سنڌ جي آئيندي جو سوال
اهو ئي سبب آهي جو دنيا جي ٻين سماجن جيان سنڌي سماج به پنهنجي شاندار ماضي، ۽ مهذب تهذيب ۽ تاريخ جو خالق هوندي به مُختلف دورن ۾ اتنشار جو شڪار رهندو آيو آهي. پر گذريل ڇهه ڏهاڪن جي غير فطري ۽ جُڙتو تاريخ ۽ دور ۾ تمام گهڻو بي راهه روي جو شڪار بڻجي ڀٽڪندو رهيو آهي. ڇاڪاڻ جو جنهن سماج/قوم جا اهم ادارا علم ۽ ادب، سياست، اخلاقيات، آرٽ، معاشيات وغيره بُري طرح سان هٿ وٺي تباهه ۽ برباد ڪيا ويا هُجن ۽ اسان خود ان بربادي ۾ پنهنجي روايتي سُستي، ڪاهلي ۽ بي عملي وارن روين سان ويتر ڀاڳي ڀائيوار هُجون ته پوءِ پنهنجي پنهنجي وڍ جو نه ويڄ نه طبيب وارو محاورو يا چوڻي بلڪل سورنهن آنا ٺهڪي اچي ٿي. اهڙين حالتن ۾ قوم جي دُکندڙ نبض تي پنهنجي شعور جون آڱريون رکي کيس گهرُبل دوا جو بندوبست ڪري ڏجي نه ته ٻي صورت ۾ اُهو شناسيءَ وارو شعور بي عملي، لاتعلقي ۽ غير ذميواريءَ جي ورچڙهي، زنگجي، ڪٽجي تمام خطرناڪ اثر پيدا ڪري اڃان به گهڻو خطرناڪ ثابت ٿيندو. هر اديب جو ادب جي ناتي معاشري سان تمام گهرو سُٻنڌ رهي ٿو. ۽ هو پيدا ٿيل منفي حالتن ۾ مُثبت سوچ ۽ عمل سان اهڙي هلچل کي جنم ڏئي وجهندو آهي جو سماج اُن جي اڳواڻيءَ ۾ گهربل تبديلي آڻي نئين اُتساهه/ سجاڳيءَ جو بنياد وجهي انقلاب آڻيندو آهي. سنڌ ۾ به ماضي ۾ پيدا ڪيل سازشن کي مُنهن ٽوڙ جواب ڏئي سنڌ ۽ ايشيا جي تمام وڏي ادبي تنظيم سنڌي ادبي سنگت پنهنجي وطن دوست ترقي پسند، سنڌ شناسيءَ جي تحريڪ طور قابل فخر تاريخ جوڙي، اڄ جي افراتفري، انتشار، ذاتي مفادن ۽ انائن واري حالتن ۾ سنڌي اديبن لاءِ هڪ ڀيرو وري گذريل قلمي، علمي ۽ عملي تحريڪ جي تاريخ تحرير ڪرڻ جي ڀرپور گُهر ڪري رهي آهي.
