ڏکڻ آمريڪا جو سڀ کان وڏو ملڪ برازيل
برازيل فوٽ بال راند ڪري به دنيا ۾ مشهور آهي جيئن سندس ڀر وارا ٻيٽ ٽرنيڊاڊ، ٽباگو ۽ جئميڪا دنيا جي بهترين ڪرڪيٽ رانديگرن کان آهن. برازيل جي ماڻهن جو فوٽ بال راند لاءِ عشق يا جنون جو ان ڳالهه مان به اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته برازيل جي هر وڏي شهر ۾ فٽ بال راند جو اسٽئڊيم آهي. پر مون لاءِ برازيل ملڪ حيرت جو سبب ان وقت ٿيو جڏهن جپان ۾ مون پهريون دفعو ڪيترن ئي جپانين کان اهو ٻڌو ته هو جپاني نه پر ٽوئرسٽ آهن .... يعني ڌاريان آهن، ٻئي ملڪ جا آهن.
”اهو ڀلا ڪيئن؟ توهان لڳو ته جپاني ٿا ۽ ڳالهايو به جپاني ٿا ۽ پوءِ توهان ٽوئرسٽ (ڌاريان ماڻهو) ڪيئن ٿيائو“ مون کانئن تعجب مان پڇيو هو. هنن مان ڪجهه ته اهو ٻڌايو ته هو زندگيءَ ۾ پهريون دفعو جپان گهمڻ آيا آهن.
”اهو ان ڪري جو اسان برازيل جا شهري آهيون ۽ اسان وٽ ان ملڪ جو پاسپورٽ آهي. اسان اتي ڄاوا نپنا آهيون ۽ مادري زبان جپانيءَ کان علاوه اتي جي قومي ٻولي پورچوگالي ڳالهايون ٿا ۽ اسان جپانين جي انگريزي جپان جي جپانين کان سٺي آهي.“
شروع ۾ ته آئون کلندو رهندو هوس. جپان ۾ چيني ۽ ڪورين مهانڊن وارا ملندا آهن جن جا وڏا چين ۽ ڪوريا کان پنهنجي خوشيءَ سان جپان ۾ اچي رهيا يا جپان وارن سستي مزدوريءَ لاءِ سندن يعني اڄ جپان ۾ رهندڙ ڪورين جي بابن ڏاڏن کي سندن ملڪ مان زوريءَ جپان وٺي آيا جتي پوءِ هو هميشه لاءِ رهي پيا. اها ڳالهه ته سمجهه جوڳي آهي جو ڪوريا ۽ چين، جپان سان ڳنڍيا پيا آهن. ايران، سعودي عرب، يمن وغيره ننڍي کنڊ جي ويجھو هجڻ ڪري ڪيترائي پاڪستاني هندوستاني انهن ملڪن ۾ نظر اچن ٿا ۽ انهن ملڪن جا انڊيا پاڪستان ۾. ڪنهن زماني ۾ سنڌ ۽ عدن (يمن) بامبي پريزيڊنسي سان لاڳاپيل هئا (جيئن سنگاپور مدارس پريزيڊنسي سان) سو ڪيترائي يمني بمبئي ۽ ڪراچي ۾ نظر اچن ٿا جن جا وڏا انگريز راڄ ۾ آيا ويا پئي. اهڙي طرح توهان کي ڪيترا عرب سعودي عرب ۾ ملندا جيڪي ”السنڌي“ سڏائين ٿا جن جا وڏا سنڌ کان سعودي عرب وڃي رهيا ـــ ايتريقدر جو جدي ۾ هڪ گهٽيءَ جو نالو ئي ”السنڌي“ آهي. اهو ئي حال ايرانين جو آهي. اسان وٽ ڪيترائي شيرازي، همداني، مشهدي ، ڪرماني، يزداني وغيره ملندا. توهان شايد چئو ته اسان وٽ عرب ته نظر ئي نٿا اچن؟ هي سيد، قريشي، صديقي وغيرهه ڪير ٿي سگهن ٿا .... بلڪ لڳي ٿو ته سنڌ جي سواءِ چند ذاتين جي ٻيا سڀ عرب آهن. ايترا سيد، قريشي، صديقي، انصاري سڏائڻ وارا ته سعودي عرب ۾ به نظر نٿا اچن. بهرحال تاريخ ۾ اها چرپر رهندي آئي آهي خاص ڪري انهن ڏينهن تائين جيستائين پاسپورٽ ۽ ويزائن جا قانون سخت نه ٿيا هئا.
