ڪرامتن وارو مولوي
هو صبح کان پنهنجي ٻنيءَ ۾ هرُ هلائي ٿڪجي پيو هو. سخت گرمي هئي ۽ ڪانو جي پئي اک نڪري، پر هن سڪون سان حقو پي مزو پئي ورتو. حقو پيئڻ سان هن جو سارو ٿڪ لهي ويو هو.
هن جي پگهر به سڪي ويو آهي پر هن کي جسم ۾ ٿڌاڻ محسوس ڪونه ٿي هو جيڪڏهن ٿڌاڻ محسوس ڪري پيو ته اها هن کي حقي پيئڻ سان نصيب ٿئي پئي.
هو حقي مان ڀرپور مزو وٺي رهيو هو، هن کي خبر آهي ته هن جو ٿڪ صرف چند گهڙيون حقو پيئڻ سان لهي سگهي ٿو.
هن جو پگهر بلڪل سڪي ويو ۽ گرم هوا هن کي ڪا به ٿڌاڻ ڪونه ٿي پهچائي، پر حقي جو ٿڌو لذيذ دونهون هن جي دل ۽ دماغ کي سرور پهچائي رهيو آهو.
هاڻي ماني جو وقت هو، ماني ۽ لسي هن ڏانهن سندس اڪيلي سڪيلڌي ڌيءَ جينان کڻي ايندي هئي. هو روزانو ٺيڪ وقت تي ماني کڻي پهچندي هئي، گهر ۾ جينان کي ڪوبه هٿ ونڊائڻ وارو ڪونه هو، هن جي ماءُ هئي جنهن کي به ٻه سال اڳ چوڌري موجوءَ طلاق ڏئي ڇڏي هئي.
هن جي سڪيلڌي ڌيءَ جينان نهايت فرمانبردار ڇوڪري هئي، هو پنهنجي پيءَ جو تمام گهڻو خيال رکندي هئي، گهر جو ڪم ڪار به نهايت هوشياري سان ڪندي هئي. واندڪائي ۾ هوءَ چرخو هلائيندي هئي يا پنهنجين سهلين سان ڳالهين ۾ گذاريندي هئي. چوڌري موجوءَ جي زمين ايڏي وڏي به ڪانه هئي پر هن جي پنهنجي گذاري لاءِ ڪافي هئي. جنهن ڳوٺ ۾ چوڌري موجو رهندو هو، اهو ڳوٺ بلڪل ننڍڙو ڳوٺ هو، هن جي ڳوٺ ڀرسان ڪابه ريلوي اسٽيشن ڪانه هئي، ڪوبه سڌو رستو شهر ڏانهن ڪونه پئي آيو. ڪچو رستو هو جيڪو ڪنهن ٻئي وڏي ڳوٺ وٽان پڪي رستي سان ملندو هو. چوڌري موجو هر مهيني ۾ هڪ ٻه ڀيرا پنهنجي گهوڙي سوار ڪري ان وڏي ڳوٺ ڏانهن ويندو هو ۽ روز مره جو ضروري سامان وٺي آڻيندو هو.
پهريون هو ڏاڍو خوش هو، هن کي ڪوبه فڪر ڪونه هو، ٻن ٽن سالن کان هن کي پٽ جي اولاد/ وارث بابت فڪر ورايو جيڪو سندس نصيب ۾ نه هيو پر پوءِ هن شڪر ڪندي چيو ته جيڪو الله کي منظور. هينئر جڏهن کان هن پنهنجي زال کي طلاق ڏئي پيڪين اماڻي ڇڏيو آهي تڏهن کان هن جي زندگي تتل رڻ ٻڻجي وئي آهي. هو سمجهي ٿو ته سندس زال سڄو ڀاڳ پاڻ سان کڻي وئي آهي. چوڌري موجو هڪ مذهبي ماڻهو آهي پر هن کي صرف ٽن شين جي خبر آهي. هڪ الله جي عبادت ڪرڻ، ٻيو جيڪو الله جو رسول پاڪ آهي ان جا حڪم مڃڻ ۽ ٽيون قرآن پاڪ جيڪو خدا جو ڪلام آهي ۽ جيڪو رسول پاڪ جن تي نازل ٿيو آهي ۽ بس.