پر افسوس جو هِت سَٺ سالن جي سياسي تاريخ سنڌ جي معصوم ۽ امن پسند روح تي تلوارن ۽ تيرن جو انڌا ڌُنڌ وار ڪرڻ وارو ڪم ڪيو آهي. اُها سياست جنهن ۾ اخلاقيات جون سڀ حدون اورانگهڻ ئي سڀ کان اولين فرض بڻجي پيو آهي. اُها سياست شطرنج جي راند بڻجي وفاقي نمائندگي ڪندي قومن جي حق تلفي ۽ استحصالي ئي ڪري سگهي ٿي اهو ئي سبب آهي جو ماضيءَ ۾ شاندار ڪردار نڀائيندڙ سنڌي ادبي سنگت گذريل کوڙ وقت کان سياست بازي جي “سياهه _ ست” جي ور چڙهي ڏينهون ڏينهن روايتي ڪردار اختيار ڪندي تنقيدي ۽ تُهمتي نشانن جو شڪار بڻجي پئي آهي. سڄي سماج جئين اُن سياست جي منافقا نه اثرن ۾ ايترو ته گهيرجي چُڪي آهي جو هاڻ زندگيءَ جي هر رُخ ۾ هر فرد ۽ خاص فرد اديب به اُن وبا جو حصو بڻجي پيا آهن ادبي سنگت جو ماضي پنهنجي مقصد ۽ ذميوارنه ڪارڪردگي واري عمل جي ڪري اڄ به ساراهجي ٿو. ماضي ۾ سنڌ سان ٿيندڙ ڏاڍاين خلاف سنڌي ادبي سنگت سنڌ جي جنگ وڙهڻ جو هڪ مضبوط مورچو رهي چُڪي آهي جنهن جي تاريخي ڪارنامن کان ڪير به بي خبر ناهي حال گهڻن سالن کان وٺي ڏينهون ڏينهن بدتر نظر اچي رهيو آهي توڙي جو ان وچ ۾ به سنڌ سان ٿيندڙ زيادتن جي مخالفت جي ويڙهه ضرور ٿيندي رهي آهي. جنهن جي ڪري سنڌي ادبي سنگت اڄوڪي ٽوڙڦوڙ جو شڪار هوندي به پنهنجي قومي شناسائي جي بچاءُ لاءِ اُتساهيندڙ پلٽ فارم آهي جت هر مڪتبه فڪر جا دوست گڏجي پنهنجو پنهنجو اظهار ڪن ٿا ماضيءَ جي فخر ۽ اڄوڪي ٽوڙ ڦوڙ ۽ مايوسي وارو احساس سنڌي ادبي سنگت جي جي مُستقبل سان سلهاڙيل هئڻ جي ناتي اسان لئه سوال بڻيل آهي. اهڙي صورت حال ۾ سنڌ جي هن پُرامن، تخليقي ۽ روحاني پليٽ فارم جي نئين سر جوڙجڪ لاٰءِ اسان کي پنهنجن مڙني، سچاين ۽ ڌرتيءَ سان ڀرپور مُحبتن جو مُظاهر ڪرڻو پوندو. سنڌي ادبي سنگت کي نئين جنم ڏيڻ لاءِ شاخن کان مرڪز تائين اسان سڀني کي ذاتي سوچ ويچار يا غور و فڪر ڪرڻ جي تمام گهڻي ۽ وقتائتي ضرورت آهي. اهڙي ضرورت مان هڪڙي اهم ضرورت منهنجي خيال ۾ اها به ٿي سگهي ٿي ته اسان جي تمام سينيئر ساٿين جي تاحيات نگران ڪميٽي جوڙجي ۽ اُن کان پوءِ باقي سينيئر دوستن جي گڏيل صلاح مشورن، غور ۽ فڪر وارن خيالن جي ڏي وٺ کان پوءِ گڏيل راءِ سان بنا اليڪشن هر ٻئي سال يعني مرڪز کان شاخن تائين پُر خلوس جذبن ۽ سچاين سان عمل ٿيڻ گهرجي ۽ اُنهن سينئرس جي مڪمل صلاح، سهڪار سان اُها نوجوانن يا سينيئرس جي ترتيب ڏنل باڊي ڀرپور ڪم ڪري، ڇاڪاڻ جو سياسي رجُحانن جي اثر ڪري سنڌي ادبي سنگت هاڻ صرف اليڪشني وبا جو شڪار بڻجي رهجي وئي آهي.
