پيرو ماڇي
پيرو ۽ مينڊڪ (نديم) پٽيل جو انتظار ڪندا رهيا، هڪ بيرڪ جو پٽيل ڀتو کڻي ويو پر ٻي بيرڪ جو پٽيل نه آيو ته پيرو کي ڪاوڙ آئي:
“اِن ڪا پيٽ ڀر گيا هي دو جوتي لڳين ته خبر پوندن“ سپاهيءَ کي سنڌي ۽ اردو ۾ چيائين:
سپاهيءَ به گرم ٿي ويو ۽ ڪاوڙ ۾ پٽيل کي سڏ ڪيائين ته پوءِ پٽيل ڍڪندو آيو،
“مين تمهاري باپ ڪا نوڪر نهين هون جو انتظار ڪرون يه ڀتا لو اور پيٽ ڀرو همين ٻيا ڀي ڪم هين“
ٻئي ڄڻا اتان فارغ ٿي ريڙهو ڪاهي واپس ننگرخاني (ڪچن) ۾ آيا. پيرو جيل جي اندر تندور جو بهترين ڪاريگر آهي، جڏهن ننگرخاني ۾ ڪو ماڻهو فارغ نه هوندو آهي ته منشي پيروءَ کي ئي موڪليندو آهي، پيرو ڍول (ڀاڄي) ۽ ڀتو (ماني) کڻي ويندو آهي اڪثر ڪري پيرو مينڊڪ کي وٺي ويندو آهي ڇو ته هنن ٻنهين جي پاڻ ۾ دوستي آهي.
پيرو ماڇي جو اصل تعلق سنڌ جي مشهور ماڳ ڀنڀور ڀرسان آهي، هن جو اباڻڪو ڪم مڇي مارڻ آهي، پيرو جڏهن ڏهن سالن جو هيو ته پنهنجي پيءُ ابو ماڇي ۽ چاچي سان گڏجي ٻيڙي تي هليو ويندو هيو، جيڪڏهن هن کي مڇي مارڻ لاءِ نه وٺي ويندا هيا ته هي لڪي لڪي وڃين ٻيڙي ۾ ويهندو هيو. هڪ ڏينهن سمنڊ ۾ شڪار ڪندي ڪندي ڀارت جي سرحد ۾ پهچي ويا ۽ ڀارتي ظالمن وڏن سان گڏ هن معصوم تي به ڏاڍو ظلم ڪيو، پيرو ننڍي لاڪون اهڙن حالتن مان گذريو جو هن جي دل ڏاڍي مظبوط پٿر ٿي وئي هئي، جيترو به عرصو مان هن سان گڏ رهيم ڪڏهن به هن جي اکين ۾ ڳوڙها نه ڏٺم، هي سڀني کي پيو نصيحتون ڪندو هيو، پيرو سال کن ڀارت ۾ رهڻ کانپوءِ جڏهن واپس پاڪستان آيو ته ٻيهر ساڳي ڪرت ۾ لڳي ويو. سمنڊ مان مڇي ماري پنهنجو گذر سفر ڪرڻ لڳو ۽ ائين هن جي زندگيءَ جا ٽيھ سال گذري ويا.
پيرو کي هن جو پيءُ ابو ماڇي سدائين پيو منٿون ڪندو هيو ته پٽ شادي ڪر ۽ هي به هميشه انڪار ڪندو هيو. پيءُ ماءُ جي گهڻي اسرار تي آخر شاديءَ لاءِ راضي ٿيو پر هن کي اهيا خبر نه هئي ته اهيا شادي مونکي نقصان ڏيندي.
