي. يا ڪراچيءَ جھڙي عالمي شھر ۾ آزادي مارچ هجي. قبائلي جھيڙن کي روڪڻ، منٿ ميڙ قافلا وٺي وڃي خون ريزي جھڙن مامرن کي ختم ڪرائڻ هجي. هن سنڌ جي بھادر اڳواڻ سڄي دنيا جون اکيون کولي اهو واضع ڪري ڇڏيو آهي ته سنڌ سائين جي.ايم سيد جي خواب جي ساڀيا جا خواب ڀرپور نموني سان اُڻي رهي آهي. سنڌ خاموش ناهي سنڌ، سيد جي روپ ۾ بشير خان قريشي جي عملي جدوجھد ۾ جاڳي رهي آهي. جهاڳي رهي آهي. ظلم وستم جا پھاڙ، هِن ڪوڙي رياست سان اٽڪي رهي آهي. اڳتي وڌي رهي آهي. بشير خان قريشي جي اڳواڻيءَ ۾. جنھن جون تقريرون ۽ انٽرويو، جدوجھد هن رياست جي منھن تي هڪ اهڙي چماٽ جا پڙاڏا آهن. جيڪا چماٽ سائين جي ايم سيد هن ڪوڙي ۽ ڪُڌي رياست جي ڀيانڪ چهري تي آزاديءَ جي ناليءَ تي وهائي ڪڍي هئي. جنھن چماٽ هِن رياست جي ڪنن تي تاڙيون چاڙهي ڇڏيون هُيون. جنهن جي ڪري اُها اڄ ڏينھن تائين انڌي ۽ ٻوڙي بڻجي بي حواس واڦي رهي آهي. ڇتي ڪتي وارا چڪ هڻي رهي آهي. ڏاڙهي رهي آهي. محسنن کي. بقول ڀٽائي سائين جي:
ڪُتا قريبن جا، تون داوا ڪرين ٿو ڌَڙ
جنين ڪيئي وڙ، ٿو ڏند ڏيکاري تن کي
(شاهه)
بشير خان قُريشي سنڌ جي قومي تحريڪ جو اڳواڻ آهي. جيڪو هر انقلابي عمل ۾ ڪارڪنن کان اڳيان سينو سُپرد ڪري آڏو ايندڙ رُڪاوٽن کي ٽوڙيندو رهيو آهي. جيڪو جيل ۾ هوندي به جيل اندر مثبت جدوجھد ڪندڙ هڪ اهڙو قيدي به آهي، جنھن کي جيل جو بادشاهه چئجي ته به وڌاءُ نه ٿيندو ۽ سچ ته سنڌ کي اهڙن ارڏن، سرڪش ۽ بهادر پٽن جي سخت ضرورت آهي، جيڪي رت ڏئي، آزاديءَ جي مومل کي ماڻڻ جو جذبو رکندا هُجن، جيڪي سائين جي ايم سيد جي خواب جا اڏيندڙ هر خوف ۽ لالچ کان مٿڀرا هجن. جن تي سوچي، ائين به خيال ايندا هجن ته:
سنڌ جو ”سائين“، ۽ ”سائين“ جو روپ آهين تون
تنھنجي نيڻن ۾ اچي ٿي جو سڄي سنڌ نظر
(بخشل باغي)
ڪاش سموري سنڌ، سائين جو روپ بڻجي پئي ۽ بشير خان قريشي جھڙو پُر عزم جذبو، ۽ اٽل ارادو اُن ۾ جاڳي پوي ته جيئن سائين جي.ايم سيد جي آزاد سنڌ (سنڌو ديش) جو عظيم خواب پنھنجي عظمت ماڻي دنيا جي نقشي تي هڪ ڀيرو ٻيھر پنھنجي مھانتا سان جاڳي پوي ۽ دنيا کي ٻڌائي سگهي ته هي صوفين جي ڌرتي. هي راجا ڏاهر، شاهه عنايت، دولھه دريا خان، مخدوم بلاول، دودي سومري. شاهه لطيف، سائين جي.ايم سيد واري عظيم سنڌ ته هِن ڌرتيءَ تي امن جو اُهو آشيانو آهي. جت پيار محبت، امن، انسانيت، جاگيت گونجن ٿا. جنھن جي مٽيءَ مان آفاقي ۽ الھامي پيغام ڦٽي ساري عالم کي مھڪائي ڇڏين ٿا.
هي ته اوڀر ۽ اولھه جي وچ تي اُها پُل آهي جتان هي ساري دنيا فيضياب ٿي هڪ نئين ڪائنات کي اڏيندي. اُها ڪائنات جيڪا فطري آهي. اُها ڪائنات جنھن ۾ جنگ جو تصور ناهي جنھن ۾ ڪو به هٽلر. ميسوليني، هلاڪو، چنگيز خان، نادر شاهه وغيره انسان ۽ امن جا دشمن نه هوندا. بلڪ شاهه لطيف، جي.ايم سيد، بُلھي شاهه، باهو، ڪبير، گانڌهي وغيره جھڙا باڪردار امن پسند ماڻھو هوندا. جنھن دنيا جي فضا ۾ بارود جي ڌپ نه پر موتئي ۽ گلاب جي مھڪار هوندي. اهڙي دنيا جي تخليق سنڌ جي آزادي (سنڌو ديس سان) ئي مشروط آهي.
(2011ع)