تاريخ، فلسفو ۽ سياست

سياست جو صحرا

ڪتاب ”سياست جو صحرا“ جو ليکڪ محترم لطيف جمال آهي. اعجاز منگي مهاڳ ۾ لکي ٿو:
مان سوچي رهيو آهيان ته:
”ڇا لطيف جمال پين کي پستول وانگر استعمال ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي؟“
هن ڪتاب ۾ ڪجهه ڪالم انهن اداس فائرن جهڙا آهن، جيڪي اونداهي رات جي آسمان جي ڇاتي ڇاڻيندا رهندا آهن!
۽ ڪجهه ڪالم انهن نه هلي سگهيل گولين جهڙا آهن، جن کي مايوس باغي، لاڪيٽ بڻائي ان ڳچيءَ ۾پائيندا آهن، جيڪا سڄي زندگي ڪنهن احساسِ جُرم جي بار سبب جُهڪيل رهندي آهي!
  • 4.5/5.0
  • 3500
  • 923
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • لطيف جمال
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book سياست جو صحرا

قومپرست سياست مٿان تشدد جا طريقا ڪڏهن بند ٿيندا؟

بي چينيءَ جي بازار ۾ وَکر وَکر ٿي وڪرو ٿيندڙ سنڌ، هاڻ اهڙي موڙ تي بيٺل آهي. جتي هاڻ ننڍن سياسي سوداگرن، پنهنجون بازيون بچائڻ خاطر وڏن سوداگرن ڏانهن نهارڻ شروع ڪيو آهي. تڏهن اسان کي ڪالهه تائين جون تلخ تقريرون به ياد اچڻ لڳيون آهن. جن ۾ سنڌ ون ۽ ٽو وارن فارمولن جو به استعمال ٿي رهيو هو. ڪالهه تائين جيڪا جماعت سنڌ جي چند وڏن شهرن تائين محدود هُئي، لباس مَٽائي اجرڪ ۽ ٽوپيءَ جي هٿيار سان سنڌ جي ننڍن شهرن ۽ ڳوٺن تائين به وڇائجي وئي. جيڪڏهن تاريخ جي بند پيل بابن مٿان ويسر جي مِٽي هٽائي ڏسنداسين ته سنڌ پنهنجي مهربان مهمان نوازيءَ سبب يا پنهنجي ثقافتي سادگيءَ ۾ کَٽيل جنگيون به هارائيندي رهي آهي. مهاراجه ڏاهر طرفان علافين کي ڏنل پناهه سنڌ جي چچ خاندان جي حڪمرانيءَ ۾ آخري ڪوڪو ثابت ٿي هُئي. اهڙي طرح ورهاڱي وقت سنڌين جي مهمان نوازي به سنڌي ماڻهن کي ڏنل وڏي سياسي شڪست طور سامهون آيون. جو اڄ سنڌي ماڻهو پنهنجي ڌرتيءَ تي ننڌڻڪائپ واري احساس ۾ ساهه کڻي رهيا آهن. جڏهن قومن جا بُنياد اُکيڙيا ويندا آهن ته قومون سياسي محرومين جو شڪار بڻجي وينديون آهن. سنڌين ۾ پنهنجي صفبندي مضبوط ڪرڻ لاءِ جهڙيءَ طرح شهري جماعت جي قيادت سنڌي ماڻهن اڳيان سندن ئي ثقافتي لباس ۾ اچي، سنڌ ڌرتيءَ جو حلالي فرزند هُجڻ جون دعوائون ڪيون ۽ وري “مهاجر صوبي” جهڙي نعري کي ناجائز ٻار وانگر ڪڏهن به پنهنجو ڪرڻ لاءِ تيار نه ٿيا. پر اوچتو ئي اهڙي ناجائز ٻار کي پنهنجو ڪرڻ لاءِ ڪراچيءَ جي ديوارن تي چِڙ ڏياريندڙ چٿرن جهڙي چاڪنگ ڪئي وئي. اهڙي سڄي سياسي راند پويان ڪهڙا سياسي لقاءَ ۽ راز لڪيل هُئا؟ اُنهن جو اندازو ته سڙندڙ سنڌ ۾ ساهه کڻندڙ سمورن ماڻهن کي هوندو. پر سنڌ جي زخمي چيخ، اُنهن ڪنن تائين ڪيئن پُهچندي؟ جيڪي ڪنهن نه ڪنهن شڪل ۾ هڪ ئي سڪي جو ساڳيو پاسو بڻجي سنڌ مٿان حڪمراني ڪري رهيا آهن.