نمازن ۽ روزي کان بي پرواهه ماڻهو هن ڳوٺ ۾ رهندا هئا. هن جي ڳوٺ ۾ ڪا به مسجد ڪانه هئي ڏهه پندرنهن گهر گهر هئا اهي به ٿوري ٿوري سڏ پنڌ تي آباد هئا. ماڻهو صرف الله جو ذڪر ڪندا هئا. انهن جي دلين ۾ صرف خدا جو خوف رهندو هو. تقريبن هر گهر ۾ قرآن شريف موجود هوندو هو پر پڙهڻ ڪوبه ڪونه ڄاڻيندو هو. سڀئي احترام سان قرآن شريف کي پوتيون پهرائي طاق تي رکي ڇڏيندا هئا. قرآن شريف جي ضرورت تڏهن پوندي هئي. جڏهن ڪنهن کان ڪا ڳالهه سچي ڪرائڻي پوندي هئي يا ڪنهن ڳالهه تي قسم کڻڻو پوندو هو.
ڳوٺ ۾ ملان، مولويءَ جي شڪل تڏهن نظر ايندي هئي جڏهن ڪو وهانءُ ٿيندو هو باقي جنازي جي نماز به ڳوٺ وارا پاڻ پڙهندا هئا. چوڌري موجو اهڙن موقعن تي تمام گهڻو ماڻهن جي ڪم ايندو هو. هن جي گفتار ۾ وڏو اثر هو، هو جڏهن به ڪنهن مرحوم جي خوبين جي واکاڻ ڪندو هو يا مغفرت لاءِ دعا ڪندو هو اهو ڄڻ هن جي گهر جو ڀاتي هو. گذريل سال هن جي دوست دينوءَ جو جوان پٽ مري ويو ته هن ان نوجوان جي لاش کي قبر ۾ لاهيندي چيو، ” هاءِ هاءِ ڇا ته حسين جوان هو، ٿڪ اڇليندو هو ته ويهه وال پري ڪرندي هئي، هن جي پيشاب جي ڌار تمام پري وڃي ڪرندي هئي، ساهه منجهائڻ جو ته ماهر هو. نعرو هڻي ٻن آڱرين سان نڪ کي ائين کوليندو هو جيئن ڪُڙتي جو بٽڻ کلي پوي. يار دينو لاءِ ته اڄ قيامت جو ڏينهن آهي. تون ڪڏهن به هي صدمو برداشت ڪري نه سگهندين. اهڙو حسين نوجوان.... اهڙو خوبصورت جوان....نيتي سونارڻ جهڙي خوبصورت هٺيلي ڇوڪريءَ هن کي قابو ڪرڻ لاءِ ڪيترائي تعويذ ڪيا پر واهه سائين واهه قربان وڃان دينو تنهنجي پٽ تان..... تنهنجو ڇوڪرو لنگوٽي ٻڌڻ جو ماهر هو، خدا ڪري جنت ۾ سڀ کان حسين حور هن کي ملي ۽ اتي به لنگوٽي ٻڌڻ ۾ پڪو رهي ته جيئن الله تعاليٰ خوش ٿي هن مٿان رحمون نازڪ ڪندو رهي. آمين.“
هن جي خطبي ٻڌڻ کان پوءِ ماڻهن جنهن ۾ دينو به شامل هو اوڇنگارون ڏيئي روئڻ لڳا ۽ پاڻ موجوءَ جي اکين مان به ڳوڙها وهي نڪتا هئا.
چوڌري موجو جڏهن پنهنجي زال ڦتان کي طلاق ڏني هئي ته هن ڪنهن بزرگ يا ملان مولوي سان صلاح جي ضرورت محسوس ڪئي. هي وڏن کان ٻڌندو پئي آيو ته ٽي ڀيرا طلاق...... طلاق....... طلاق چوڻ سان قصو ئي ختم ٿي وڃي ٿو. طلاق ڏيڻ کان پوءِ ٿورن ئي ڏينهن ۾ هن کي احساس ٿيو ته هن جلد بازي کان ڪم ورتو آهي ۽ غلط فيصلو ڪيو آهي، جنهن تي هن کي پشيماني ٿي ۽ هاڻي هو پڇتائي رهيو هو. زال مڙس وچ م جهيڙو ٿيندو رهندو آهي پر طلاق واري نوبت نه ايندي آهي. در گذر ڪرڻ گهرجي هان!
ڦتان هن کي بيحد پسند هئي، هاڻي هوءَ جوان ڪونه هئي پر پوءِ به هن کي هن جو سڊول جسم وڻندو هو، هن جون مٺيون مٺيون ڳالهيون هن کي موهي وجهنديون هيون،آخر هوءَ جينان جي ماءُ به هئي. هاڻي ڇا ٿيندو تير ڪمان مان نڪري چڪو هو.
چوڌري موجو جڏهن به ڦتان بابت سوچيندو هو ته هن جي حقي جو دونهون هن جي نڙي ۾ ڦاسي پوندو هو.