جڏهن جپان ۽ برازيل کي ٿو ڏسجي ته اهي ڪي پاڙي وارا ملڪ ته نه آهن. ڪٿي جپان ڪٿي برازيل ـــ دنيا جي ڏورانهن ڪنڊن تي آهن. ٻي ڳالهه ته جپاني ته برازيل جا رهاڪو ٿي ويا پر برازيل جو ڪو پورچوگالي گورو يا حبشي ته جپان ۾ نظر نٿو اچي! ها البت برازيل جي ميون ۽ ڀاڄين کان ـــ ڪيلي کان گل گوبيءَ تائين، جپان جون مارڪيٽون ڀريون پيون آهن. يورپ جي ملڪن ۾ حلال گوشت گهڻو ڪري آسٽريليا مان اچي ٿو پر جپان ۾ جنهن به دڪان تي حلال گوشت جو پڇ ته هو ٻڌائيندو ته اهو برازيل کان آيو آهي. ان ڪاروبار ۾ ايران کان علاوه اسانجا پاڪستاني به ڪافي آهن جيڪي جپان يا برازيل ۾ رهن ٿا جن جون زالون جپان جون جپاني يا برازيل جون جپاني آهن.
برازيل ڏکڻ آمريڪا جي ملڪن ۾ سڀ کان وڏو ملڪ آهي ۽ دنيا ۾ ايراضي توڙي آدمشماريءَ ۾ پنجين نمبر تي آهي سندس ايراضي 8514210 چورس ڪلوميٽر آهي يعني اسان جو ملڪ پاڪستان جيڪو ڪو اهڙو ننڍو ناهي ـــ گهڻن ئي جي مقابلي ۾ وڏو سمجھيو وڃي ٿو ۽ جنهن جي پکيڙ 882000 کن چورس ڪلوميٽر آهي، اهڙا برازيل مان ڏهه نڪرن ۽ جرمنيءَ جهڙا ته ويهه ٻاويهه ملڪ نڪرن. هونءَ ايراضيءَ جي حساب سان برازيل جي ايڏي آدمشماري ناهي. اسانجي ملڪ جي 185 ملين آدمشماري آهي ان کان کڻي 15 ملين مٿي اٿس يعني 200 ملين اٿس. برازيل جي هڪ پاسي ته ائٽلانٽڪ سمنڊ آهي باقي ٽن پاسن کان سواءِ چلي ۽ اڪيڊار جي ڏکڻ آمريڪا جي باقي سڀني ملڪن جو بارڊر هن سان ملي ٿو جيئن ته يوراگئي، ارجنٽائنا، پيراگئي، بوليويا، پيرو، ڪولمبيا، وينزوئلا، گائنا، گيانا ۽ سُري نام. هيڏي وڏي ملڪ جي هڪ طرف جيڪو سمنڊ جو ڪنارو هجي، اهو ڪنارو ڇا ته وڏو ٿي سگهي ٿو! برازيل جو ڪنارو (Coastline) 7500 ڪلوميٽر آهي. اڄ ڪلهه جي ماڊرن ۽ تيز رفتار جهاز جي