مختصر طور برازيل بابت حقيقتون
برازيل آدمشماريءَ جي حساب سان به دنيا ۾ پنجون نمبر وڏو ملڪ آهي. ان کان شروع وارا چار ملڪ آهن: چين، انڊيا، USA ۽ انڊونيشيا. برازيل کان پوءِ جا ملڪ آهن: پاڪستان، بنگلاديش، نائيجيريا، روس ۽ ڏهين نمبر تي جپان.
برازيل جي پکيڙ 8514000 چورس ڪلوميٽر ۽ آدمشماري 20 ڪروڙ آهي.
هونءَ ته دنيا جي گهڻي ڀاڱي ملڪن کي سمنڊ آهن جتان هنن جو ڳرو سامان پاڻيءَ جي جهازن رستي ٻين ملڪن ڏي اچي وڃي ٿو. پر نيپال، افغانستان، سئٽزرلئنڊ جهڙا به ڪجهه ملڪ آهن جن جي چوڌاري سمنڊ جو هڪ ميل به نه آهي. اهي ”لئنڊ لاڪڊ“ ملڪ سڏجن ٿا. پاڪستان کي گوادر پسني کان ڪراچي بدين تائين ڪافي سامونڊي ڪنارو آهي. برازيل کي به ڪافي ڪنارو (Coastline) آهي ـــ اٽڪل 7500 ڪلوميٽر جنهن تي ڪيترائي بندرگاهه آهن. هونءَ اهي ملڪ جيڪي ڪئناڊا وانگر چچريل آهن يا اهي ملڪ جيڪي ٻيٽن تي مشتمل آهن جيئن ته فلپين، انڊونيشيا (جاوا، سماترا، بالي، بورنيو وغيره) انهن جو ڪنارو گهڻو ٿو ٿئي جو سمنڊ انهن جي چوڌاري ڦري ٿو. جيئن اسانجو ملڪ پاڪستان هڪ پيس ۾ هجڻ بدران هر صوبو ٻئي کان ٿورو پري هجي ها ۽ چوڌاري عربي سمنڊ هجي ها ته ڪنارو تمام گهڻو وڌي وڃي ها. جپان ائين آهي جتي سمنڊ نه فقط مختلف صوبن هڪيدو، هونشو، ڪيوشو، شڪاڪو، اوڪيناوا وغيره جي چوڌاري ڦري ٿو پر هر صوبي ۾ سمنڊ ڪيترن شهرن جي به چوڌاري آهي. سو وڏي ڪناري جي حساب سان ڪئناڊا پهرين نمبر تي آهي. ان بعد آهن: انڊونيشيا، گرين لئنڊ، روس، فلپين، جپان آسٽريليا، ناروي، USA، نيوزيلئنڊ وغيره.
برازيل جو نالو ”برازيل ووڊ“ نالي وڻ تان پيو آهي جيئن ملائيشيا جي شهر ملاڪا جو نالو ملاڪا وڻ (Pokok Melaka) تان پيو آهي. پورچوگالي زبان ۾ اهو وڻ (Pau Brasil) سڏجي ٿو. هن وڻ مان ڳاڙهي رنگ جي dye (رنڱ) ٺهي ٿو جنهن جي سورهين صديءَ ۾ يورپ ۾ وڏي ڊمانڊ هئي. هونءَ برازيل (براسيل) لفظ جي معنيٰ آهي ”ٽانڊي جهڙو ڳاڙهو“.
سائوٿ آمريڪا ۾ برازيل ئي هڪڙو ملڪ آهي جتي پورچوگالي ڳالهائي وڃي ٿي. ٻين ۾ هسپانوي ڳالهائي وڃي ٿي. بهرحال انهن مان هڪ زبان ڳالهائڻ وارو ٻي به سمجھي سگهي ٿو. جيئن پنجابي ڳالهائڻ وارو سرائڪي به سمجھي سگهي ٿو. جيئن ناروي جو همراهه سئيڊن ۽ ڊئنمارڪ جي ٻولي به سمجھي سگهي ٿو. لاڙي ۽ اترادي سنڌيءَ وانگر ڪٿي ڪٿي ٽون ۽ ٽان جو فرق اچي ٿو. کٽون کٽان، ڄنگھون ڄنگھان. يا هڪ هنڌ ’هوٽل‘ ۽ ’پگهار‘ مونث آهي ته ٻئي هنڌ مذڪر. يا ڪٿي اهو ميوو ڇانهين آهي ته ڪٿي هنداڻو. يا ڪٿي آچار سڏيو وڃي ٿو ته ڪٿي سانڌاڻو.
