ٺڳيءَ جي شادي، ٺڳيءَ جو جھنڊو
اسانجي سامونڊي دنيا ۾ به ان قسم جا ننڍا ٻيٽ نما ملڪ مشهور آهن جن ۾ جهازن جا ٺڳ ۽ ظالم قسم جا مالڪ پنهنجا جهاز رجسٽرڊ ڪري هڪ طرف ٽئڪس بچائين ٿا ته ٻئي طرف جهاز هلائيندڙن کي سهولتون ڏيڻ کان گريز ڪن ٿا. هر جهاز جو دنيا جي سمنڊن تي هلڻ لاءِ ڪنهن ملڪ ۾ رجسٽرڊ ٿيڻ ضروري آهي جنهن ملڪ جو جھنڊو جهاز جي پٺ تي لڳايو وڃي ٿو. جيئن اسان وٽ ڪا به ڪار يا موٽر سائيڪل تيسين نٿي هلائي سگهجي جيسين اها رجسٽرڊ نه ڪئي وڃي، جيڪو نمبر هن جي اڳيان ۽ پويان لڳايو وڃي ٿو جيئن هلائڻ وارو ڪو ڏوهه ڪري ته ان کي گرفتار ڪري سگهجي. سمنڊ تي به جڏهن ڪنهن جهاز جو حادثو ٿئي ٿو ته ان جو ڪيس ان ملڪ ۾ هلايو وڃي ٿو جنهن جو جھنڊو هو ڦڙڪائي ٿو. مثال طور ڪنهن جهاز جون طوفان ۾ ٻاهريون لوهي پليٽون ٽڙڪي پون ۽ پاڻي اندر گهڙڻ سان اهو جهاز، جهاز هلائڻ وارن سان گڏ ٻڏي وڃي ته ان جو ڪيس جهاز جي مالڪ تي ان ملڪ ۾ هلندو جنهن ۾ هن پنهنجي جهاز کي رجسٽرڊ ڪرايو آهي ۽ جنهن ملڪ جو جھنڊو هو پنهنجي جهاز تي ڦڙڪائي ٿو.
هونءَ بين الاقوامي قانون مطابق جهاز کي رجسٽرڊ ڪرڻ وقت هن جي چڱيءَ طرح انسپيڪشن ڪئي وڃي ٿي. ڪنهن شيءِ جي کوٽ يا خرابي جي صورت ۾ مالڪ کي اها ٺيڪ ڪرائڻي پوي ٿي. ان بعد هن جو جهاز رجسٽرڊ ڪيو وڃي ٿو. سڌريل ملڪن ۾ اهي قاعدا قانون تمام سخت آهن ان ڪري انهن جا جهاز Safe رهن ٿا. پر پاناما جهڙن ملڪن ۾ ڪا سختي ناهي. هنن کي بس رجسٽري في ملي وڃي پوءِ ڀلي جهاز جو ترو به اکڙيو پيو هجي. هو ان جهاز کي به رجسٽرڊ ڪريو ڇڏين. جهاز هلائڻ وارو ڪئپٽن يا چيف انجنيئر ڀلي ان معيار جو تعليم ۽ تربيت يافته نه هجي، هو هن کي پنهنجي ملڪ جو پئسن تي سرٽيفڪيٽ ڏيو ڇڏين. ۽ اهڙا جهاز هلائڻ وارا جهازن جي مالڪن کي سستا پون ٿا. ساڳي وقت انهن ملڪن جون حڪومتون جهازن جي مالڪن جا نالا به لِڪَ ۾ رکن ٿيون. اسانجي ملڪ جا ڪيترا خلاصي اهڙن جهازن تي ٻڏي ويندا آهن ته سندن ڪو داد فرياد نه ٿيندو آهي. رجسٽري وارا ملڪ جهاز جي مالڪ جو پاسو کڻي چوندا آهن ته رجسٽري وقت اهو جهاز صحيح هو. جهاز ٻڏڻ ۾ مالڪ جو ڏوهه ناهي اهو قدرت جو لکيو هو. يا اهڙي ملڪ جي رجسٽرڊ ٿيل جهاز تي جڏهن خلاصين کي جهاز ۾ رهائش ۽ کاڌي پيتي جون مقرر سهولتون نه ملنديون آهن يا مهينن جا مهينا پگهار نه ملندو آهي ۽ هو پنهنجن ملڪن جي خلاف ڪورٽن ۾ اچي دانهيندا آهن ته باوجود ڳولا جي مالڪن تائين پهچڻ مشڪل ڪم ٿي پوندو آهي. خبر پوندي آهي ته اهو جهاز ڪنهن ڪمپنيءَ جو آهي جنهن جو مالڪ پهرين ڪو ٻيو هو ۽ هاڻ ٻيو آهي جنهن اهو جهاز اوڌر تي فلان ملڪ کان ورتو هو، پاڻ ڪنهن ٽئي ملڪ ۾ ٿو رهي ۽ سندس بئنڪ اڪائونٽ ڪنهن چوٿين ملڪ ۾ آهي ۽ ڪورٽ ۾ ڪيس هلڻ وقت ان بئنڪ ۾ ٽڪو به بئلنس ناهي.