سونو جي پيدا ٿيڻ تي پيرو سان گڏ هن جو ڏاڏو ابو ماڇي ڏاڍو خوش هيو هنن جا پراڻا سڀئي ڏک سونوءَ جي پيدا ٿيڻ تي ختم تي ويا گهر ۾ هر وقت خوشين جا پيا گيت ڳائيندا هيا. پر قدرت ۾ جيڪو لکيل هوندو آهي اهو ڪير به ڊاهي نه ٿو سگهي، انسان جڏهن ته پيدا ٿيندو آهي انهيءَ وقت ئي هن جي زندگيءَ جي باري ۾ لکجي ويندو آهي ۽ پيرو جي زندگيءَ ۾ به هن جي شادي ٿيڻ کانپوءِ اهيو لکيو ويو ته تنهنجي زندگيءَ ۾ خوشيون صرف سونوءَ جي ڄمڻ تائين آهن، سونوءَ جي پيدا ٿيڻ جي مهيني کانپوءِ هنن جي پراڻي دشمني اچانڪ ٻيهر ڪر کنيو ۽ انهيءَ دشمنيءَ پيرو جي هٿان قتل ڪرائي ڇڏيو ۽ هن جو وڏو ڀاءُ به هميشه لاءِ معزور ٿي ويو، پيرو کي گرفتار ڪري حيدرآباد جيل موڪليو ويو پيروءَ جو ڪيس ايترو مظبوظ هيو جو جلد ئي هن کي عمر قيد (25 سالن) جي سزا لڳي وئي. پيرو حيدرآباد جيل ۾ زندگيءَ جا ڏھ سال گذاريا، اتي هن جو معذور ڀاءُ ملاقات لاءِ ايندو رهيو پر ڪڏهن به هن جو پٽ سونو نه آيو هي چاهي پيو ته هڪ ڀيرو به پنهنجي پٽ سونو کي ڏسي پر هن جو ڀاءُ چوندو هيس ته ننڍڙو آهي ذهن تي اثر ٿي پوندس. ائين پيرو جا حيدرآباد جيل ۾ ڏھ سال گذري ويا، حيدرآباد جيل ۾ جڏهن حالتون خراب ٿيون ته انهن حالتن جو شڪار پيرو به ٿيو ۽ هن کي اتان ڪڍي ڪراچي سينٽرل جيل موڪليو ويو. پيرو ڪراچي جيل ۾ اچڻ کانپوءِ به پنهنجي ڪرتِ ساڳي رکي ۽ محنت مزدوري ڪري زندگي گذارڻ لڳو، هي تندور جو بهترين ڪاريگر سان گڏ سنڌي ٽوپيون ٺاهي کپائيندو هيو، پنهنجي پٽ سونوءَ لاءِ شاديءَ جا موڙ ۽ پنهنجي گهرواريءَ لاءِ هن سڳيون ۽ چوڙيون به ٺاهي رکيون هي چوندو هو ته جڏهن به آزاد ٿيندس پنهنجن هٿن سان هنن کي پارائيندس. پيرو کي ڪراچي جيل ۾ ڇهه سال ٿي ويا آهن، اڌ اڇو مٿو ٿي ويو اٿس ۽ نظر به ڪافي گهٽ ٿي اٿس پر ڳالهائڻ جو انداز ساڳيو ئي، هر ڪنهن سان سنڌيءِ ۾ ڳالهائڻ ۽ ان سان گڏ گار به ضرور ڏيندو هيو، نماز لاءِ جڏهن هن کي چوندو هيم ته جواب ڏيندو هيو “ڪهڙيون جيل ۾ نمازون پڙهون، جڏهن ٻاهر نڪرندس ته سڀئي نمازون گڏ پڙهندس“
پيروءَ اڄ ڪم تان موڪل ڪئي انهيءَ ڪري دير تائين سمهي پيو هيو، مينڊڪ هن جي اٿڻ جو گھڻو انتظار ڪيو پر پيرو نه اٿيو آخرڪار مينڊڪ هن کي اٿاريندي چيو:
“پيرو ڀائي اٺو ناشتا ڪرو“ پيرو اٿي هر روز وانگر هٿ منهن ڌوئڻ کان بغير ئي ناشتو ڪرڻ شروع ڪيو،
“پيرو اپنا مون تو ڌوڪر آئو“ مينڊڪ ڪاوڙ مان چيس.
“شينهن به ڪڏهن منهن ڌوئندا آهن ڇا....!“
“هان پيرو يه حقيقت هي جانور ڪو ڪيا پتا مون ڪيسي ڌوتي هين“
“هاڻي مٿو نه کاءُ ناشتو ڪر“ پيروءَ مينڊڪ کي چيو.