برازيل ۾ ڳالهائي ويندڙ پورچوگالي ٻولي 16 هين صديءَ جي لسبن واري ٻوليءَ سان گهڻو ملي ٿي. جيئن ملائيشيا جي شهر ملاڪا ۾ رهندڙ سورهين صديءَ جي پورچوگالين جي اولاد جي پورچوگالي لسبن ۾ رهندڙن کان گهڻي مختلف آهي.
برازيل جو 1960ع کان گاديءَ جو شهر براسيلا آهي ۽ سائو پائولو (Sau Paulo) وڏي ۾ وڏو شهر آهي.
برازيل جا ٻيا وڏا شهر آهن: ريو ڊي جنيرو، سالِوَ ڊور ۽ فور تليزا.
برازيل ۾ آمريڪا (USA) وانگر گاڏيون روڊ جي ساڄي پاسي کان هلايون وڃن ٿيون. پر انگلنڊ ۽ اسان وٽ ليفٽ هئنڊ سائيڊ ڊرائيو ٿئي ٿي. اهي ملڪ جن تي انگريزن جو راڄ رهيو انهن ۾ به انگلنڊ وانگر ڪار هلائيندڙ روڊ جو کاٻو پاسو وٺي هلن جيئن ته آسٽريليا، هانگ ڪانگ، ملائيشيا، ڪينيا، ويندي ڪئريبين ٻيٽ (ٽرنيڊاڊ، جئميڪا وغيره ۾). ان پويان تاريخ جي ڳالهه آهي. ڪارون بسون ايجاد ٿيڻ کان اڳ انگلنڊ جي پوليس توڙي عام ماڻهو گھوڙي تي سواري ڪندا هئا. هو رستي تي کاٻو پاسو وٺي هلندا هئا جيئن سامهون ايندڙ کي ساڄي هٿ سان سلام ڪري سگهن يا ضرورت وقت تلوار به ڪڍي سگهن. بعد ۾ جڏهن انجڻيون ايجاد ٿيون ۽ ڪارون هليون ته انهن لاءِ به اهو قائدو ٺاهيو ويو. هوڏانهن آمريڪا ۾ ڪارن جي ايجاد کا اڳ چئن يا ڇهن ڦيٿن وارا گاڏا (Wagon) هلندا هئا جن کي گھوڙن ڇڪيو ٿي. ان وئگن ۾ هلائڻ وارو گھوڙي جي کاٻي پاسي وهندو هو جيئن ساڄي هٿ سان گھوڙي کي چهبڪ هڻي سگهي. پر هنن کي روڊ جو ساڄو پاسو وٺي هلڻو پيو ٿي جيئن سامهون ايندڙ وئگن جا ڦيٿا چڱيءَ طرح نظر اچي سگهن ۽ پنهنجي وئگن جي ڦيٿن سان ٽڪرائڻ کان بچي وڃن.
برازيل سميت ڏکڻ آمريڪا ۾ تيرنهن ملڪ آهن. برازيل ايڏو وڏو ۽ اهڙي هنڌ تي آهي جو سواءِ ٻن ملڪن چلي ۽ اڪيڊار جي ٻيا سڀ ملڪ برازيل سان بارڊر ٺاهين ٿا.
برازيل ايڏو وڏو ملڪ آهي جو اتي اسان وانگر سڄي ملڪ ۾ هڪ وقت بدران ٽي وقت آهن.... يعني ٽي ٽائيم زون.
