دل جي بي وفائي يا سياسي قتل..........؟؟!!
۽ سچ بيروت جي باهه ۾ سڙندو رهندو!!!
منهنجا محبوب مان،
مان توکي الوداعي چُمي ڏيڻ لاءِ
پنهنجو هٿ چپن تي رکي ڇڏيندس!!!!
(نذار قاباني)
هُو انهن نوجوانن جو هيرو هو جن هِن کي پنهنجي ڳچين جو هار سمجهي پائي ورتو هو ۽ کيس “ابو جهاد” جو لقب ڏنو هو جنهن جو مطلب آهي (فادر آف دي اسٽرگل) اها جدوجهد ته فلسطين جي ڌرتيءَ تي فلسطين لبريشن آرگنائيزيشن جي اڳواڻ ياسر عرفات شروع ڪئي هُئي پر فلسطين اهو اعزاز فقط خليل ابراهيم جي کاتي ۾ لکيو هو. سنڌ ۾ سيد جا ڪيترائي عاشق رهيا پر هڪ عرصي تائين هلڻ کان پوءِ انهن پنهنجي منزل مٽائي ڇڏي. پر مصيبتن جي طوفانن ۾ به جيڪو شخص بيٺل رهيو اُهو فقط اڪيلو بشير خان قريشي ئي هو. جنهن کي سنڌ جي نوجوانن “ابو جهاد” جو لقب ڏئي ڇڏيو. جيڪو سنڌ جي قومي تحريڪ جو “فادر آف اسٽرگل” هو. هي سنڌ جو اهو سياسي اڳواڻ نه هو جيڪو گاڏين ۾ ويهي لانگ مارچ ڪري پر هي پنهنجي ورڪرن جي قافلن سان گڏ زخمي پير کڻي هلندڙ اهو سياسي اڳواڻ هو. جنهن متل ميدان تي پنهنجي ساٿين کي ڪڏهن به اڪيلو نه ڇڏيو. جنهن جي وارن ۾ چاندي لهي اچڻ کانپوءِ به جدوجهد جي ميدان تي هو قومي تحريڪ جي ورڪرن جي وچ ۾ رهيو. ڇا سنڌ جي ابو جهاد جي وڇوڙي جو صدمو هن سنڌ کان برداشت ٿي سگهي ٿو؟ جنهن جي وارثيءَ جو بار فقط قومي تحريڪ جي مٿان آهي. سنڌ جا نوجوان نذار قاباني وانگر پنهنجي محبوب اڳواڻ کي الوداعي چمي ڏيڻ جي موڊ ۾ ناهن. الوداع ته انهن کي ڪبو آهي جيڪي جُدا ٿيندا آهن. ڇا اسان پنهنجي اُن معصوم اڳواڻ کي الوداعي چُمي ڏئي سگهڻ جي جُرئت جهڙو جُرم ڪري سگهون ٿا؟ اسان جو ذهن اهو قبول ڪري ٿو ته هو جيڪو سنڌ جي عشق ۾ جدوجهد جي ميدان تي ڪنهن پهاڙ وانگر بيٺل نظر ايندو هو. سو دل جي بي وفائيءَ سبب جدا ٿيندو؟ جنهن سان سنڌ ائين محبت ڪري ٿي جيئن ڪنهن معصوم ٻار سان ڪئي ويندي آهي.
هُو اُن وقت کان ئي سيد جي سٿ ۾ شامل ٿي ويو هو جڏهن هُن جي شعور جي اک کُلي هُئي. هن جي حصي ۾ سڄي زندگي مصيبتون ئي رهيون ۽ هو مصيبتن کي چئلينج سمجهي قبول ڪندو رهيو.
1959 ۾ رتيديري شهر ۾ غلام مرتضى قريشي جي گهر ۾ جنم وٺندڙ سنڌ جي هن محبوب اڳواڻ جو روحاني پيءُ وري سيد غلام مرتضى سيد رهيو. ۽ پوءِ هُن پنهنجي روحاني پيءُ سان ساهه جي آخري تند تائين نڀايو. هُن کانپوءِ سنڌ جي قومي تحريڪ هڪ اهڙي صدمي ۾ هلي وئي آهي جنهن جو ازالو جلدي ممڪن ناهي.سوال اهو آهي ته هن ڏکويل گهڙيءَ ۾ سيد جا فڪري پوئلڳ ۽ سنڌ جي سهڻي اڳواڻ جا عاشق ڪارڪن هن صدمي مان نڪري سگهندا؟ جيڪڏهن اهڙي وڏي حادثي جي حالت ۾ سنڌ جي سٻاجهن ڪارڪنن پنهنجي صدمي کي صبر جي طاقت ۾ تبديل نه ڪيو ۽ مِڙي مُٺ نه ٿيا ته قومي تحريڪ جو آئيندو اونداهو بڻجي ويندو.