اسپيڊ جيڪڏهن 30 کن ڪلوميٽر سارجي يعني 24 ڪلاڪن ۾ اهو جيڪڏهن 750 ڪلوميٽر سفر طي ڪري ته ان کي برازيل جو 7500 ڪلوميٽر سفر طي ڪرڻ ۾ ڏهه ڏينهن ۽ راتيون لڳنديون. اسان کي جيڪڏهن برازيل جي ڪنهن بندرگاهه ۾ نه وڃڻو هوندو آهي ته پوءِ سائوٿ آفريڪا يا آفريڪا جو ڪو ٻيو ملڪ: نميبيا، ائنگولا، گئبن يا گھانا ڇڏڻ وقت برازيل جي مٿين ڪنڊ ڏي رخ ڪندا آهيون ۽ ائٽلانٽڪ ٽپڻ تي برازيل جي ڀر واري ملڪ سري نام کان اچي نڪرندا آهيون. ”سري نام“ کان اسانجا پاڪستاني جهازران ڀلي ڀت واقف آهن جو اتي تمام گهڻا انڊين هجڻ ڪري ڪيترين ئي ريڊيو اسٽيشنن تان اڙدو/هندي گانا نشر ٿيندا آهن. ۽ جيئن ئي ريڊيو تان هندي گانا اچڻ شروع ٿيندا آهن. ته اسان سمجهي ويندا آهيون ته هاڻ ائٽلانٽڪ سمنڊ اچي ختم ٿيو آهي ۽ ڄاڻ سري نام پهتاسين. جتان پوءِ ڪجهه ڪوسٽنگ بعد اتر جو رخ رکندا آهيون. رستي تي ڪڏهن ڪيوبا يا ٽرنيڊاڊ ترسندا آهيون نه ته سڌو اچي بالٽيمور يا نيويارڪ لنگر ڪيرائيندا آهيون.
پنڌرهين صديءَ جي آخر تائين يورپ جا ملڪ ڪي امير نه هئا. سخت سيءَ هئا جيڪي کڻي اڄ به آهن پر انهن ڏينهن ۾ ڪٿي هئي اليڪٽرسٽي؟ موج مزا سڀ ننڍي کنڊ، ايران، مصر ۽ چين پاسي هئا. يورپ وارن کي خشڪي رستي (شاهراهه ريشم) ذريعي چين، انڊيا يا وچ ايشيا جي ملڪن تائين پهچڻ جي ته ڄاڻ هئي پر جيئن ته دنيا جي نقشي جي ڪنهن کي به خبر نه هئي سو يورپي پريشان هئا ته سمنڊ رستي ڪيئن انڊيا، ملايا، چين پهچجي. ان وقت تائين اها ئي دنيا سمجھي وئي ٿي. آمريڪا واري پاسي جي ڄاڻ ته ڪنهن کي خواب خيال ۾ به نه هئي. پوءِ اسپين طرفان 1492ع ۾ موڪليل جهازران ڪولمبس انڊيا پهچڻ جي چڪر ۾ نئين دنيا (آمريڪا) کان وڃي نڪتو ۽ انڊيا پاسي جا مال ميڙڻ بدران آمريڪا کي لٽڻ ۾ لڳي ويو.