دنيا جي ٻيو نمبر ڊگهي ندي (نيل نديءَ بعد) ”اميزان“ برازيل مان گذري ٿي. نيل نديءَ جي ڊيگهه 6853 ڪلوميٽر آهي ۽ اميزان جي 6400 ڪلوميٽر. اسان جي سنڌو ندي (Indus) 2880 ڪلوميٽر آهي ۽ دنيا ۾ ٻاويهين نمبر تي آهي. اميزان ندي ائنڊيز (Andies) نالي جبلن جي قطار مان شروع ٿئي ٿي ۽ ڏکڻ آمريڪا جي چئن ملڪن: اڪيڊار، پيرو، ڪولمبيا ۽ برازيل مان ٿيندي ائٽلانٽڪ سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪري ٿي. ائنڊيز دنيا جي ڊگهي ۾ ڊگهي جبلن جي قطار آهي جيڪا پٺيءَ جي ڪنڊي وانگر ڏکڻ آمريڪا جي الهندي ڪناري سان گڏ گڏ 7000 ڪلوميٽر آهي. اها وينزوئلا کان شروع ٿئي ٿي ته اڪيڊار، پيرو، بوليويا، چلي ۽ ارجنٽائنا تائين هلندي هلي. سندس ويڪر 200 کان 700 ڪلوميٽر آهي.
برازيل انيڪ جانورن ۽ خوبصورت پکين جو ملڪ آهي جن ۾ آرماڊيلو، تاپير، جاگور ۽ پُوما به اچيو وڃن ٿا.
برازيل ۾ هر سال لکها سياح گهمڻ لاءِ اچن ٿا ۽ سڄي ملڪ جا ڪيترائي ايئرپورٽ آهن جن مان 2500 اهم هوائي اڏا آهن جن تي ملڪي ۽ غير ملڪي ٽوئرسٽ اچن ٿا. ائين ته ڏسڻ لاءِ اسانجي ملڪ ۾ به گهڻو ئي ڪي ڪجهه آهي پر موهن جو دڙو ايئرپروٽ تي به ڪو ڪڏهن ڪڏهن ڀليل ڀٽڪيل سياح مس نظر اچي ٿو.
برازيل ۾ فٽ بال (ساڪر) راند وڏي شوق سان کيڏي وڃي ٿي ۽ قومي ٽيم دنيا جي بهترين ٽيمن مان آهي ۽ هيستائين پنج ڇهه دفعا ورلڊ ڪپ کٽي چڪا آهن. برازيل جي هر وڏي شهر ۾ فٽ بال راند جو اسٽئڊيم آهي.
برازيل جي سرڪاري ٻولي ته پورچوگالي آهي پر هتي جيئن ته هزارين سالن کان ماڻهن جي رهائش هئي ان ڪري اڄ به 180 ٻوليون ڳالهايون وڃن ٿيون ۽ اڄ به 67 اهڙا جھنگلن ۾ رهندڙ قبيلا آهن جن جو اڄ جي ماڊرن ماڻهوءَ سان واسطو نٿو پوي.
سائنسدانن جو اهو چوڻ آهي ته آفريڪا ۽ ڏکڻ آمريڪا هڪ ئي زمين جا ٽڪرا هئا جيڪي پوءِ ٽُٽي الڳ الڳ ٿيا. گهٽ ۾ گهٽ نقشي مان اڄ به ائين لڳي ٿو.
برازيل مان لوهه، ٽامو، سون ۽ هيرا ملن ٿا.
برازيل ۽ پاراگئي جي بارڊر تي اتئپو (Itaipu) ڊئم دنيا جي ٻيو نمبر وڏي اليڪٽرسٽي پيدا ڪرڻ واري هئڊرواليڪٽرڪ ڊئم آهي. اها پوڻا اٺ ڪلو ميٽر ڊگهي ۽ 196 ميٽر اتاهين آهي.
برازيل جو پورچوگالي ٻوليءَ ۾ موٽو آهي:Ordem e Progresso ۽ انگريزيءَ ۾: Order and Progress .