ماءُ وانگر جينان به نهايت خوبصورت هئي، ٻن سالن ۾ ڪافي وڏي ٿي چڪي هئي، هاڻي خوبصورت جينان جواني جي ڏاڪي تي چڙهي چڪي هئي. هن جي انگ انگ مان جواني ڦٽي نڪتي هئي. چوڌري موجو کي هاڻي هن جي وهانءَ جو به فڪر هو. ان موقعي تي ڦتان هن کي گهڻو ياد ايندي هئي.
وڏي کٽ تي چوڌري موجو پنهنجي جاءِ ٺاهيندي ۽ گوڏ کي ٺيڪ ڪري حقي مان ڊگها ڊگها ڪش هڻڻ لڳو ۽ کنگهڻ لڳو. کنگهڻ دوران هن کي ڪنهن جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو ”اسلام عليڪم ورحمته الله و برڪاتھُ“
چوڌري موجوءَ ڪنڌ ورائي پوئتي ڏٺو ته هن کي سفيد ڪپڙن ۾ هڪ ڊگهي ڏاڙهي وارو بزرگ نظر آيو. هن سلام جو جواب ڏنو ۽ سوچڻ لڳو ته هي شخص ڪٿان آيو؟بزرگ جي وڏين اکين ۾ سرمو پاتل هو ۽ رعبدار پئي لڳو، سندس سونهاريءَ جا وار اڌ اڇا اڌ ڪارا هئا. سفيد دستار سان مٿو ڍڪيل هئس ۽ ڪنڌ تي پيلي رنگ وارو ريشمي رومال ۽ هٿ ۾ چانديءَ جي مٺئي واري ٿلهي لٺ هئي، پيرن ۾ ڳاڙهي رنگ جو نرم جوتو پهريل هوس.
چوڌري موجو جڏهن بزرگ کي غور سان ڏٺو ته هن جي دل ۾ عزت ۽ احترام پيدا ٿيو ۽ هو کٽ تان جلدي اٿي بزرگ کي هٿ ادب جا ٻڌي چوڻ لڳو، ” سائين اوهان ڪٿان کان آيا آهيو ۽ ڪيئن حاضر ٿيا آهيو؟“
بزرگ چپن تي هلڪي مسڪراهٽ آڻي چيو، ”پير فقير ڪٿان به اچن ... هنن جو ڪوبه گهر ڪونه هوندو آهي. هنن جي اچڻ وڃڻ جو ڪوبه وقت مقرر ڪونهي. الله تبارڪ تعاليٰ جيڏانهن وڃڻ جو حڪم ڏنو اوڏانهن هلي پوڻ، جتي رڪجڻ جو حڪم مليو اتي رڪجي پياسين.“
چوڌري موجو بزرگ جي انهن لفظن مان تمام گهڻو متاثر ٿيو هن اڳتي اچي بزرگ جا هٿ وڏي احترام سان چميا ۽ پنهنجي اکين تي رکيا، ”چوڌري موجو جو گهر اوهان جو پنهنجو گهر آهي بزرگ سائين“
بزرگ سڳورو هلڪي مرڪ سان کٽ تي ويٺو ۽ پنهنجي چانديءَ جي مٺئي واري لٺ کي ٻنهي هٿن سان جهلي ان تي پنهنجو مٿي ٽيڪي چيو ”الله جل شان کي تنهنجي الائي ڪهڙي ڳالهه پسند آئي جو پنهنجي هن حقير ۽ عارضي بندي کي تو وٽ موڪليو اٿائين.“
چوڌري موجود خوش ٿي پڇيو، ”مولوي صاحب اوهان الله جي حڪم سان هتي آيا آهيو؟“
مولوي صاحب پنهنجو لٺ مٿان ٽيڪيل ڪنڌ مٿي کڻي چيو ” ته ڇا مان تنهنجي حڪم تي آيو آهيان، اسين تنهنجا ٻنها آهيو يا ان جا جنهن جي عبادت ۾ چاليهه سال گذاري رتبو حاصل ڪيو آهي.“
چوڌري موجو ڊڄي ويو ۽ پنهنجي مخصوص سادي ۽ ڳوٺاڻي پر خلوص، سچن جذبن سان احترامن مولوي صاحب کان معافي ورتي ۽ چيائين ”مولوي صاحب اسان کي ته نماز پڙهڻ به ڪونه ٿي اچي اسان کان روزانو ڏوهه به ٿي وڃن ٿا، اسين گنگهار آهيو اسان جي بخشش هاڻي تنهنجي هٿن ۾ آهي”