مرڪز کان شاخن تائين محظ سيڪريٽري شپ جي فهرست ۾ نالو لکرائڻ وارو ڪلچر سوچ ۽ خيال ختم ڪرڻ ضروري آهي اُهو ئي انائن تي ٻڌل، ادب دشمن تصور اڄ جي ادبي بحران جو بنيادي سبب آهي توڙي جو چونڊ مُهم کي ختم ڪرڻ وارو خيال سنڌي ادبي سنگت جهڙي جهموريت جي پاسداري ڪندڙ اداري جي آئين جي خلاف آهي پر اهو عمل ادبي سنگت جي منفي اثرن جي طوفانن کي ختم ڪرڻ جو واحد ذريعو به آهي. هونءَ به هن رياست جي سٺ سالن جي هڪ پل به صحيح ۽ حقيقي جهموريت جو سج ناهي ڏٺو ۽ نه ئي جهموريت جي فطري آب و هوا ۽ حسين احساس اسان کي نصيب ٿي سگھيو آهي پوءِ اسان اهڙي جمهوريت کي پنهنجن ادارن يا پنهنجي ڌرتيءَ قوم سان ڇو سلهاڙيون، جنهن جي نالي اپنائڻ سان وڌيڪَ منفيت جو شڪار ٿي پنهنجو گڏيل نقصان ٿيندو هجي. سنڌي ادبي سنگت سنڌ جي اخلاقيات ۽ انقلاب جي علمبردار تنظيم طور وجود ۾ آئي هئي هاڻ اُن کي روايت پڻي، سطعي / ظاهري ڏيکاءُ ميڊيائي ڪوريج ، دوستي ياري ، ذاتي انائن ۽ مفادن لاءِ استعمال يا آئيني گھرجن کان هٽي هلائڻ سنڌ جي روح کي ڇيهون، ڇهون ڪرڻ جي برا بر آهي سنڌ کي جيڪي به وڏاذهن ۽ ڪردار مليا آهن جن سنڌيت جو شعور بخشيو يا اهڙن تحريڪن جو بنياد وڌو . انهن عظيم ڪارنامن کي پنهنجي مُثبت عملي ڪردار جو ٽرابيوٽ ڏئي ادبي سنگت کي محبتن ، سچاين ، ايماندارين ، جي هڪ مثالي درسگاهه بڻائڻ گھرجي نه ڪي ميڊيائي وسيلن ذريعي هڪ ٻئي تي جوابي بيان بازي ڪري کل جو کارو بڻائجي . ادبي سنگت مان هاڻ اهڙي خودڪش سرد جنگ کي ختم ڪرڻ گھرجي . ادبي سنگت مان اليڪشن ڪلچر کي فلحال ئي کڻي پاسي تي رکي گروپ بازي واري اجائي ويڙه کي دفنائي ادب ۾ موجود اختلاف ختم ڪرڻ ضروري آهي ڇاڪاڻ جو هر اُهو اختلاف جنهن جو پاڙون هوا ۾ آهن . اُهو سواءِ نقصان ڏيڻ جي ٻيو ڪجھ به نٿو ڏئي سگھي.
سنڌ جي ادبين کي منظم ٿي هن ڀٽڪندڙ بي راهه رويءَ ۽ انتشار جوشڪار ٿيل سنڌ جي اڳواڻي ڪرڻ گهرجي ڇاڪاڻ جو سنڌ ۾ ٿيندڙ رياست وفاقي ۽ صوبائي اسيمبلي تائين پهچڻ جو هڪ اهڙو خرمغز گھوڙو آهي جنهن جي بي لغاميءَ سنڌ جي حسين صورت کي پنهنجي خطرناڪ مفادن جي سنبن سان سٽي هن جي معصوم ۽ امن پسند مُرڪ کي گهايل ڪري ڇڏيو آهي سنڌي ادبي سنگت وسيلي سنڌ جي اديبن کي هاڻ اُن جيجل جي زخمي مُرڪ جو طبيب بڻجي. تنظيم جي آئيني احترام کي مدنظر رکندي ادبي سنگت جون واڳون باڪردار، تخليقي ، عملي ، وقت شناس ۽ ڌرتيءَ سان محبت