سائو پائولو جي ڀر وارو شهر Sao Vicente برازيل جو آڳاٽو ترين شهر آهي جتي پورچوگالين آمريڪا پهچڻ تي 1532 ۾ پهريون هيڊ ڪوارٽر ٺاهيو. دنيا جو مشهور فوٽ بال رانديگر روبينهو (Robinho) هن شهر ۾ ڄائو هو.
برازيل جي گاديءَ وارو شهر هوائي جهاز ۾ مٿان ڏسجي ٿو ته هوائي جهاز جي شڪل جو لڳي ٿو.
ريو ڊي جينرو جو مشهور بُت (Statue) جيڪو Christ the Redeemer سڏجي ٿو 83 ميٽر اتاهون آهي ۽ سندس وزن 635 ٽن آهي. هن کي دنيا جي ماڊرن ستن عجوبن مان هڪ سمجھيو وڃي ٿو. گذريل سال هن تي کنوڻ ڪرڻ ڪري هن جو ڪجهه حصو باهه جي گرمائش ڪري ڪاراٽجي ويو آهي.
برازيل ۾ 15 کان 25 لک جپاني رهن ٿا. هي جڏهن جپان کان لڏي برازيل آيا ته پاڻ سان چيري گلن جا ٻوٽا به آندائون ۽ اڪثر هر جپانيءَ جي گهر ٻاهران چيري گلن جو وڻ نظر اچي ٿو.
ڀولڙا ته انڊيا ۽ ملائيشيا ۾ به جام نظر اچن ٿا پر آئون نٿو سمجھان ته برازيل جيترا ڀولڙا ڪنهن ٻئي ملڪ ۾ هوندا.
ملائيشيا ۽ انڊونيشيا ۾ به گھاٽا ٻيلا آهن پر اميزان نديءَ ڪري برازيل ۾ جھنگل (Rain Forest) تمام گهڻا آهن.
برازيل ۾ ڪجهه ته مقامي قبيلن جا ماڻهو هئا، ٻيا پورچوگالي ۽ ڀر وارن يورپي ملڪن جا گورا اچي رهيا ان بعد جپان جا ماڻهو لڏي آيا ۽ ڪيترائي ايشيائي اڄ ڪلهه رهيل آهن پر وڏي تعداد (آدمشماريءَ جو اٽڪل 82 سيڪڙو) انهن ماڻهن جو آهي جن جي وڏن کي غلامن طور آفريڪا کان آندو ويو. ايتري قدر جو برازيل جي شهر سلوَدور (Salvador) ۾ ته ايترا شيدي نسل جا ماڻهو رهن ٿا جو هن شهر ”سلوادور“ لاءِ اهو چيو وڃي ٿو ته اهو آفريڪا کنڊ کان ٻاهر وڏي ۾ وڏو آفريڪي شهر آهي.
برازيل جي جھنڊي جو سائو رنگ برازيل جي گھاٽن ٻيلن جي نمائندگي ڪري ٿو. ان مٿان هئڊي رنگ جي چؤنڪڙي (Rhombus) ملڪ جي معدنيات جي عڪاسي ڪري ٿي. ان جي وچ ۾ بلو رنگ جو گولو جنهن ۾ 27 رياستن لاءِ اڇي رنگ جا تارا ريو ڊي جينرو مٿان 15 نومبر 1889 جو آسمان ڏيکارين ٿا جڏهن برازيل هڪ آزاد ملڪ (ريپبلڪ) هجڻ جو اعلان ڪيو. بلو رنگ جي انهي دنيا جي گولي تي خط استوا واري جاءِ تي اڇي پٽي آهي جنهن تي برازيل جو پورچوگالي ۾ قومي موٽو (Motto) لکيل آهي:
“Ordem e Progresso” (Order of Progress)
پورچوگالي ناکئو پيڊرو الوريس ڪابرال انڊيا ڏي ويندي 22 اپريل 1500 تي برازيل جي ڪناري تي اچي پهتو ۽ هن ان وقت کان هي ملڪ پورچوگال جي ملڪيت هجڻ جو اعلان ڪيو. ڇا ته سهڻا ڏينهن هئا! ڪنگلا جهازران ڦاٽل سڙهن ۽ ڀڳل جهازن سان - جن وٽ اڳتي جي سفر لاءِ نه راشن بچندو هو نه پاڻي، اهي جتي پهتا ٿي مقامي ماڻهن انهن کي مانيون ۽ ميوا کارائي هوش ۾ آندو ٿي. ان جي عيوض هنن پهريون ڪم ان ملڪ تي قبضي جو اعلان ڪيو ٿي. مقامي ماڻهن کي مارون ۽ موچڙا هڻي پنهنجي مطيع ڪيو ٿي.