هي ٻئي ناشتو ڪري رهيا هئا ته منشي اچي ٻنهين کي چيو:
“تم دونون جائو اور ڍول (ڀاڄي) ديڪر آئو“
“پڻهين جي بادشاهي آ، جو مان وڃان اڄ منهنجي موڪل آهي مان نه ويندس“ پيرو منشي کي جواب ڏيندي چيو.
“پيرو ڀائي چلتي هين منشي ناراض هو جائي گا اور باهر چڪر ڀي لگائين گي“ مينڊڪ منشي کان ڍڄندي چيو.
“اگر تم ڪو جانا هي تو جائو مان نه ويندس“ پيرو چيو.
“مين ڀي تمهاري بغير نهين جائون گا“ مينڊڪ به پيرو جو ساٿ ڏيندو چيو ۽ منشي نا اميد ٿي هليو ويو،
“هن جي پيءٌ جا نوڪر ناهيون جو موڪل واري ڏينهن به ڪم ڪيون، هڪ ته موڪل مشڪل سان ڏين ٻيو وري ڪم ٿا ٻڌائن“
“پيرو پتا نهين تم سنڌي ۾ ڪيا بولتي هو، ڪڀي اردو ۾ ڀي بولا ڪرو“
“پڻهين جو نوڪر آهيان جو اردو ۾ ڳالهايان مان سنڌي آهيان سنڌيءَ ۾ ئي ڳالهائيندس، سمجھ ۾ اچي يا نه اها تنهنجي مرضي آ“
“ڪيا بولا“ مينڊڪ کي ڪجھ سمجھ ۾ نه آيو،
“ڪها اڳتي سنڌي ۾ نهين پر اردو ۾ بولون گا“ پيرو ڳالھ بدلائيندي چيو.
هي ٻئي ناشتو ڪري رهيا هئي ته ماڙي (جيل جي آفيس) مان منشي آيو ۽ اچڻ شرط پيرو کي چيائين:
“پيرو ولد ابو ماڇي تم ڪو ماڙي ۾ بلايا هي“
“منشي صاحب خير تو هي“ مينڊڪ منشيءَ کي چيو:
“مجھي پتا بس پيرو تم جلدي چلو“
پيرو ناشتي کي اڌ ۾ ڇڏي جلدي جلدي منهن ڌوئي قميص پائي منشيءَ سان گڏجي هليو ويو.
ماڙي وارا پڪي قيدي يعني سزا آيل قيدي کي گهڻي قدر انهيءَ ڪري گهرائيندا آهن جو يا ته انهن جي ڪا معافي لڳندي آ، يا وري ڪورٽ وارا گهرائيندا آهن، پيرو به انهيءَ اميد سان خوشي خوشي ويو ته اڄ ڪا نه ڪا خوشخبري ملندي.
ميندڪ سان گڏ پوري بيرڪ وارا پيرو جي اچڻ جو انتظار ڪري رهيا هئا، پيرو کي جيل ۾ سورنهن سال ٿي ويا هيا، ٿوري دير کانپوءِ پيرو واپس آيو ۽ چيائين سڀاڻي مونکي هاءِ ڪورٽ گهرايو آهي، سڀني بيرڪ وارن مبارڪ ڏنس ۽ چوڻ لڳس ته تون ڪجھ ڏينهن جو مهمان آهين. پيرو پاڻ به ڏاڍو خوش هيو سورنهن سالن کان انهيءَ ڏينهن جو پيو انتظار ڪري ته اهو ڏينهن ڪڏهن ايندو. پيرو اڄ رات جلدي سمهي پيو جڏهن جلدي سمهڻ جي وجهه پڇي مانس ته چوڻ لڳو:
“يار جلدي سمهندس ته رات به جلدي گذرندي“
“پيرو ڏسئون ٿا ڪينئن ٿي توکي ننڊ اچي“ مان چيو مانس.
