جُرم بڻجي ويل سنڌ دوست سياست!
ڪالهه تائين ماڊل ٽائون جي واقعي جي نتيجي ۾ هن وقت مُلڪي سياست جا ڦيٿا ڦري ويا آهن. قادري ۽ ڪپتان هر واقعي کي بُنياد بڻائي هن حُڪومت مٿان سياسي دٻاءُ وڌائيندا رهن ٿا. پر ٻئي پاسي، سنڌ ۾ قومپرست سياسي تنظيمن خلاف اڻ اعلانيه آپريشن تي اکيون ٻُوٽيون وڃن ٿيون. گُذريل ڏهه سالن کان سنڌ جي سياسي ڪارڪنن خلاف تشدد جو جيڪو طريقو اختيار ڪيو ويو آهي. سو پنهنجي آخري نتيجن ۾ بلوچستان بڻجڻ وڃي رهيو آهي. جيتوڻيڪ هن وقت تائين بظاهر اهو نظر ناهي آيو ته سنڌ جي قومپرست سياسي ڪارڪنن رياست خلاف غير معمولي حد تائين ڪو اهڙو واقعو ڪيو هُجي، جنهن سان مُلڪي مُفادن کي خطرو پئدا ٿي پيو هُجي. پر باوجود ان جي سنڌ ۾ وقفي وقفي سان کنڀي کنيل نوجوانن مٿان تشدد جا سمورا تجربا ڪري لاش روڊن، رستن ۽ ويرانين ۾ اُڇلايا وڃن ٿا. جنهن جي نتيجي ۾ سنڌ جي ماڻهن جون مجموعي همدرديون اُنهن نوجوانن جي خاندانن سان وڌندي نظر اچي رهيون آهن. جن نوجوانن جي جسم مٿان ڊرل مشينن سان سوراخ ڪرڻ جهڙا غير انساني تشدد جا طريقا اختيار ڪري کين هميشه لاءِ سُمهاريو وڃي ٿو. ٻئي پاسي هڪ اُهو نسل به آهي، جيڪو پنهنجي ٽين ايج جهڙي جوانيءَ ۾ نازڪ ٻانهن جي زنجيرن واري قيد مان آزاد بڻجي. اُن سياسي سحر پاسي وڌي رهيو آهي. جنهن سياسي سحر جا رستا سوڳ تي ئي کُٽڻا آهن. ڇا سنڌ جي اُن نسل کي ماري سنڌ جي سياسي فڪري آزاديءَ جا رستا روڪي سگهجن ٿا؟ سڄي دُنيا ۾ تشدد جي شدت سان ڪنهن به نظريي جي آواز کي روڪي سگهڻ وارا طريقا پُراڻا بڻجي ويا آهن. نازين پاران يهودين خلاف تشدد کان وٺي، سڀاش چندر بوس جي “سوراج” مٿان برطانوين جي تشدد تائين ۽ بنگال جي “سرچ لائيٽ آپريشن” ۾ لکين ماڻهن جي قتل ۽ عورتن جي عصمت درين تائين يا ڪشمير اندر ڀارتي جارحيت ۾ هزارين سوڳوار خاندانن تائين اُهو ڪهڙو تشدد آهي؟ جنهن امن جا رستا کوليا هُجن؟ شام کان بيروت ۽ فلسطين تائين رُڳو انساني رت سان لکيل تاريخ نظر اچي رهي آهي. پر اڄ به پاڪستان اندر تشدد جو نه کُٽندڙ اهڙو سلسلو جاري آهي. جنهن کي بند ڪرائڻ بجاءِ انساني حقن جون عالمي تنظيمون به فقط مذمتي ٺهرائن تائين محدود آهن. اُهي عورتون جن جا مُڙس ورهين کان وڃايل آهن، جيڪي اڌ بيواهه جهڙي اذيت واري زندگي گُذاري رهيون آهن. “اک جي بدلي اک ته رُڳو سڄي دُنيا کي انڌو ئي ڪري سگهي ٿي.” مهاتما گانڌيءُ چيو هو. ليڪن اهڙي سماج ۾ جتي محبت واري منطق سان موقف جي آزاديءَ جو موت اچي وڃي ۽ اظهار جي آزادي گولين جي گونج سان دٻائي ويندي هُجي. تڏهن اهڙن سماجن جي اندر ساهه کڻندڙ نسل مان امن جي اُميد اجائي هوندي آهي. ڇاڪاڻ ته تشدد جي ڪُکِ مان تشدد ئي جنم وٺندو آهي.