هڪ پاسي بلوچستان جي پُرامن پيادل قافلي جا در اسلام آباد ۾ بند ڪري کين، اڪيلائپ جو احساس ڏياريو وڃي ٿو. ۽ سندن وارثن جي اکين جي ماڻڪين مان ڳوڙهن جا موتي به موڪلائي وڃن ٿا پر سندن گُمشدگيون سواليه نشان بڻجي وڃن ٿيون. کين اُنهن جا لاش به نٿا ڏنا وڃن. جيڪي ورهين کان هن مُلڪ جي ڳُجهن ادارن وٽ باندي بڻيل آهن يا ماريا ويا آهن...! ڪنهن کي ڪابه خبر ناهي. سنڌ اندر قومپرست ڪارڪنن جي لاشن جو سلسلو ته گُذريل ڏهاڪو سالن کان جاري آهي. پر جڏهن 2011ع ۾ سانگهڙ ويجهو باکوڙيءَ وارو واقعو ٿيو هو. جنهن ۾ سرائي قربان کهاوڙ ۽ روپلو چولياڻيءَ سميت هڪ ٻيو نوجوان نورالله تُنيو زندهه باهه ۾ سڙي اهو ثابت ڪيو هو ته تشدد اُنهن جي حوصلن کي هيسائي نٿو سگهي. جيتوڻيڪ اهو واقعو به اهڙي انداز ۾ ڪرايو ويو هو، جيئن سندن لاشن جي سڃاڻپ به ممڪن ٿي نه سگهي. پر زخمي نوجوان نورالله تنيو پنهنجي سڙندڙ وجود سان اهڙي واقعي جي سازش تان پردو کڻي، ڳُجهن ادارن جي حملي کي بي نقاب ڪيو هو. جڏهن 23 مارچ 2012ع ۾ سنڌ جي قومپرست اڳواڻ بشير خان قُريشيءَ ڪراچيءَ ۾ پاڪستان جي قرارداد پاس ٿيڻ واري ڏينهن تي فريڊم مارچ جو اعلان ڪيو هو ۽ سڄي سنڌ مان لکين ماڻهو ڪراچيءَ ۾ گڏ ٿيا هُئا ۽ اُن جي نتيجي ۾ آمريڪن ڪانگريس جي هڪ ميمبر اهو اعلان ڪيو هو ته “بلوچستان جي معاملي سان گڏ، ايندڙ ڪانگريس جي اجلاس ۾ سنڌ جي معاملي کي به کنيو ويندو.” اهڙي پُرامن سياسي هلچل جي نتيجي ۾ رياستي مشينريءَ جو ردِ عمل اهو سامهو آيو جو جلد ئي بوکلاهٽ جو شڪار بڻجي سنڌ جي قومپرست سياست ۾ قداور اڳواڻ کي زهر ڏئي شهيد ڪيو ويو. ساڳي طرح جڏهن جسقم قيادت پنهنجي اڳواڻ جي پُرامن سياسي جدوجهد جي واٽ واري رستي کي جاري رکيو ۽ ڪراچيءَ ۾ لکين سنڌي ماڻهن جي گڏجڻ جي دعوى ڪئي ته ٻن ڏينهن جي وٿيءَ سان شهيد بشير خان جي ڀاءُ مقصود خان قُريشيءَ کي باکوڙيءَ جي شهيدن وانگر حملو ڪري شهيد ڪيو ويو آهي. سنڌ جون قومپرست پارٽيون اها دعوى ڪري رهيون آهن ته مقصود خان جي ٻه ڏينهن پهرين شهادت 23 مارچ تي ڪراچيءَ ۾ گڏ ٿيڻ ۽ فريڊم مارچ کي روڪڻ جي سازش آهي. پر ڇا ڪنهن به جدوجهد کي موت جي ميري اک موڙي سگهي ٿي؟ هن وقت سنڌ ۾انتهائي ڏکوئيندڙ صورتحال سامهون آئي آهي. جيڪا ڪنهن به طرح بلوچستان جي سياسي حالتن کان مختلف ناهي. سنڌ ۾ قومپرست سياسي ورڪرن جا تشدد ٿيل لاش ته مختلف وقتن تي وارثن کي وصول ٿيندا رهن ٿا. جڏهن ته 23 مارچ تي ٻيهر ڪراچيءَ ۾ سنڌي ماڻهن جي گڏجڻ کي روڪڻ لاءِ اڳواٽ اهڙو واقعو پيش آيو آهي. جيڪو اهڙي مارچ کي مُلتوي ڪرائڻ لاءِ رٿيو ويو. ڀريا ويجهو بشير خان قريشيءَ جي ڀاءُ مقصود خان قريشيءَ کي جهڙي طرح وحشي انداز ۾ زندهه ساڙي شهيد ڪيو ويو آهي. اهڙو واقعو قومپرست سياست مٿان نفسياتي حملو آهي. اهڙي سازش کي سنڌي ماڻهو اڳواٽ سمجهڻ جي صلاحيت رکن ٿا. جيتوڻيڪ لاتعداد نوجوانن جا لاش هاڻ سنڌ ۾ وارثن کي وصول ٿيندا رهن ٿا پر باوجود ان جي رياست جي نفسياتي حملن سان قومپرست سياست ڪمزور ٿيڻ جي بجاءِ وڌيڪ پُختي ٿي آهي. تنهن ڪري سنڌ جي نوجوانن کي کنڀي گُم ڪرڻ ۽ اُنهن جي وارثن کي تشدد ٿيل لاش موڪلڻ وارن طريقن سان ڪنهن کي به ڪمزور نٿو ڪري سگهجي.هڪ پاسي طالبان هٿان مُلڪ جي اهم ادارن مٿان حملا ٿين ٿا جن ۾ فوج، انٽيليجنس ادارن سميت رينجرس کي به نشانو بڻايو وڃي ٿو پر پوءِ به اُنهن سان ڳالهين جا دروازا کُليل رکيا وڃن ٿا. جڏهن ته سنڌ ۽ بلوچستان جي قومپرست سياسي تنظيمن جي پُرامن سياسي جدوجهد کي به قبول نٿو ڪيو وڃي. مقصود خان قريشيءَ جي شهادت وارو معاملو هن مُلڪ جي ڳُجهين طاقتن جي پَت وائکي ڪري وڌي آهي. ڇاڪاڻ ته ڪراچيءَ ۾ سنڌي ماڻهن جو گڏجڻ ۽ پنهنجي اڪثريت ظاهر ڪرڻ هن مُلڪ جي ڳُجهن ادارن وٽ اڻوڻندڙ ڳالهه آهي. اُهو ئي سبب آهي ته هاڻ هن مُلڪ جون ڳُجهيون طاقتون به اهو نٿيون چاهين ته ڪراچيءَ ۾ سنڌي ماڻهن جي اڪثريت هُجي. پاڪستان جي ڳُجهين طاقتن سنڌ ۽ بلوچستان جي ماڻهن جي نسل ڪُشي ڪرڻ جو فيصلو ڪري ورتو آهي. مقصود خان قريشيءَ جي شهادت به ان سلسلي جي ڪڙي آهي. سوال اهو آهي ته پُر تشدد سياست جي بجاءِ پُرامن سياست ڪندڙ جسقم قيادت مٿان رياستي تشدد وارا طريقا آزمائڻ سان ڇا سنڌ ۾ هن رياست لاءِ مُحبت پئدا ٿي سگهي ٿي؟ ڇا رياست اهو فيصلو ڪري ورتو آهي ته سنڌ ۾ ٿيندڙ پُرامن قومپرست سياست سان سلهاڙيل ڪارڪنن ۽ اڳواڻن کي رستن ۽ روڊن تي زندهه ساڙيو ويندو؟ هن رياست کان بلوچستان جي بيزاري ته رياستي تشدد جو نتيجو آهي. پر جيڪڏهن سياسي طريقن سان حق گُهرندڙ ڌُرين ڏانهن به اهڙو ئي رويو اختيار ڪيو ويو ته سنڌ ۾ هن رياست کان بيزاريت جي باهه کي، ڪنهن به سرچاءَ ۽ پيڪيج جا پاڻي وسائي نه سگهندا.