ڪندڙن جي حوالي ڪري انهن جي سربراهي ۾ پنهنجي ادبي ۽ قومي ذميواري نڀائڻ گھرجي . نئين ۽ پراڻي جي فرق کي مٽائي ادبي ڪلاسن کي ڪارگر بڻائڻ لاءِ وقت جي گھرجن پٽاندڙ تبديلون آڻڻ انتهائي ضروري آهي صحت مند تنقيدي شعور جي آبياري ڪري سگھاري ادب جي تخليقي بنيادن کي مضبوط ڪيو وڃي. اڄ سنڌ تي هر طرف کان حملا ٿيڻ واري صورتحال ۾ اسان پنهنجي بچاءُ وارن مورچن ۾ دشمن بجاءِ هڪ ٻئي تي حملا آور بڻجي ڄڻ ته فخر محسوس ڪري رهيا آهيون اُهو ذاتي انا وارو جذبو اگر اسان پنهنجي قومي ڪاز لاءِ استعمال ڪيون ته هوند سنڌ گھڻن ڏچن کان بچي پوي . اهوئي ڪارڻ آهي جو اڄ ادبي سنگت جي اليڪشن مُهم سياسي چونڊ مُهم جيان ڏاڍي حيرت انگيز ۽ غير جهموري طريقي سان ٿيندي رهي ٿي ووٽن جو استعمال يا وري اُنهن جي حاصلات لاءِ سڀئي اخلاقي حدون اورانگھڻ تمام سولي ڳالهه ٿي پئي آهي .
موبائل فون تي ڌمڪيون ڏيڻ ۽ گارين وارا ميسيج موڪلڻ ادبي سنگت سان لاڳاپيل ڪجهه فردن لاءِ ڄڻ ته سورهيائي آهي. مون کي ته هيلوڪي مرڪزي چونڊن ۾ ووٽ ڪندڙ گهڻي ڀاڱي اهڙا ووٽر نظر آيا، جيڪي تخليقي اعتبار کان ڪڏهن به منظر تي نظر نه آيا آهن. اُهي رڳو شاخن جي سالياني چونڊن ۽ هر ٻئي سال مرڪزي چونڊن ۾ پنهنجا ۽ پنهنجي جهموريت پسند سوچ جا جلوا پَسائي گُم ٿي ويندا آهن اهڙي گروپ بندي جي انڌي لهر ۾ سنڌ جي اهم ليکڪن جي شاخن کي رد ڪرڻ ۽ غير اهم شاخن کي الحاق ڏئي پنهنجون ووٽر شاخون پيدا ڪرڻ جو سنگين عمل آخر ڪيستائين جاري رهندو؟ اُن ڪري هاڻ سنڌي ادبي سنگت جي آئين تي غور ويچار ڪري گڏجي ڪي اهم ۽ ڪڙا فيصلا ڪرڻ جو وقت اچي چڪو آهي جيئن تازو سنڌ جي ناليوار شاعر امداد حسيني هڪ انٽرويو ۾ هڪ سوال ”ادبي سنگت جي موجوده ڪردار کي ڪيئن ٿا ڏسون؟“ جي جواب ۾ چيو آهي ته، ”ادبي سنگت جو بنيادي رول جيڪو هينئر هئڻ گهرجي اهو ، اُهو هجي ته جيڪي به هٿ ٺوڪيون شاخون آهن، سي ختم ڪيون وڃن ، جيڪو اديب ناهي ، شاعر ناهي اُن جي ميمبر شپ ختم ڪئي وڃي . ساڳي وقت جيڪو اديب ترقي پسند سوچ نٿو رکي اُن کي به خارج ڪيو وڃي ۽ سنڌي ادبي سنگت پنهنجا جيڪي تنقيدي ڪلاسز آهن . انهن تي وڌيڪ عالمي تناظر ۾سنڌ کي ڏسڻ ۽ سنڌ جي تناظر ۾ عالم کي ڏسڻ هن وقت شديد ضروري آهي.“ انهن خيالن کي اوهان سان شيئر ڪرڻ کان پوءِ هڪ شاعر هئڻ ناتي سنڌي ادبي سنگت سان منسوب ان نِماڻي گذارش تي ڀرپور عمل جي ڀرپور تمنا رکان ٿو.
(2008ع)