ڀُورين اکين کي ڀيٽا
هو جيڪو هڪ دور ۾ ڪٽر ڪميونيسٽ هو ۽ پنهنجي مولوي پيءُ سان ئي مذهب تي وڏا جذباني بحث ڪندو هو. سو نيٺ پهنهنجي معاشي مجبورين ڪري خوابن جي دنيا ڇڏي حقيقت جي دنيا ڏي واپس وريو. ڇو ته نظريه ڪيڏا به خوبصورت ۽ سنگهارا ڇو نه هجن پر اُهي ماڻهوءَ جون معاشي گهرجون پوريون نٿا ڪري سگهن. اِهو ئي سبب آهي جو ڪالهه جو ڪامريڊ اڄ هڪ مسجد جو مولوي بڻجي پيو. ۽ هُن جي اِن تبديليءَ تي مون کي اڄ مائيڪل شولو خوف جو هي جملو ياد ٿو اچي ته ”زندگيءَ انسان کان پنهنجا اڻ لکيل قانون تعميل ڪرائيندي آهي“.
بختاور ۽ رضا جي پاپا جي ڀورين اکين ۾ هميشه ڏاهپ جو رنگ نمايان نظر ايندو آهي انهن ڀورين اکين تي نظر جي اڇن شيشن واري عينڪ هُن جي بردباري جي شاهدي ڏيندي آهي. جيڪا عينڪ هُن جي سُڃاڻپ جو هڪ حصو بڻجي وئي آهي. هُن جي سادن سودن وارن جي اسٽائل ۾ اڇن وارن جي سونهن هُن جي زندگي جي تجربن ۽ پريشانين جو عڪس ڏيندي آهي. هلڪي ننڍي ڏاڙهي هُن جي عمر ۾ واڌارو ڏيکاري ٿي. جنهن ۾ ڇِڊا اَڇا وار پڻ نظر اچن ٿا. هلڪيون سنهڙيون مڇون هُن جي ڳاڙهن سنهڙن چپن تي سُونهَن ٿيون. هُن جو ڊگهو سنهو نڪ سدائين ڳاڙهو رهندو آهي. بُت ۾ سنهڙي هن نوجوان جو اڇو ڳاڙهيسرو رنگ هُن جي نفاست جو ساکي آهي. هو پنهنجي طبيعت جي لحاظ کان پنهنجن وارن ۽ پنهنجي چهري جيان پڻ سادو آهي.
هو جڏهن به ڪنهن موضوع تي ڳالهائيندو آهي ته لفظ هُن جي زبان تي پکين جيان ولر ڪري لهندا آهن جيڪي هر مسئلي جي موضوع تي ٺهڪندڙ هوندا آهن. هو نه رڳو مسئلن تي ڳالهائي ڄاڻي پر انهن تي نثر ۾ سُٺو لکي ۽ انهن جا پنهنجي “ذهني ايپروچ” مطابق سُٺا حل پڻ ڳولهي وٺندو آهي.
مان هميشه هُن سان زندگي جي مونجهارن کان وٺي گهرو مسئلن تائين نه رڳو تفصيلي ڪچهريون ڪندو آهيان پر انهن جُي حل لاءِ صلاحون پڻ وٺندو آهيان. هُن جي پنهنجائپ ۾ مون ڪڏهن به رتيءَ برابر به گهٽتائي محسوس نه ڪئي آهي اهو ئي ڪارڻ آهي جو هُن سان اختلاف سونهن ئي ڪو نه ٿا. هو دوستن ۾ هر اختلافي ڳالهه کي درگذر ڪري ڇڏيندو آهي. ۽ زندگي ۾ اجاين ڳالهين ۾ وقت وڃائڻ بجاءِ بهتر مستقبل لاءِ فڪرمند رهندو آهي.
هُو تعليم جي لحاظ کان محنتي ۽ هوشيار ته آهي ئي. پر ادبي، سياسي، سماجي ۽ ٻين حوالن کان گهڻن کان اڳڀرو آهي. پر تنهن هوندي به هُن ڪڏهن به منظر عام تي اچڻ جي ڪوشش نه ڪئي آهي. جڏهن ته هُن سنڌي ادب ۾ معياري ڪهاڻيون مضمون، شاعري ۽ سُٺا ترجما پڻ ڪيا آهن.
هُن جو انهن سڀني ڳالهين کان ڪٽجڻ جو ڪارڻ صرف ۽ صرف معاشي بدحالي رهي آهي. والد جي وفات کان پوءِ، سندس والد جي جاءِ سنڀالڻ، مسجد جو پيش امام ٿي رهڻ ۽ مذهبي دنيا ڏي واپس ورڻ جو سبب سندس والد جي وقت کان مليل جاءِ ئي آهي. ڇو ته اُها جڳهه سندس والد کي ڀر واري مسجد ۾ مولوي ٿي رهڻ تي ئي ملي هئي. پنهنجي سرتان اَجهي جي هٽي وڃڻ سببان هُن زندگي جي رنگين ۽ جوان ڏينهن کي قربان ڪري ڇڏيو آهي. هُن جي سادگيءَ جي سچائي اِها ئي آهي جو هو پَٽ تي ويهي به ماني کائڻ، ميرن ڪپڙن سان ڪنهن به دوست سان گهر کان ٻاهر نڪري وڃڻ، هر ڪنهن سان قرب منجهان ملڻ ۽ هن سان پنهنجائپ منجهان ڳالهائڻ، ٻين جي مسئلن کي پنهنجو سمجهڻ، يا آڌي، مانجهي، ڏکي يا سکي ويل دوستن سان گڏ رهڻ آهي.