مولوي صاحب سرمي لڳل وڏين اکين کي بند ڪندي چيو ”مان ان لاءِ هتي آيو آهيان.“
چوڌري موجو پاڻ زمين تي هيٺ ويهي رهيو ۽ مولوي صاحب جي پيرن کي زور ڏيڻ لڳو، ان وچ ۾ چوڌري موجوءَ جي سڪيلڌي ڌيءَ جينان به آئي. جينان مولوي کي ڏٺو ته رئي سان منهن کي ڍڪي پردو ڪرڻ لڳي. مولويءَ جڏهن جينان کي ڏٺو ته پڇيو، ”چوڌري هي ڪير آهي؟“
”منهنجي ڌيءَ مولوي صاحب، جينان نالو اٿس.“
مولوي صاحب اڌ اکيون کليل ۽ اڌ اکيون بند ڪري جينان کي ڏسي چوڌري کي چيو، ”اسان جهڙن فقيرن کان ڪهڙو پردو!“
”اوهان کان ڪوبه پردو ڪونهي مولوي صاحب، پردو وري ڪهڙو سائين!“
چوڌري جينان کي چوڻ لڳو”جينان هي مولوي صاحب آهي الله جو خاص نمائندو. هن کان ڪهڙو پردو ٿي ڪرين، پردو نه ڪر.“
جينان رئي سان ڍڪيل چهري تان رئو هٽائي پنهنجي پيءَ جي حڪم جي بجا آوري ڪئي، مولوي سرمي لڳل اکين مان جينان کي ڏسي، موجو کي چيو، ”تنهنجي ڌيءَ خوبصورت آهي چوڌري.“
انهن لفظن تي جينان شرمائڻ لڳي ۽ مولوي صاحب کي موجو جواب ڏيندي چيو، ”مولوي صاحب، ماءُ تي وئي آهي.“
”ڪٿي آهي هن جي ماءُ؟“
مولوي صاحب وري جينان جي ڦوهه جواني تي نظر وڌي.
چوڌري موجو گهٻرائجي ويو ته هو هاڻي ڪهڙو جواب ڏي، مولوي صاحب وري پڇيو ”هن جي ماءُ ڪٿي آهي چوڌري.“
چوڌري جلدي جواب ڏنو ”گذاري وئي آهي.“
مولوي صاحب جون اکيون وري جينان ڏانهن گهورڻ لڳيون. مولوي صاحب چوڌري جي جواب مان مطمئن نه ٿيو ۽ وڏي رعب سان چيو، ”چوڌري تون ڪوڙ ٿو هڻين.“
موجو مولوي صاحب جي پيرن تي ڪري پيو ۽ پيشماني واري حالت ۾ چيو، ”جي سائين مون ڪوڙ ڳالهايو آهي... مون کي معاف ڪندا... مان وڏو ڪوڙو ماڻهو آهيان، مون جينان جي ماءُ کي طلاق ڏئي ڇڏي آهي.”
مولوي هڪ ڊگهي ”هون“ ڪري نظرون جينان کان هٽائي موجو کي چيو، ”تون گنهگار آهين ڪهڙو قصور هو ان بي زبان جو؟“
موجو پريشان ٿي ويو ۽ چيائين، ”مون کي ته ڪا خبر ڪانهي مولوي صاحب... معمولي ڳالهه هئي جو وڌي وڃي طلاق تائين پهتي، مان واقعي گنهگار آهيان، طلاق ڏيڻ کان پوءِ ٻئي ڏينهن تي ئي مون سوچيو هو ته مان ڪهڙِي بيوقوفي ڪئي آهي؟ پر ان وقت ڇا ٿي سگهيو پئي. جهرڪيون فصل چڳي چڪيون هيون پڇتاءُ سان ڇا ٿي سگهيو پئي مولوي صاحب!“
مولوي صاحب چانديءَ جي مٺئي واري لٺ موجوءَ جي ڪنڌ تي رکي چيو، ”الله تعاليٰ جي ذات وڏي آهي. هو رحيم ۽ وڏو ڪريم آهي. هو چاهي ته بگڙيل ڪم به بڻائي سگهي ٿو، ان جو حڪم ٿيو ته هي حقير فقير تنهنجي نجات لاءِ ڪو رستو ڪڍي وٺندو.“
موجوءَ شڪر گذار ٿي مولوي جي ٽنگن کي چنبڙي پيو ۽ روئڻ لڳو، مولوي صاحب وري جينان کي گهرڻ لڳو. جينان جي اکين مان به ڳوڙها وهي نڪتا هئا.