پيرو رات جو هر هر جاڳي گهڙيال ۾ ٽائيم ڏسڻ ۽ سگريٽ ڇڪڻ ۾ لڳي وڃين، رات واري مقدم جي جيئن پيرو تي نظر پئي ته هن کي چوڻ لڳو:
“پيرو انڪل مجھي پتا هي تم ڪو آج نيند نهين آئيگي، ڦر ڀي بيٺو نهين بستر پر ليٽ جائو يي ڊسيپلين ڪي خلاف هي“
“ڀاڙ ۾ وڃين تيرا ڊسيپلين، آج ميري مرضي هلندي“ مقدم به سمجھي ويو ته هن سان بحث ڪرڻ فضول آهي. پيرو جي رات مشڪل سان گذري، آخر نئون صبح ٿيو ۽ پيرو تيار ٿيڻ لاءِ ڪپڙا ڪڍڻ لڳو.
“پيرو هي ڇا پيو ڪرين، استري ٿيل وڳي پائڻ بدران هي پراڻون وڳو پائين ٿو تنهنجو دماغ ته ٺيڪ آهي“ مان چيو مانس
“ابا تون نئون قيدي آهين مونکي توکان وڌيڪ عقل آهي ته ڪهڙا ڪپڙا پائڻ گهرجن، بس تنهنجو ڪم لکڻ آهي اهو ڪر“ هن مونکي اهڙو جواب ڏنو جو وري ٻيهر هن سان ڳالهائڻ جي همٿ نه ٿي.
“ڀائي يه اس ليئي پراني ڪپڙي پهن ڪي جا رها هي تا ڪي جج ڪو ترس آئي“ مينڊڪ مونکي چيو:
“مليئي جواب“ مٿان وري پيروءَ مونکي چيو.
پيرو جلدي جلدي تيار ٿي ڪورٽ وڃڻ لاءِ روانو ٿي ويو، پيرو جي ڪورٽ وڃڻ کانپوءِ سڀني کي اهيا اميد هئي ته اڄ پيرو هليو ويندو، مان به شوٽر (جيڪو بيرڪ ۾ حجم آهي) کي چيم ته جيئن پيرو جو ڪم ٿئي ته دوڪان تان گل وٺي اچجانءِ جيئن هن کي سٺي طريقي سان موڪلايون. سڀئي بيچينيءَ سان پيرو جي اچڻ جو انتظار ڪري رهيا هئا.
“ادا پيرو ويو“ شوٽر ڀڄندو بيرڪ ۾ آيو ۽ اچڻ شرط چيائين:
“ڪاڏي ويو“ مان چيو مانس:
“منهنجو مطلب آهي، هن جو ڪم ٿي ويو هاءِ ڪورٽ آزاد ڪري ڇڏيس“
“سڀني کي مبارڪ هجي“ مان بيرڪ ۾ سڀني کي مبارڪ ڏني، ايتري ۾ پيرو بيرڪ ۾ آيو تمام گهڻو خوش هيو، سڀني هن کي مبارڪ ڏني. هن جي ننڍڙي دوڪان ۾ جيڪي به کائڻ جون شيون هيون سڄي بيرڪ ۾ ورهائڻ لڳو. سڀني جو منهن مٺو ڪرڻ کانپوءِ شوٽر کي چوڻ لڳو:
“شوٽر سامان ڪڍ ۽ منهنجا وار ٺاھ“
“ها حڪم اڄ ته ڪو به بهانو نه ٿو ڪري سگھان“ شوٽر چيو
پيرو وار ٺهرائڻ سان گڏ پهريون ڀيرو وارن کي رنگ ڪرايو هيو ۽ پنهنجي عمر کان تمام گهڻو ننڍو لڳڻ لڳو.
“پيرو ڀائي يه بتائو گهر ڪيسي جائو گي“ مينڊڪ جيڪو ڪافي دير کان خاموش هيو ان شرارت مان پيرو کي چيو.
“مان تنهنجي گهر ٿورئي ويندس جو ڏکيائي ٿيندي“ اسان کي کل اچي وئي
“ڪيا بول رهي هو“ مينڊڪ چيو
“بولا مجھي اپني گهر ڪا پتا هي“ پيرو ته ائين چئي ويو، پر واقعي هن کي پنهنجي ڳوٺ جي خبر ناهي، مان پاڻ سوچي رهيو هيم ته ڪيئن ڳوٺ پهچندو، خير ڏکيائي ضرور به ٿيندس.