ٻيو اهم سوال اِهو به آهي ته ڪجهه متضاد بيان به سامهون اچي رهيا آهن هڪ پاسي بشير خان جي موت جو سبب “هرٽ اٽيڪ” ٻڌايو وڃي ٿو ته ٻئي پاسي “بلڊ پريشر” جو گهٽجي وڃڻ ٻڌايو وڃي ٿو. پر ان معاملي جي به جاچ ٿيڻ گهرجي ته بشير خان جي موت پويان “فريڊم مارچ” کان پوءِ بوکلائجي ويل اهي قوتون ته ناهن جن سنڌ جي آواز کي بين الاقوامي ميڊيا تائين پهچائڻ ۽ آمريڪي ڪانگريس جي متوجهه ٿيڻ کانپوءِ خوفزدهه ٿي ڪا رٿابندي ڪئي هُجي. منهنجي خيال ۾ هي هڪ اهڙو سياسي قتل آهي. جنهن جي پويان ڳجها هٿ ٿي سگهن ٿا. باقي جيڪو سياسي اڳواڻ سکر کان ڪراچيءَ تائين پنهنجي پيرن تي پٽيون رکي پنڌ ڪري پهچي، جيڪو سنڌ جي سمهي پيل قومي تحريڪ کي رستن ۽ روڊن تي پنهنجي سگهاري سياسي موبلائيزيشن سان سنڌ کي اُٿاري وجهي، سو ائين اوچتو هرٽ اٽيڪ ۾ هليو وڃي ۽ بلڊ پريشر به گهٽجي وڃي سا ڳالهه شڪ جا ڪيترائي دروازا کولي وجهي ٿي. مان بشير خان کي سنڌ جو سياسي شهيد سمجهان ٿو. جيڪو رياست جي ڪنهن وڏي سازش تحت قومي تحريڪ جي قافلي کان جدا ڪري قومي تحريڪ کي هڪدم ڪمزوريءَ پاسي ڌڪڻ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي. ڇو ته هي واحد سنڌ جواڳواڻ هو جيڪو حقيقي معنى ۾ سنڌ جي تاريخ جو اهو پڙاڏو هو جنهن جي سڏ تي سنڌ سمنڊ وانگر اٿلي پوندي هُئي. جنهن جو اظهار ڪراچيءَ وارو “فريڊم مارچ” هو. جتي رياست سان گڏ اهي قوتون به بوکلائجي ويون هُيون. جيڪي ڪراچيءَ تي فقط پنهنجو حق سمجهنديون رهيون آهن. جتي سنڌي ماڻهو هڪ ئي پارٽيءَ جي حاڪميت واري اهڙي احساس ۾ جيئن ٿا جيڪو احساس انهن کي اندر ئي اندر ۾ اذيت ڏئي رهيو آهي. سنڌ کي اهڙي احساس مان فقط بشيرخان جي بردبار تحريڪ ئي ٻاهر ڪڍي پئي سگهي ۽ هڪ اهڙي هنڌ بيهاري پئي سگهي جتي رني ڪوٽ جي رڻ مان خوشحال سنڌ جو سج اُڀري پوي ها. پر سنڌ جي قسمت ۾ عذابن جا لکيل ڪنڊا هٽائڻ لاءِ جڏهن به ڪو جوڌو ميدان تي لٿو آهي. تڏهن اُن جي نصيب ۾ رڻ جون راتيون ئي رهيون آهن، جيڪي کُٽن ئي نٿيون. سنڌي ماڻهن جي وارثي ڪرڻ واري هن اڪيلي اڳواڻ جي حصي ۾ به اُهي عذاب جون ڪاريون راتيون رهيون، جيڪي هن هميشه ويڙهاند ۾ گذاريون. سنڌ جي ابو جهاد جي وڇوڙي جي خبر سان فقط رتوديرو تڏي ۾ تبديل ناهي ٿيو پر سڄي سنڌ ۾ تڏو وڇايو ويو آهي ۽ سنڌ پنهنجي دل کي تڏي ۾ تبديل ڪري ڇڏيو آهي. سنڌ پنهنجي آلين اکين سان اُن اڳواڻ جي وڇوڙي تي هڪ اهڙو ماتمي لباس پائي ورتو آهي. جنهن لباس کي لاهڻ لاءِ قومي تحريڪ کي وقت لڳندو.