برازيل ڏکڻ آمريڪا جو پهريون ملڪ آهي جنهن فوج ۾ ڇوڪرين کي به ڀرتي ڪيو. هي ڪم 1980ع کان شروع ڪيو ويو.
دلما رئوسيف برازيل جي پهرين عورت آهي جيڪا 30 آڪٽوبر 2010 تي ملڪ جي صدر چونڊي وئي.
آفيم ۽ ڏوڏي (Cocaine) جي وڪري کان برازيل دنيا جو نمبر ون ملڪ آهي.
ندي اميزان جيڪا اڌ کان وڌيڪَ برازيل مان گذري ٿي پاڻيءَ جي مقدار کان دنيا جي وڏي ۾ وڏي ندي آهي. ڪن ڪن هنڌن تي هن جو پيٽ ــ خاص ڪري مينهوڳيءَ جي موسم ۾ 118 ميل (190 ڪلوميٽرن) تائين به رهي ٿو.
دنيا ۾ سڀ کان گهڻا ڪئٿولڪ عيسائي برازيل ۾ رهن ٿا. ملڪ جي آدمشماريءَ جو 75 سيڪڙو ڪئٿولڪ آهن.
برازيل جو قومي مشروب چائپرنها (Caipirinha) آهي جيڪو ڪاجاس نالي هتي جي مشهور شراب ۾ کنڊ، برف ۽ ليمي جون ڦاڪون ملائي ٺاهيو وڃي ٿو. ڪاجاس شراب ڪمند جي رس مان ٺهي ٿو. برازيل ۾ ڪمند تمام گهڻو پوکيو وڃي ٿو ۽ ڪاجاس شراب برازيل جي ائين خاص شيءِ (Speciality) آهي جيئن جپان ۾ ”ساڪي“ شراب جيڪو چانورن مان ٺاهيو وڃي ٿو.
دنيا جو وڏي ۾ وڏو تازي (مٺي) پاڻيءَ جو ٻيٽ ”اِلاها دو بنانال“ “ilaha do Bananal” آهي جيڪو برازيل مان وهندڙ ندي اراگئائيا (Araguaia) جي وچ ۾ آهي. هي ٻيٽ ڪو ’بکر‘ يا ’ساڌ ٻيلي‘ جيڏو نه پر 330 ڪلوميٽر ڊگهو ۽ 42 ڪلوميٽر ويڪرو آهي.
مٿي لکي چڪو آهيان ته برازيل جا ماڻهو فٽ بال راند جا وڏا شوقين آهن. برازيل جي هر شهر ۾ فٽ بال مئچن لاءِ اسٽئڊيم آهي. سڀ کان وڏو اسٽئڊيم ماسراسانا (Maracana) ريو ڊي جنيرو شهر ۾ آهي جنهن ۾ هڪ ئي وقت 180000 ماڻهو ويهي سگهن ٿا.
انگريزي ڪتاب ”چائلد آف دي ڊارڪ“ ڪئرولينا ماريا جي پورچوگالي ڪتاب Quarto de Despejo جو ترجمو آهي. اهو ڪتاب اڄ تائين برازيل ۾ ڇپيل ڪتابن ۾ سڀ کان گهڻو شيع ٿيو. اهو ڪتاب ليکڪا جي هڪ اڪيلي ماءُ (Single Parent) جي حيثيت ۾ سائو پائولو (Sao Paolo) جي جهڳين ۾ گذريل زندگيءَ جي ڊائري آهي.
***