شام ٿي آخر پيرو جو نالو رليز لسٽ ۾ اچي ويو ۽ سڀني گلن سان هن کان موڪلايو ۽ پيرو سورنهن سالن کان پوءِ جيل مان آزاد ٿي ٻاهر نڪتو.
پيرو جڏهن جيل مان ٻاهر نڪتو ته هن کي سڀ ڪجهه عجيب لڳي رهيو هو هنن کي ايتري خوشي ٿي رهي هئي جو سمجهه ۾ نه پيو اچيس ته اظهار ڪيئن ڪري، سينٽرل جيل جي آخري گيٽ کان جڏهن ٻاهر نڪتو ته گاڏين جي آواز ۽ دونهين سان هن جو مٿو چڪرائڻ لڳو، هي چاهي پيو ته هن ٻوسٽ مان جلدي ٻاهر نڪران. هن کي اهيا به خبر نه هئي ته منهنجي ڳوٺ ڪهڙي گاڏي ويندي انڪري هن بهتر سمجھيو ته ٽيڪسي ڪرائجي، ٽيڪسي وارو به هن کي ڏسي ورتو ۽ سمجھي ويو:
“انڪل ڪهان جانان هي“ ٽيڪسي واري چيس
“پنهنجي گهر ويندس ٻيو ڪيڏانهن ويندس“ پيرو چيس
“ڪس ڪي گهر“ ٽيڪسي واري کي صرف گهر جو لفظ سمجهه ۾ آيو
“چيم نه ته پنهنجي گهر“ پيرو وري ٻيهر چيس
“ٺيڪ هي يه بتائين آپ ڪا گهر ڪهان هي“
“ڀنڀور ۾“
“يه ڀنڀور ڪهان هي پهلي مرتبا سن رها هون“ گهڻي بحث کانپوءِ ٽيڪسي وارو راضي ٿي ويو ۽ پيرو پنهنجي گهر لاءِ روانو ٿيو. پيرو کي رستي ۾ صرف اهيا سوچ هئي ته گهر وارا ڪيئن هوندا، سونو منهنجو پٽ ڪيترو ٿيو هوندو، مونکي سڃاڻيندو الائي نه، سوني جي ماءُ ڪيئن هوندي، وري ٻاهر نظر پيس ته هر هڪ بدليل پئي لڳيس، هي وڏا وڏا اسمان کي ڇهندڙ گهر، روڊ تي رڳو پليون پهريان ته ائين نه هيو، هن کي خبر ئي نه پئي جو ٽيڪسي واري ڪراچي کان ٻاهر نڪرندي پڇڻ لڳو:
“اور ڪتنا آگي هي“
“سڀ ڪجهه بدلجي ويو آ ڌوڙ مونکي خبر پوندي“
“ڪيا بولا“
“چيم اور آگي چلو“
سج لهڻ وارو هيو ته پيرو جو نيٺ اسٽاپ به اچي ويو ۽ هيڏانهن هوڏانهن واجھائڻ لڳو پر هن کي ڪوبه اهڙو ماڻهو نظر نه آيو جيڪو هن کي سڃاڻي، هاڻي سوچي رهيو هو ته ڪنهن سان ڳوٺ وڃان اوندھ اچي ٿي آ. پان جي ڪيبن واري ڏي ويو ۽ چوڻ لڳو:
“ڀائو ڀنڀور وڃڻو آهي ڪا گاڏي ويندي“
“نه ادا رات ٿي وئي آ ڪير به نه ويندو باقي سامهون جيڪو گڏھ گاڏي وارو ڇوڪرو بيٺو آ، اهو ڀنڀور ويندو“
“مهرباني توهان جي“ ائين چئي پيرو گڏھ گاڏي واري ڏي وڃين ٿو ۽ ڀرسان وڃين چوڻ لڳيس ٿو:
“پٽ تون ڀنڀور ويندي ته مونکي پنهنجي گاڏي تي کڻي هلندي“
“ها ڪاڪا ڀلي هلو پر ڪاڪا ٿوري دير بيهجو مان گهر جو سيڌو وٺان ته پوءِ هلئون ٿا“ ڇوڪري چيس
“ٺيڪ آهي پٽ“
ڇوڪري گهر جو سامان وٺي پيرو کي پنهنجي گڏھ گاڏي تي ويهاري ڳوٺ لاءِ روانو ٿيو.