مولوي صاحب رعبدار ۽ حاڪماڻي لهجي ۾ جينان کي چيو، ”هيڏانهن اچ ڇوڪري!“
اهڙي حڪم کي جينان به ٽاري نه سگهي، هوءَ ماني ۽ لسي کي هڪ پاسي کري مولوي جي کٽ ڏانهن هلي آئي مولوي صاحب هن کي ٻانهن کان وٺي چيو”هتي ويهه ....“
جينان زمين تي ويهڻ لڳي ته مولوي هن جي ٻانهن کي مٿي ڇڪي چيو،”مٿي کٽ تي مون سان ويهه ....“
جينان مولوي سان کٽ تي ويهي رهي، مولوي صاحب جينان جي چيلهه ۾ ٻانهن ٽپائي ڇڪي پنهنجي ويجهو ڪري پڇيو، ”ڇا کڻي آئي آهين منهنجي کائڻ لاءِ؟“
جينان هن کان پاڻ ڇڏائڻ لڳي پر مولوي جي ٻانهن هن جي چيلهه ۾ مضبوط جڪڙيل هئي. جينان ڪو چارو نه سمجهي جواب ڏنو، ”جي.... ماني ساڳ ۽ لسي آهي.”
مولوي صاحب جينان جي نازڪ پر مضبوط چيلهه کي هڪ ڀيرو وري هٿ سان زور ڏيندي چيو، ”ماني ڪڍ ۽ مون کي کاراءِ.“
جينان اٿي ته مولوي صاحب موجو جي ڪنڌ کي چاندي جي مٺئي واري لٺ سان زور ڏئي اٿاريو، ”اٿ چوڌري..... منهنجا هٿ ڌوئار.“
موجو ٽپ ڏئي اٿيو. ڀرسان کوهه هو اتان پاڻي ڀري آيو ۽ مولوي جا هٿ عاجزي ۽ مريداڻي انداز ۾ ڌوئاريا. جينان کٽ تي ماني رکي. مولوي صاحب سموري ماني ۽ ساڳ چٽ ڪري ويو، مٿان لسي جا ٻه ٽي وٽا پي جينان کي حڪم ڏنو ته هوءَ هاڻي هٿ ڌوئاري. جينان حڪم جي انحرافي نه ڪري سگهي ڇاڪاڻ جو مولوي جي شڪل صورت ۽ ان جو لب ولهجو حڪماڻو هو.
مولوي صاحب اوڳرائي ڏئي زور سان الحمد الله چيو ۽ ڏاڙهي تي آلو هٿ ڦيرايائين ته ايتري ۾ هڪ ٻي اوڳرائي ڏئي کٽ تي ليٽي پيو. مولوي هڪ اک کي بند ڪري ٻي اک سان جينان جي اڀريل ڇاتين کي ڏسندو رهيو، جينان جلدي ٿانو کڻي هلي وئي. مولوي صاحب هاڻي ٻئي اکيون بند ڪري چيو ”موجو هاڻي آءُ آرام ڪندس.”
موجو ڪافي دير تائين مولوي صاحب جي ٽنگن ۽ پيرن کي زور ڏيندو رهيو، جڏهن هن ڏٺو ته مولوي سمهي پيو آهي ته هو چلم ۾ تمام وجهي بکي پيٽ حقو پيئڻ لڳو پر هو اڄ ڏاڍو خوش هو هن کي ائين محسوس ٿي رهيو هو ڄڻ هن جي زندگيءَ جو وڏو بار هلڪو ٿي ويو هجي، هن دل ۾ پنهنجي مخصوص سادي ۽ ڳوٺاڻي انداز ۾ الله تعاليٰ جو شڪر ادا ڪيو، جنهن پنهنجي طرفان مولوي صاحب جي روپ ۾ رحمت جو فرشتو هن ڏانهن موڪليو هجي.
پهرين هن چيو ته مولوي وٽ ويٺو رهي ته جيئن خدمت ۾ ڪا ڪسر نه رهجي وڃي پر جڏهن ڏٺائين ته ڪافي دير ٿي وئي آهي ۽ مولوي گهري ننڊ ۾ ستل آهي ته هو اٿيو ۽ پنهنجي زمين ڏانهن هليو ويو ۽ پنهنجي ڪم ۾ مشغول ٿي ويو. هن کي ته اهو به خيال نه رهيو هو ته پيٽ بکيو آهي پر هو نهايت خوش هو ته هن جي حصي جي ماني به مولوي کائي ويو ۽ هن کي ان جو ثواب ضرور مليو هوندو.
شام کان پهريائين جڏهن زمين جي ڪم ڪار کان واندو ٿي واپس وريو ته هن کي نهايت ڏک پهتو ته مولوي صاحب موجود ڪونه هو. هن پنهنجو پاڻ تي لعنت ملامت ڪئي ته هو مولوي کي اڪيلو ڇڏي ڇو ويو هو، ڪاش! هن جي حضور ۾ ويٺو رهان ها. شايد هو ناراض ٿي ويو هجي ۽ بددعا ڪري ويو هجي. جڏهن موجو اهو سوچي رهيو هو ته هن جو جسم ڏڪي رهيو هو ۽ اکين مان نير ويهي نڪتا هئا.