جهڙي طرح سنڌ جي سياسي ڪارڪنن مٿان تشدد جي تلوار استعمال ٿي رهي آهي. ان جا نتيجا ڀيانڪ مسقبل جا بنياد وجهي رهيا آهن. اُهو نسل جنهن سوويت يونين جي خاتمي سان پنهنجي سياسي روومانس جا بُت ڀُرندي محسوس ڪيا هُئا ۽ هميشه لاءِ گوشهءِ نشينيءَ جون گوريون کائي وڃي ڪُنڊ وسائي هُئي. اُن کان پوءِ ٽيون نسل ٽين ايج ۾ اڳتي آيو آهي. جن جي جسمن جا گلاب رستن ۽ روڊن تي پتين وانگر پکيڙيا وڃن ٿا. ليڪن هُو پنهنجي نظرياتي واٽ تي اٽل ٿي بيٺل آهي. ڪير ٿو چوي ته نظرياتي سياست ڪمزور ٿي آهي.؟ جيڪڏهن ائين هُجي ها سنڌ جي رستن ۽ روڊن تي رُڳو سوڪالڊ سِول سوسائٽيءَ جا چند ڪارڪن فوٽو سيشن جو ڏيکاءُ ڏيندا هُجن ها. ليڪن شهيد نظير عباسيءَ کان وٺي اڄ جي شهيدن تائين، جن جي قبرن جون قطارون اِهو پيغام ڏئي رهيون آهن ته تشدد ڪندڙ هٿ ڪمزور ٿيا آهن. ليڪن اُنهن جي اُلفت جي امتحان جي ابتدا هاڻ کان ٿي آهي. جيتوڻيڪ اُنهن جون اکيون روس جي ادب کي ڇُهي نه سگهيون آهن. نه ئي اُنهن جي نيڻن مٿان ڪيوبا جي انقلاب جو نشو چڙهيو نه ئي اُنهن انقلابي ادب سان پنهنجي دل جي مندر جا ڏيئا روشن رکيا. ليڪن هڪ خواب، هڪ آدرش سنڌ جي ٽين ايج نسل جي دلين کي ائين ڇڪي آيو آهي، جيئن ڪنواري بدن جي خوشبوءَ بيقرار دلين کي ڇڪيندي آهي. اُهو آدرش ۽ خُواب وحشت جي رات جي پُڄاڻيءَ جو پيغام آهي. اهڙي رات جيڪا ڏهاڪن کان هن ديس جي تقدير بڻيل آهي. ڇا هن نسل کي هٽائڻ لاءِ تشدد جو طريقو اُنهن جي دلين کي ڪمزور ڪري سگهندو؟ جيڪڏهن لڳاتار سنڌ جي نسل کي رت ۽ بارود ۾ ڌڪيو ويو ته سنڌ اندر مُلڪي سياست مان ويساهه کڄي ويندو. جيتوڻيڪ مُلڪ جي اندروني صورتحال اها هرگز اجازت نٿي ڏئي ته وفاق ۾ موجود صوبن جي ماڻهن جي نوجوانن کي گُم ڪرڻ جهڙي غلطيءَ کان پوءِ کين ماريو وڃي. سنڌ ۾ مارجي ويل نوجوانن جو پروفائيل پڙهبو ته اُنهن جون ايتريون عمريون ئي ناهن، جن جي بُنياد تي اُهي هن مُلڪ جي مضبوط سيڪيورٽيءَ لاءِ ڪا رِسڪ بڻجي سگهن. ليڪن سنڌ اندر سياسي خوف پئدا ڪرڻ لاءِ نوجوانن جي وڏي کيپ کي ختم ڪرڻ ڪنهن به طرح مُلڪي مُفاد لاءِ بهتر ناهي. هڪ پاسي بلوچستان اندر