“پٽ ڇانالو اٿئي“
“منهنجو نالو سونو آهي“ پيرو سونو جو نالو ٻڌي حيرت ۾ پئجي ويو، ڪٿي منهنجو سونو ته ناهي...؟
“ڪنهن جو پٽ آهين“
“ڪاڪا منهنجو ابو گذاري ويو آ“ هن جي سوچ ختم ٿي ۽ دل ۾ چوڻ لڳو مان ته زندھ آهيان هي منهنجو سونو ناهي.
“پٽ گهر ۾ ٻيو ڪير اٿئي ڪمائڻ وارو“
“ڪاڪا گهر ۾ منهنجي امان کان سواءِ ٻيو ڪير به ناهي، ڪاڪا مان ڪڏهن به توهان کي ناهي ڏٺو، هتي ڪنهن جا مهمان آهيو ڇا....!؟“
“پٽ مان هتي مهمان نه پر ڪنهن جي مهماني کائي واپس آيو آهيان“ ڇوڪري ڳالهه نه سمجھي ۽ ائين اوندھ ٿيڻ سان گڏ ٻئي پنهنجي ڳوٺ پهچي ويا ته ڇوڪري چيس:
“ڪاڪا اڳيان ئي منهنجو گهر آهي توهان ڀلي لهو“
“ٺيڪ آ، مونکي لاھ منهنجو گهر به هتي ئي آهي“ پيرو گاڏي مان لهي هيڏانهن هوڏانهن واجھائڻ لڳو پر اوندھ هجڻ ڪري ڪا شيءِ چٽي نظر نه پئي اچيس باقي پنهنجو گهر هن کي چٽو ياد هيو، گاڏي وارو ڇوڪرو به هليو ويو پر هن کي اهيا خبر نه پئجي سگهي ته ڇوڪرو ڪهڙي گهر هليو ويو، پر هن جو ان سان ڇا پنهنجي گهر طرف رخ ڪيائين ۽ دروازي کي بند ڏسي کڙڪائڻ سان گڏ اهيو سوچي رهيو هو ته خبر ناهي گهر ۾ ڪير ڪير هوندو ۽ زندگي ڪيئن گذاريندا هوندا، هي سوچي ئي پيو ته ساڳي ڇوڪري سونو دروازو کوليو:
“ڪاڪا منهنجي گاڏي ۾ ته توهان جو ڪوبه سامان نه رهيو آ“
“هن گهر ۾ ڪير رهندو آ“ پيرو چيس
“ڪاڪا مان ۽ منهنجي امان“
“سونو در تي ڪير آ“ سونو جي ماءُ چيو ءُ ائين اها در تي نڪري آئي:
“سوني جا پيءُ تون........!“ سوني جي ماءُ حيران ٿي وئي ۽ مڙس سوني سان ڀاڪر ۾ چمبڙي وئي.
“ها سوني جي ماءُ مونکي عدالت ڇڏي ڏنو ۽ هميشه لاءِ اچي ويو آهيان“
“هي تنهنجو پٽ سونو آهي“
پيرو پنهنجي پٽ سونو سان ڀاڪر پائي صدين جي سڪ لاهڻ لڳو ۽ سوني جي ماءُ به ٻنهين سان گڏ ڀاڪر پائڻ لڳي،
“بابا هاڻي ڪڏهن به ڇڏي نه وڃجانءِ“
“نه منهنجا پٽ هاڻي ڪاڏي به نه ويندس ۽ هميشه هتي ئي رهندس“
سوني جي ماءُ جي اکين ۾ ڳوڙها اچي ويا اهي ڳوڙها خوشي جا هيا.