موجوءَ مولوي صاحب کي هر هنڌ تلاش ڪيو پر هو ڪٿي به ڪونه مليو. شام ٿي وئي، هن جو ڪوبه اطلاع يا پتو نه پئجي سگهيو، موجود پنهنجو پاڻ کي سست ڪاهل چئي لعنت ملامت ڪئي. هو ڪنڌ هيٺ ڪري پنهنجي گهر ڏانهن وڃڻ لڳو. هن کي رستي ۾ ٻه گهٻرايل نوجوان مليا. موجوءَ انهن نوجوانن کان گهٻراهٽ ۽ پريشاني جو سبب پڇيو ته هنن پهريائين لنوايو پر پوءِ اصل ڳالهه ڪري ٻڌائي ته هو جڏهن زمين ۾ پوريل شراب جو مٽ ڪڍي پي رهيا هئا ته نوراني صورت وارو بزرگ يڪدم نظر آيو ۽ غضبناڪ نظرن سان اسان کي ڏسي چيو ته اوهين حرام پي رهيا آهيو، جنهن شيءِ کي الله تبارڪ و تعاليٰ حرام قرار ڏنو آهي اهو پي ڪري ڪيڏو گناهه ڪيو آهي. جنهن جو ڪوبه ڪفارو ڪونهي. پوءِ اسان کي ڪابه جرئت ڪانه ٿي سگهي ته ڪجهه چئي سگهون. واءُ مينهن هڪ ڪري هتي پهچي ساهه کنيو آهي.
موجو انهن نوجوانن کي ٻڌايو ته اهو نوراني صورت وارو بزرگ الله جو پهتل ٻانهو آهي خدا خير ڪري هاڻي هن ڳوٺ تي الائي ڪهڙو عذاب نازل ٿيندو، هڪ ته هو هن کي اڪيلو ڇڏي هليو ويو ٻيو وري نوجوانن کي حرام شئي پيئندي ڏسي ورتو هئائين.
”الله پناهه ۾ رکي.... هاڻي الله ئي نگهبان آهي نوجوانو!“ چوڌري وڦلندو پنهنجي گهر ڏانهن روانو ٿيو. جينان گهر ۾ موجود هئي پر هن سان ڪابه ڳالهه ٻولهه نه ڪيائين ۽ خاموش ٿي کٽ تي حقو پيئڻ لڳو. هن جي ذهن تي پهتل ٻانهو سوار هو. هاڻي هن کي يقين ٿي ويو ته خدا جي آفت ضرور نازل ٿيندي.
شام جو ماني تيار هئي، جينان مولوي لاءِ به ماني تيار ڪئي هئي. جڏهن هن پنهنجي پيءَ موجو کان مولوي بابت پڇيو ته هو ڪٿي آهي؟ ته موجو ڏک ڀري لهجي ۾ چيو ”هليو ويو.... هليو ويو....“ هن جو اسان گنهگارن وٽ ڪهڙو ڪم.
جينان کي خود ڏک ٿيو، ڇاڪاڻ جو مولوي صاحب چيو هو ته ڦتان واپس اچي سگي ٿي پر هينئر ته هو الائي ڪيڏانهن وڃي چڪو هو! جينان خاموش ٿي ننڍڙي کٽولي تي ويهي رهي ۽ ماني به ٿڌي ٿي وئي.
ٿوري دير ۾ ڪنهن جي اچڻ جو آواز آيو، پيءَ ۽ ڌيءَ ڇرڪجي ويا، موجو تڪڙ ۾ اٿي ٻاهر ويو ۽ چند گهڙين ۾ مولوي سميت گهر ۾ داخل ٿيو، ڏيئي جي هلڪي روشني ۾ جينان مولوي کي ڏٺو ته هو لڏندو لمندو پئي آيو. هن جي هٿ ۾ هڪ ننڍڙو مٽ هو.