هُن جي زندگي ۾ تجربا هُن جا استاد رهيا آهن هُن ميڊيڪل اسٽور تي ڪمائڻ کان وٺي نئين روشني اسڪول ۾ پٽيوالي يا پرائمري اُستاد ٿيڻ تائين يا اٺين درجي کانپوءِ معاشي حالتن جي ڪري تعليم رڪجي وڃڻ ۽ وري اُتان کان جدوجھد ڪري ايم.اي.سوشالاجي تائين ۽ هاڻ اڃا اڳتي خوبصورت مستقبل لاءِ پاڻ پتوڙڻ تائين هُن انيڪ تجربا ۽ مُشاهدا ماڻيا آهن.
هُن اسلام آباد جھڙي اجنبي شهر ۾ جتي هڪ ڏينهن هڪ سال جو آخري ۽ ٻيو ڏينهن نئين سال جي شروع ٿيڻ وارين خوشين ۽ ”نيوايئر“ ملهائڻ وارن لمحن ۾ هُن بي حسي جي مليل درد کان لڙڪ به لاڙيا آهن ته اڪيلي سِر بي حس اميرن جي شهر جي رستن تي رُليو به آهي. هُن جو حوصلو مون کي هميشه ڪاميابي جي لاٽ لڳو آهي. آءُ خود ”موڊي“ ماڻهو هوندي به اِن ڳالهه تي حيران ٿيندو آهيان ته مان هُن سان مسلسل گڏ ڪئين هلي سگهيو آهيان. توڙي جو آءُ کوڙ ڀيرا هُن سان ڪن ڳالهين تي ناراض به ٿيندو آهيان پر اُها ناراضگي، سچ ته ڪجهه لمحن لاءِ هوندي آهي. اُن ويل مٿس تمام گهڻي چڙ وٺندي آهي جڏهن هو منهنجون راز ۾ ٻڌايل ڳالهيون دوستن ۾ مذاق جي نوع ۾ ظاهر ڪندو آهي. يا جڏهن رستي تان هلندي ڪنهن سُڃاڻ سان هروڀرو گهڻي دير تائين بيهي ”ڇَتي ڪوري واري اجائي ڊيگهه ڪندو آهي. يا سائيڪل بيهاري موٽر جي وڃڻ جو انتظار ڪندو آهي. هو شهر ۾ سائيڪل هلائڻ مهل رش ۾ ته صفا ڪنفيوز ٿي ويندو آهي. ۽ سائيڪل ايتري ته آهستي هلائيندو آهي ڄڻ سلو سائيڪل هلائڻ ڪري ڪو انعام حاصل ڪرڻ چاهيندو هجي. هڪ ڀيري اسپتال روڊ کان اوڀرين پاسي ڏانهن ويندي ۽ ڪچهري روڊ جي موڙ وٽان اُترين طرف پنڌ سائيڪل سان هلي رهيو هو جو نه ڄاڻ ڪهڙن خيالن ۾ هُن بيٺل ٽانگي (گهوڙي گاڏي) کي وڃي سائيڪل هئين ۽ پاڻ به ٽانگي گاڏيءَ ۾ وڃي لڳو. گهوڙي کي ٽاهه اچي ويو. اوسي پاسي ۾ بيٺل يا ويندڙ ماڻهو اِهو ڏسي تمام گهڻو کلي رهيا هئا. جنهن تان مون به وڏا ٽهڪ ڏئي کيس کلائي وڌو. مون کانئس جڏهن اُن بي خياليءَ جو سبب پڇيو ته هن نهايت ئي سادگي ۽ بيباڪيءَ سان ٻڌايو ته ”هُو اصل ۾ سامهون ايندڙ هڪ خوبصورت عورت کي ڏسي اوچتو تصور جي دنيا ۾ گم ٿي ويو هو“. هُن سان گهاريل سمورا لمحا ڪڏهن به وساري نٿا سگهجن. اسان جڏهن به پنهنجي شهر جي اڪيلي تفريح گاهه نواب شاهه ريلوي اسٽيشن تي ويندا آهيون ته اُن ويل ڪا به ٽرين ايندي ڏسي هو وائڙو ٿي ويندو آهي. ڇو ته اهو خوف سوار ٿي ويندو اٿس. ته متان ڪٿي پليٽ فارم ٽڪيٽ نه هئڻ ڪري کانئس پشاور يا ڪراچي جو ڪرايون نه وصول ڪيو وڃي. سندس انهيءَ پريشاني تي اسان وڏو مزو ماڻيندا آهيون ۽ جڏهن به اسٽيشن کان گذرندي ڪا بيٺل ٽرين ڏسندا آهيون ته کيس زوري پليٽ فارم تي گهلي ويندا آهيون.