سمنڊ رستي انڊيا پهچڻ ۽ هن نئين دنيا ۾ پهچي لٽ ڦر ۾ حصو وٺڻ لاءِ يورپ جا ٻيا ملڪ به لڳا رهيا ۽ پوءِ انگريز، ڊچ، فرينچ، اطالوي وغيره به ڪامياب ٿيا پر اهي سڀ گهڻو گهڻو پوءِ ـــ پورچوگال وارا گهڻا خوش نصيب چئبا جيڪي مختلف هنڌن تي سڀ کان اڳ پهتا. مثال طور پورچوگال وارا (واسڪوڊا گاما وارا) 1498 ۾ انڊيا پهتا. انگريز به انڊيا پهتا پر پوري هڪ صديءَ بعد. پورچوگال جو انهن ڏينهن ۾ بادشاهه مئنيوئل ”ون“ هو جيڪو پاڻ کي سڏائيندو ئي ”ڀاڳن وارو“ (The Fortunate) هو. هي 1469 ۾ ڄائو ۽ 1521ع مرڻ تائين بادشاهه رهيو. هن جي حڪومت جي ڏينهن ۾ پورچوگال نون نون ملڪن تائين نه فقط سامونڊي رستا ڳوليا پر انهن تي قبضو ڪرڻ ۾ به ڪامياب ٿيو. ٺيڪ آهي آمريڪا تائين جو رستو کڻي اسپين وارن جي همراهه ڳولي لڌو پر پورچوگال جو واسڪوڊا گاما سڀ کان اڳ آفريڪا کنـڊ جو ڦيرو ڪري هندي سمنڊ ۾ پهچي ويو ۽ ممباسا بعد انڊيا جي بندرگاهه ڪاليڪٽ کان اچي نڪتو. نه فقط پهچي ويو پر گوا تي اهڙو قبضو ڪيائين جو ساڍا چار سؤ سال سندن حوالي رهيو. واسڪو ڊا گاما جي وڃڻ کانپوءِ پورچوگال جي بادشاهه مئنيوئل ”ون“ هڪ ٻئي جهازران پيڊرو الواريس ڪابرال (Pedro Alvares Cabral) کي آمريڪا ڏي موڪليو جيڪو اچي برازيل کان نڪتو..... بعد ۾ مقامي قبيلن سان جنگيون وڙهي برازيل تي قبضو ڪيو.
پورچوگال جي هن بادشاهه ”مئنيوئل ون“ جي ئي ڏينهن ۾ 1511 ۾ سندس سپاهين ملاڪا سلطنت فتح ڪئي. انهن سڀني ڳالهين ڪري پورچوگال ۾ وڏي دولت آئي ۽ هن بادشاهه ان مان عمارتسازي ۽ آرٽس کي به ترقي ڏياري. پورچوگالي عوام اڄ به هن کي ياد ڪن ٿا. اها ٻي ڳالهه آهي ته هن پُرسڪون ملڪن جي ڀينگ ڪري ڇڏي. ملاڪا سطلنت سؤ کن سال پورچوگالين جي قبضي ۾ رهي. ان بعد ڊچن قبضو ڪيو ۽ پوءِ انگريز ٺهي ٺڪي ويهي رهيا ۽ 1965 ڌاري ڌرتيءَ جي مالڪن ”ملئي ماڻهن“ کي واپس ملي.
برازيل به 1808ع تائين پورچوگالين جي بيٺڪ (ڪالوني) رهيو ۽ پوءِ هن جي گاديءَ جو هنڌ لسبن بدران برازيل جو شهر ”ريو ڊي جينرو“ ٿيو. پر انهن ٽن صدين ۾ سڄو برازيل يورپي گورن سان ڀرجي ويو ۽ هينئر به اهي ئي قابض آهن ۽ برازيل جا باقي بچيل مقامي قبيلا اڄ به گھاٽن ٻيلن ۾ لڪندا وتن. ڏکڻ آمريڪا جي ڪجهه ٻين ملڪن وانگر برازيل تي به فوجي راڄ (ملٽري جنتا) 1964ع کان 1985ع تائين رهيو جنهن کان پوءِ مس مس سويلين حڪومت آئي. برازيل 26 رياستن ۽ اسلام آباد جهڙي هڪ فيڊرل ڊسٽرڪٽ ۾ ورهايل آهي. برازيل ملڪ ’کنڊ ۽ ڪافي‘ ايڪسپورٽ ڪرڻ ۽ آفريڪا کان کيتيءَ جي ڪم لاءِ ’شيدي غلام‘ امپورٽ ڪرڻ کان مشهور رهيو آهي. برازيل جي سرڪاري ٻولي پورچوگالي آهي.
***