موجو مولوي صاحب کي سهارو ڏئي کٽ تي ويهاريو. مولوي مٽ موجو کي ڏيندي وڦلندي چيو، ”اڄ خدا منهنجو سخت امتحان ورتو آهي. تنهنجي ڳوٺ جا ٻه نوجوان شراب جو مٽ ڪڍي پيئڻ وارا هئا ته آئون پهچي ويس، اهي نوجوان مون کي ڏسي وٺي ڀڳا، مون کي گهرو صدمو پهتو ته ننڍڙي عمر ۾ ايڏو وڏو گناهه پر پوءِ مون سوچيو ته هن عمر ۾ اڪثر نوجوان ڀٽڪي وڃن ٿا، ان لاءِ مون الله تعاليٰ جي حضور ۾ نياز نوڙت سان منٿون ڪري عرض ڪيو ته اي الله هنن نوجوانن جو گناهه معاف ڪيو وڃي، نيٺ جواب مليو، خبر اٿئي موجو! ڪهڙو جواب مليو؟“
”نه سائين، نه....“
”الله تبارڪ و تعاليٰ جواب ۾ فرمايو ته ڇا تون انهن نوجوانن جو گناهه پاڻ تي کڻين ٿو؟ مون عرض ڪيو ،ها سائين.... آواز آيو ته هي سارو مٽ کڻي پي وڃ، مان الله.... انهن نوجوانن جي خشش ڪري ڇڏيندس.“
موجو وري اهڙِي دنيا ۾ هليو ويو جيڪا هن جي پنهنجي خيال جي پيداوار هئي، هن جي لڱن مان سيراٽيون نڪري ويون ”ته اوهان پي ڇڏيو....!؟“
مولوي ڳالهائڻ وقت تمام گهڻو وڦلي رهيو هو، ”ها! مون پي.... پي.... مون نوجوانن جو گناهه پنهنجي سر تي کنيو آهي.... رب العزت جي آڏو سرخرو ٿيڻ لاءِ پيتو آهي. مٽ ۾ اڃان به شراب آهي. اهو به مون کي ئي پيئڻو پوندو، مٽ کي سنڀالي رک ۽ ڏس هن مان هڪ ڍڪ به هيڏي هوڏي نه ٿئي.“
موجود مٽ جو منهن ڪپڙي سان بند ڪري ڪمري ۾ رکي واپس صحن ۾ آيو ته مولوي صاحب جينان کان مٿي تي زور ڏياري رهيو هو ۽ هن کي چئي رهيو هو ،”جيڪو ماڻهو ٻي ماڻهو جي ڪم اچي اهو شخص الله تعاليٰ کي تمام گهڻو پيارو آهي ۽ الله ان مان خوش رهندو آهي ۽ هاڻي هو مون مان تمام گهڻو خوش آهي ۽ مان تو مان گهڻو خوش آهيان.“
ان خوشي ۾ مولوي صاحب جينان کي ڀرسان ويهاري هن جي پيشاني تان چمي ورتي ۽ جينان اٿڻ جي ڪوشش ڪئي پر مولوي زوري ڀاڪر وجهي ويهي رهيو، مولوي جينان کي پنهنجي سيني سان لڳائي موجو کي چيو ”چوڌري تنهنجي ڌيءَ جينان جا ڀاڳ کليا اٿئي.“
چوڌري اها ڳالهه ٻڌي مولوي آڏو هٿ ادب جا ٻڌي احسان مند ۽ شڪر گذار ٿيڻ لڳو ۽ چوڻ لڳو“ هي سڀ اوهان جي ڪرم سان ٿيو آهي، اوهان جو لک لک ڀلايون.“
مولوي جينان کي وري ٻيهر پنهنجي سيني سان لڳائي ڇڏيو، “الله مهربان آهي، جينان آئون تو کي هڪ وظيفو ٻڌائيندس اهو پڙهندي رهه تو تي الله تعاليٰ هميشه مهربان رهندو.“
ٻئي ڏينهن مولوي ڏاڍي دير سان ننڊ مان اٿيو. موجو خوف کان زمين تي به ڪونه ويو ۽ صحن ۾ مولوي جي کٽ ڀرسان ويٺو رهيو، جڏهن هو اٿيو ته موجوءَ هن کي ڏندڻ ڪرايو، وهنجاريو ۽ هن جي حڪم مطابق شراب جو مٽ کڻي هن جي آڏو رکيو. مولوي صاحب ڪجهه پڙهي مٽ جو منهن کولي ٽي ڀيرا مٽ ۾ شوڪاريو ۽ ٽي پيالا ڀري پي ويو ۽ مٿي آسمان ڏانهن نهاري ڪجهه پڙهائين ۽ بلند آواز ۾ چيائين، ”يا منهنجا مولا آئون تنهنجي هر امتحان ۾ پورو لهندس.... موجو وڃ..... حڪم ٿيو آهي ته تون هاڻي وڃ ۽ پنهنجي گهر واري ڦتان کي وٺي اچ، هينئر رستو ملي ويو آهي تون وڃ.“
موجود ڏاڍو خوش ٿيو. جلدي جلدي هن گهوڙي تي زين رکي مولوي کي چيو آءُ صبحوڪي سج ۾ واپس ورندس ۽ جينان کي چيائين ته مولوي صاحب جو خيال رکجانءِ ۽ خدمت ۾ ڪا به ڪسر نه رهائجانءِ.