هلندڙ ڇڪتاڻ آهي ته ٻئي پاسي سنڌ جي سياست کي بلوچستان بڻائڻ لاءِ اهڙيون حالتون پئدا ڪيون پيون وڃن. جيڪي هن مُلڪ جي سياسي ساک کي اُڏوهي وانگر اُڊيڙي رهيون آهن. جڏهن ته هن مُلڪ لاءِ ۽ هن مُلڪ جي آئيندي لاءِ مٿي جو سُور بڻيل مذهبي انتهاپسنديءَ خلاف ڪو سنجيدهه لائحه عمل نظر نٿو اچي. ان حد تائين جو سڄي دُنيا ۾ هن مُلڪ مٿان انتها پسنديءَ جي لڳل ليبل کي لاهڻ لاءِ ڪا حڪمت عملي ته پري جي ڳالهه آهي پر سموري مُلڪ ۾ نيون نِسريل نرسريون به هن مُلڪ کي هلائيندڙ هٿن کي نظر ئي نه اچي رهيون آهن. ٻئي پاسي هن مُلڪ جي انتها پسند ڌُرين جو القاعده کان پوءِ عالمي امن لاءِ خطرو بڻيل دولتِ اسلاميءَ پاسي همدردين جو وڌندڙ رُجحان آهي. جيڪو هن مُلڪ جي خطي ئي نه پر سموري عالمي امن لاءِ به انتهائي خطرناڪ ڳالهه آهي. جنهن پاسي مُلڪ جي طاقتور ڌُرين کي ڌيان ڏيڻ گُهرجي. پر اُهي پنهنجي پراڻي پاليسيءَ کان تِر جيترو به هٽڻ لاءِ تيار ناهن ۽ هن مُلڪ جي اُنهن نوجوانن کي پڪڙي ماري رهيون آهن. جيڪي پُرامن سياسي واٽ وٺي پنهنجا حق گُهري رهيا آهن. جيڪڏهن هن مُلڪ جي طاقتور هٿن اهڙي روايت جاري رکي ته لازمي طور سنڌ کي ڪو به مُستقبل ۾ بلوچستان بڻجڻ کان بچائي نه سگهندو. تنهن ڪري هن وقت جڏهن سڄي سنڌ ۾ سياسي ڪارڪنن جي اغوا کان پوءِ ملندڙ لاشن جو سلسلو وڌي رهيو آهي. تڏهن رت سان لکيون ويندڙ ڪهاڻيون ۽ سوڳ ۾ سُتل ٻارڙا ۽ اڌ بيواهه بڻيل عورتون اِها التجا ڪري رهيون آهن ته کين اُهو ڏوهه ڏسيو وڃي. جنهن ڏوهه ۾ اُنهن جي گلابن جي جسمن جون پتيون ڪنهن حوس هيٺ ڇاڻيون ويون. جن جا خاندان اڄ به فاقا ڪشيءَ جهڙي زندگيءَ جي اذيت ڪاٽي رهيا آهن. جن جا ڪٽنب پنهنجي ڪُٺل جوانن جو جُرم پُڇي رهيا آهن. اُهي پُڇي رهيا آهن ته ڇا هن ديس لاءِ سنجيدهه سياست به ڪا سزا آهي؟ جيڪڏهن خوشحال سنڌ خاطر سياست ڪرڻ سزا آهي؟ ته پوءِ اهڙي سزا سڄي سنڌ سهڻ لاءِ تياريءَ پاسي وڃي رهي آهي. جيڪا ڪنهن به طرح مُلڪي سياسي حالتن لاءِ پرهه جو پيغام سمجهڻ نه گُهرجي. ڇاڪاڻ ته پُرامن سياسي حالتن اڳيان تشدد جا طريقا سماجن کي ڪنهن وڏي بغاوت لاءِ مجبور ڪندا آهن.