مو نکي ياد نٿو اچي ته ڪو هو ڪڏهن به اسان جي انهن روين کان چڙيو هجي يا جذباتي ٿيو هجي. هو جيڪڏهن جذباتي ٿيندو به آهي ته فقط ڪجهه لمحن لاءِ. اها حقيقت آهي ته چڙ يا جذباتي ٿيڻ هُن جي سڀاءُ ۾ ئي ڪو نه آهي.
هُن کي ڪنهن کي به سچ چوڻ ۾ دشواري نه ٿيندي آهي. اهو ئي ڪارڻ آهي جو اڪثر ادبي پروگرامن ۾ کيس اسٽيج تي تقرير ڪرڻ لاءِ يا ڪجهه ڳالهائڻ لاءِ ڪو نه گهرايو ويندو آهي. انهن ڳالهين جي ڪري هو کوڙ سارن لاءِ جتي اک جو ڪنڊو آهي. اُتي گهڻن لاءِ نيڻن جو سُرور پڻ آهي.
هُن کي مون ڪڏهن زندگي کان مايوس ڪو نه ڏٺو آهي. هُن وٽ ارادن جي ايتري ته پُختگي آهي جو هو پنهنجي هر ڏکي ڪم ۾ ڪامياب ٿيندو آهي. نواب شاهه جا گهڻا دوست هن جي ان همت نه هارڻ واري ڳالهه کان چڱيءَ طرح واقف آهن. هُن وٽ زندگيءَ ۾ انسان دوستيءَ وارو نظريو نمايا نظر اچي ٿو. اُن ڪري به هو مون کي پنهنجي نواب شاهه جي ادبي دوستن ۾ اهو اڪيلو دوست لڳندو آهي. جنهن جي ڪچهريءَ مان اُٿي وڃڻ تي اُها ڪچهري بي معني لڳندي آهي. هن جي زندگيءَ جي هر پهلوءَ تي گهڻو ڪجهه لکي سگهجي ٿو. ڇو ته اسان هڪ ٻئي سان تمام گهڻو ويجهو رهيا آهيون.
ڀورين اکين واري هِن نوجوان سان منهنجي پهرين ملاقات اوڻيهه سؤ ايڪانوي سال جي پهرين مهينن ۾ تڏهن ٿي هئي جڏهن مان جمعي جي ڏينهن صبح جو گرمين جي موسم ۾ اٺين يا ساڍي اٺين وڳي ڊي سي هاءِ اسڪول نواب شاهه ۾ سنڌي ادبي سنگت نواب شاهه جي هفتوار دستوري گڏجاڻي لاءِ پهريون ڀيرو ويو هئس. اسڪول جي مين گيٽ ۾ داخل ٿيڻ سان سامهون ٽيچرس روم وٽ ويرانڊي ۾ ٻه شخص ويٺل ڏٺا هيم. جن ۾ هڪ ته سنگت نواب شاهه جو سينيئر ميمبر سائين منظور حسين قريشي هو، جنهن کي مان اُستاد جي حيثيت ۾ ۽ پاڙيسريءَ جي حوالي کان ڀلي ڀُت سُڃاڻيندو هئس. پر ٻيو نوجوان پهريون ڀيرو ڏٺو هيم. مون ساڻن ملي ادبي سنگت جي گڏجاڻيءَ متعلق پڇيو هو. هُن نوجوان ادبي سنگت جي گڏجاڻيءَ متعلق ٻڌايو ۽ پوءِ مون کي پنهنجو تعارف ڪرائڻ لاءِ چيو. منهنجي تعارف کانپوءِ هُن پنهنجي تعارف ۾ پنهنجو نالو ”سارنگ سهتو“ سيڪريٽري سنڌي ادبي سنگت نواب شاهه ٻڌايو هو. انهن ڏينهن کان پوءِ سارنگ سهتي سان منهنجي زندگيءَ جون انيڪ صُبحون، شامون، بهارون، خزائون گڏ گذريون آهن. اسان ڪئي ٽهڪ ۽ لڙڪ گڏجي ”شيئر“ ڪيا آهن. هُن سان ملي مون هميشه پنهنجي پيڙائن ۽ پريشانين ۾ ڪمي محسوس ڪئي آهي ۽ اسان جڏهن به ڪا خوشي هڪ ٻئي سان ونڊي آهي ته اُها هڪ لمحي جي خوشي سالن جي دردن تي ڀاري لڳندي آهي. شال اسان جي دوستي هر منحوس نظر کان بچيل رهي ۽ اسين سدائين زندگيءَ جو ڀوڳنائون ۽ راحتون گڏ ونڊيندا رهون.
(1996ع)