مقصود خان قُريشي جنهن جي چهري تي معصومن جهڙي مُسڪراهٽ هر وقت کيڏندي رهندي هُئي. هن ڪڏهن به اهڙي سياسي رستي جي واٽ نه ورتي هُئي. جنهن رستي تان تشدد جي بوءِ ايندي هُجي. پر جڏهن ڀريا ويجهو هن جي ڪار مٿان حملو ڪري کيس زندهه ساڙي قومپرست سياسي ڪارڪنن جي چِڙ ۾ اضافو ڪيو ويو آهي. اُن جا نتيجا ايندڙ وقت ۾ ڏاڍا اُگرا نڪرندا. مقصود خان پنهنجي مزاج ۾ ٿڌي طبيعت ۽ پيار ڪندڙ قومپرست اڳواڻ هو. جنهن کي ورڪرن سان محبت ڪرڻ ڄڻ ورثي ۾ ملي هُئي. پر اهڙي معصوم ۽ مُحبت سان دليون کٽيندڙ اڳواڻن مٿان اوچتا حملا اهو ظاهر ڪن ٿا ته سنڌ ۾ ڳُجهيون طاقتون مايوسي ڦهلائڻ لاءِ اهي عمل ڪري رهيون آهن. پر جيڪڏهن ڏٺو وڃي ته گُذريل هڪ ڏهاڪي کان سنڌ جي قومپرست سياست ۾ اها وڏي تبديلي هُئي، جو تمام گهڻين شڪايتن ۽ ناراضگيءَ جي باوجود به سنڌ جي قومپرست تنظيمن پنهنجي ناراض نوجوانن کي پُرامن رستي پاسي وٺي هلڻ لاءِ پُرامن سياست جي چونڊ ڪئي پر انهن مٿان تشدد جا طريقا اهو ظاهر ڪن ٿا ته شهيد بشير خان قُريشيءَ کان وٺي، شهيد مقصود خان قريشيءَ تائين 23 مارچ تي ڪراچيءَ ۾ سنڌي ماڻهن کي گڏ ڪرڻ جي سزا طور شهيد ڪيو ويو. سنڌ جا ٻئي بهادر اڳواڻ 23 مارچ جا ئي شهيد سڏيا ويندا. هاڻ جيڪڏهن ڪا به قومپرست پارٽي پنهنجي مرڪزي آفيس جي مورچي لاءِ ڪراچيءَ جي چونڊ ڪري ٿي، يا سڄي سنڌ کي گڏ ڪري هن شهر جي مالڪيءَ ۽ وارثيءَ جي دعوا جو وچن دُهرائي ٿي ته اها ڪا ننڍڙي ڳالهه ناهي. ڇاڪاڻ ته ڪراچي سنڌ جي غمگين دل آهي. جنهن کي خبر آهي ته هن مُلڪ سان هن شهر جو رِشتو به سنڌ جي ڪري جُڙيو هو. هن شهر جون پاڙون پُختيون ٿيڻ بجاءِ اُکڙجڻ لڳيون آهن. هن شهر سان جُڙڻ ۽ مالڪيءَ جي دعوا لاءِ رُڳو سياست ڪافي ناهي. هن شهر جي وارثيءَ لاءِ مُحبت جي چونڊ ڪرڻي پوندي. مُحبت جيڪا ديواني هوندي آهي. ڪراچي به سنڌ جي ديوانن جو شهر بڻجڻ گهرجي، اُنهن پروانن جو شهر جيڪي شمع جي شعلن ۾ پنهنجو عڪس ڏسي رقص ڪندا آهن.
اسانکي اڄ جيڪي تاريخ جا طعنا ڏئي رهيا آهن ۽ اهو سمجهي رهيا آهن ته اُهي باهه جو درياءُ پار ڪري، هن ديس ۾ پُهتا هُئا. پر کين پتو ئي ناهي ته هي اهڙو ديس آهي جنهن کي مُحبت سان فتح ڪرڻ ته آسان رهيو آهي. پر نفرت سان نشانو بڻائڻ ڏاڍو ڏکيو رهيو آهي. هن ديس واسين جڏهن پنهنجا ڳاٽ اُوچا ڪري ڪراچيءَ جي وارثي ۽ مالڪيءَ جي دعوا ڪئي ته سياسي غُرور جا ڪيترائي مينار ڪِري پَٽ پئجي ويندا. ڇاڪاڻ ته معصوميت به پنهنجي مزاج ۾ بيحد عقلمند هوندي آهي. جيڪا سياسي کيل تماشي ۾ سنڌ جي سڙندڙ وجود کي بچائڻ لاءِ ساهه جي آخري تند تائين طوفانن سان مقابلي ۾ رهي روشنيءَ جا ڏيئا ضرور ٻاريندي. سنڌ جي معصوم قومپرست ڪارڪنن جي رت جا گُلاب هن ديس مٿان بهار ضرور آڻيندا. 23 مارچ جي ٻن شهيدن سنڌ کي اهو پيغام ڏنو آهي ته ڪراچيءَ ۾ پُرامن طريقي سان گڏ ٿيڻ جي بين الاقوامي طاقت ڪيتري آهي؟ ڇاڪاڻ ته ٻنهي شهيدن جي خواب جي ساڀيان لاءِ جدوجهد جا بينر کُليل رکيا وڃن.