انهي ڪري اهڙن جهاز جي مالڪن کي ٺڳ ۽ ظالم چوان ٿو. هو هڪ ملڪ مان پراڻا جهاز خريد ڪري انهن جي مرمت ڪرائي هلائڻ بدران پاناما جهڙن ملڪن ۾ رجسٽرڊ ڪرائين ٿا ۽ انهن کي بنا سلامتي واري حالت ۾ هلائيندا رهن ٿا. هنن کي ڪي نه ڪي بي روزگار جهاز هلائڻ وارا ۽ خلاصي مليو وڃن جيڪي پگهار خاطر سر جو آهو کڻي اهڙن جهازن کي هلائين ٿا. هي ائين آهي جيئن اسان وٽ ڪيتريون ئي بسون ۽ ٽرڪون رشوت ڏئي انسپيڪشن ۾ پاس ڪرايون وڃن ٿيون ۽ پوءِ اڪثر اهڙي قسم جون ڏکوئيندڙ خبرون اخبارن ۾ پڙهيون وڃن ٿيون ته بس جي ٽائي راڊ ٽٽڻ تي بس کڏ يا کاهيءَ ۾ ڪري پيئي ۽ هڪ مسافر به نه بچيو. يا بريڪ فيل ٿيڻ تي بس وڃي ٽرالر ۾ لڳي ۽ هيترا ماڻهو زخمي ۽ هيترا ماڻهو مري ويا.
اهڙا جهازن جا مالڪ جيڪي پنهنجي جهازن کي صحيح رکڻ تي خرچ نٿا ڪن ۽ نه ٽئڪس ڏيڻ چاهين ٿا، اهي پنهنجن جهازن کي پنهنجي ملڪ ۾ رجسٽرڊ ڪرائڻ بدران پاناما جهڙي ٺڳ ملڪ ۾ رجسٽرڊ ڪرائي ان ملڪ جو جھنڊو حاصل ڪن ٿا. اهڙي طرح ٺڳيءَ سان حاصل ڪيل جھنڊي کي Flag of Convenience سڏجي ٿو. يعني جهاز جي مالڪ پاناما جهڙي ملڪ ۾ پنهنجو جهاز رجسٽرڊ ڪرايو آهي ان ڪري نه ته ڪو هن کي پاناما لاءِ سڪ يا پيار آهي پر پنهنجي ٺڳيءَ ۽ فائدي لاءِ جيئن پئسو بچائي سگهي. اهڙي طرح Marriage of Convenience به مشهور آهي جيڪا ”شادي“ پيار محبت خاطر نه ڪئي ويندي آهي پر ذاتي فائدي لاءِ ـــ خاص ڪري معاشي فائدي لاءِ يا ڪنهن ملڪ ۾ رهڻ لاءِ. آمريڪا، سئيڊن، ناروي جهڙن ملڪن ۾ اڄ ڪلهه شهريت وٺڻ جو آسان طريقو اتي جي شهريءَ سان شادي ڪرڻ ئي وڃي رهيو آهي. اهڙي طرح توهان کي ڪيترائي پاڪستاني مختلف ملڪن ۾ ڪنهن پوڙهيءَ پڪيءَ يا موالڻ يا حبشياڻيءَ سان شادي ڪري اتي جا شهري ٿيڻ جو اعزاز حاصل ڪن ٿا. اها ٻي ڳالهه آهي ته ان ٺڳيءَ کي ٻنجو ڏيڻ لاءِ آمريڪا توڙي ملائيشيا جهڙن ملڪن هاڻ سخت قاعدا ڪڍيا آهن ۽ ان قسم جي شاديءَ جو ثبوت ملڻ تي وڏا ڏنڊ رکيا ويا آهن.
اهڙي طرح سمنڊن ۽ جهازن سان واسطو رکندڙ UNO جي اداري انٽرنيشنل مئريٽائيم آرگنائيزيشن (IMO) جي نون قاعدن مطابق هن اداري طرفان ميمبر ملڪن کي اها اٿارٽي ڏني وئي آهي ته هنن جي سندن بندرگاهن ۾ ڪو اهڙو جهاز اچي وڃي جيڪو Sea Worthy نه لڳي يعني سمنڊ تي ان جهاز جي ٻڏڻ جو خطرو هجي ته ان جهاز کي پنهنجي بندرگاهه ۾ روڪي سگهي ٿو جيسين ان جهاز جو مالڪ پنهنجي جهاز جي مرمت ڪرائي اها خامي دور نه ڪري. مثال طور پاڪستان جي بندرگاهه ڪراچيءَ ۾ ڪو اهڙو جهاز اچي وڃي جنهن بابت خبر پوي ته هن جهاز تي باهه وسائڻ وارو ”فائر پمپ“ ڪم نٿو ڪري ته اسان جي حڪومت جو ”مرڪنٽائيل مئرين ڊپارٽمينٽ“ يا ”ڊئريڪٽوريٽ پورٽس ائنڊ شپنگ“ جو کاتو ان جهاز کي بندرگاهه ڇڏڻ لاءِ لنگر کڻڻ جي اجازت هرگز نه ڏيندو جيسين هو ان پمپ جي مرمت ڪرائي يا نئون پمپ لڳرائي. ڇو جو اهو ڪم انسانيت جي خلاف آهي ته سمنڊ تي جهاز کي باهه لڳي وڃي پر ان کي وسائي نه سگهجي ۽ جهاز سان گڏ انساني جانيون سڙي وڃن. پاناما جهڙن ملڪن ۾ رجسٽرڊ ٿيل جهاز ۾ ته خبر ناهي ڪهڙا ڪهڙا نقص ٿين ٿا. هنن قانونن بعد انهن جي چرپر ڪافي گهٽجي وئي آهي جو هنن جو پاناما جهڙن چند ٺڳ ملڪن ۾ کڻي نالو نٿو ورتو وڃي پر دنيا جي ٻين بندرگاهن ۾ هنن کي ڊپ ٿئي ٿو ته هنن جا جهاز گرفتار نه ٿي وڃن ۽ مالڪ تي جهاز کي صحيح رکڻ جي چَٽي نه پئجي وڃي.
***