اپريل هونئن ته ڀلي ڪنهن جي جنم جي خوشين جو ڏهاڙو هجي پر سنڌ لاءِ هي اهو ئي اپريل جو مهينو آهي جنهن اپريل سنڌ کان سنڌ جا وڏا سياسي قد کسيا آهن. سائين جي ايم سيد، ذوالفقار ڀٽو ۽ بشير خان قريشيءَ سميت سرائي قربان ۽ روپلو چولياڻيءَ تائين هن مهيني سنڌ جي دل ۾ درد جي اهڙي ڇيت ٽنبي آهي. جنهن جو سور سنڌ ورهين تائين ڀوڳيو آهي.
سنڌ تنهنجي هيانو ۾ هُرندا سدا
هاءِ سڀ ڏينهن هي اپريل جا.
(حاجي ساند)
هُو جنهن جي چهري تي هميشه ٽهڪن جا سوين چنڊ کڙيل نظر ايندا هُئا. جنهن کي وڏيءَ محبت سان ورڪر “وڏو” سڏيندا هُئا سو وڏو سنڌ جي اڱڻ تي سوين اُداسيون ڇڏي هليو ويو آهي. هن سان محبت ڪرڻ وارن جو انگ ايترو گهڻو هو جو هن جا مخالف به هن جي روايتن جا عاشق هوندا هئا. سيد جي لاڏاڻي کان پوءِ قومي تحريڪ جو نئين سِر پروفائيل ٺاهي، پُرامن سياسي جدوجهد جي ميدان تي هُن جنهن طريقي سان پيش رفت ڪئي ۽ ان جي نتيجن جو سج اڃان اُڀرڻو ئي هو، ته سياسي سفر ۾ هو اسان کان وڇڙي ويو.
تنهنجو آواز،
اسانجي روحن ۾ محفوظ آهي،
جيڪو لڳاتار سڏي رهيو آهي،
پر توسان اهو واعدو آهي،
اسان تنهنجي آواز جي
تڪميل بڻجي
پنهنجي وطن جي مٽي محفوظ رکنداسين.
(تامل گيت)
سنڌ جي قومي تحريڪ هن وڏي صدمي مان ورهين تائين نڪري نه سگهندي پر جيڪڏهن هن صدمي کي طاقت ۾ تبديل ڪيو ويو ته شايد ڪمزور سنڌ خوشحاليءَ جي نئين دور ۾ داخل ٿي سگهي.ڇو ته ڪڏهن ڪڏهن ناڪاميون، ڪمزوريون ۽ خوف به طاقت ۾ تبديل ٿي ويندو آهي. يهودي سڄي دنيا جون ذلتون برداشت ڪري جڏهن عقابن وانگر اکيون پٽيون ته انهن جي حصي ۾ به رُڳو فتحون ئي آيون.
ڇا سنڌ جي قومي تحريڪ بشير خان جي وڇوڙي کانپوءِ پنهنجو اهڙو پروفائيل ٺاهي سگهندي؟ جيڪو پروفائيل هن پنهنجي 27 سالن جي سياسي تاريخ ۾ ٺاهيو هو. هن اهڙي پروفائيل ٺاهڻ لاءِ قومي تحريڪ کي پنهنجي پوري حياتي ارپي ڇڏي هُئي. هن زندگيءَ کي سيد جي فڪر ۽ فلسفي سان سلهاڙي قومي تحريڪ کي سياسي طور دنيا جي ملڪن تائين متعارف ڪرايو.
جيتوڻيڪ بشير قريشيءَ جي دل هُن جي جسم جو ساٿ ڇڏي ڏنو. پر هُن ڪڏهن به سنڌ جو ساٿ نه ڇڏيو. جڏهن به سنڌ هُن کي ساريندي ته ان جي ڳلن تي ڳوڙهن جي اهڙي لڪير ٺهندي. جنهن لڪير سان غلاميءَ جون زنجيرون ٽُٽي پونديون ۽ سنڌ جي شامن کي سوڳ جون تِيليون ساڙي نه سگهنديون. هُن لاءِ ئي ڪنهن اردوءَ جي شاعر چيو هو ته:
خالی کاغذ پے حرف سجایا کرتا تھا
تنھائی میں شہر بسایا کرتا تھا۔
اي! اسانجا عظيم شهيد اڳواڻ!!
جيتوڻيڪ توکي اسان کان جدا ڪيو ويو آهي، پر اڄ تنهنجي آجيان لاءِ رتيديري جي چيڪي مٽي تنهنجو انتطار ڪري رهي آهي ۽ اسان کي خبر آهي ته تنهنجي قبر ڪٿي به هُجي پر اها روپوش رهي نٿي سگهي. ڇو ته شهيدن جا لاش به وڙهندا آهن ۽ قبرون انهن جا مورچا بڻجي وينديون آهن.