جينان ٿانون صاف ڪرڻ ۾ رڌل هئي ۽ هوڏانهن مولوي کٽ تي ويهي هن کي گهري رهيو ۽ شراب جون پياليون پي رهيو هو. ان کان پوءِ هن ٿلهن مڻين واري تسبيح کيسي مان ڪڍي پڙهڻ شروع ڪئي جڏهن جينان ڪم مان واندي ٿي ته مولوي چيو. ”جينان وضو ڪري آءُ.“
جينان سادگيءَ سان جواب ڏنو، ” مولوي صاحب مون کي وضو ڪرڻ نه ٿو اچي.“
مولوي پيار مان جينان کي هدايت ڪئي ته هو الله تعاليٰ کي ڪهڙو جواب ڏيندي اهو چئي مولوي جينان کي وضو ڪرائڻ لڳو ۽ جيئن ئي جينان وضو ڪري رهي هئي ته مولوي هن جي بدن جي هر عضوي کي تڪيندو رهيو. وضو ڪرائڻ کان پوءِ مولوي صاحب مصلو گهريو. مصلو نه مليو ته مولوي جينان کي دڙڪا ڏنا ۽ رلهي وڇائڻ لاءِ چيو. هوءَ رلهي کڻي آئي. مولوي حڪم ڏنو ته هن کي اندر ڪمري ۾ وڇاءِ ۽ جينان ڪمري ۾ رلهي وڇائي. جڏهن جينان رلهي وڇائي ته مولوي جينان کي ٻاهرين در جي ڪنڊي لڳائڻ لاءِ حڪم ڪيو ۽ جينان در کي ڪنڊي ڏني پوءِ مولوي صاحب چيو شراب ۽ پيالو کڻي آ. جينان شراب جو مٽ ۽ پيالو کڻي هن جي اڳيان رکيو، مولوي شراب جو مٽ ۽ پيالو ڀري اڌ پيالو هڪ ڳيت ۾ پي ويو ۽ اڌ پيالو سامهون رکي ڇڏيو ،پوءِ تسبيح کي سورڻ لڳو. انهي دوران جينان سندس ڀرسان ويٺي رهي، ڪافي دير مولوي اکيون بند ڪري وظيفو پڙهندو رهيو ۽ اکيون کولي ٽي ڀيرا شراب جي پيالي ۾ شوڪاريو ۽ جينان کي حڪم ڪيو ته” هي شراب جو پيالو پي ڇڏ.“
جينان شراب جو پيالو هٿن ۾ کنيو ته هن جا هٿ ڏڪڻ لڳا. مولوي جلال ۾ اچي ويو ۽ جينان کي گهرڻ لڳو“مان چوانءِ ٿو پي وڃ، تنهنجا سمورا ڏک سور لهي ويندا.“
جينان شراب جو پيالو کڻي پي وئي. مولوي چپن تي هلڪي مسڪراهٽ آڻي جينان کي چيو ، ”مان وري وظيفو پڙهڻ شروع ڪيان ٿو جڏهن وظفيو پڙهندي شهادت جي آڱر سان اشارو ڏيانءِ ته اڌ پيالو مٽ مان ڪڍي پي ڇڏجانءِ...... سمجهي وئينءَ.“ مولوي صاحب هن کي ڳالهائڻ جو موقعو ئي ڪونه ڏنو ۽ اکيون بند ڪري مراقبي ۾ هليو ويو. جينان جي وات جو ذائقو خراب ٿي ويو. هن کي ائين لڳو ته هن جي سيني مان باهه جا الا نڪري رهيا هجن ، هو چاهي پئي ته اٿي ٿڌو پاڻي پيئي پر هو اٿي نه سگهي. نڙي سڙي رهي هيس.، ايتري ۾ مولوي صاحب شهادت واري آڱر مٿي کنئي. جينان به مڪمل هپناٽائيز ٿي چڪي هئي. هن بي وسيءَ ۾ جلدي پيالو مٽ مان ڀري پي ڇڏيو. هن کي ڪوڙاڻ جو احساس ٿيو ۽ هن ٿوڪڻ به چاهيو پر هو اٿي نه سگهي . مولوي صاحب وري اکيون بند ڪري تسبيح کي سورڻ لڳو، جينان جو مٿو چڪرائجي رهيو هو ۽ هن کي ننڊ اچي رهي هئي. هن نيم بيهوشي واري حالت ۾ محسوس ڪيو ته هو ڪنهن ڏاڙهي مچ ڪوڙيل جوان مرد جي هنج ۾ هئي ۽ هو بهشت ڏيکارڻ لاءِ وٺي وڃي رهيو هو.
جينان جڏهن اکيون کوليون ته هن پاڻ کي رلهيءَ تي ليٽيل محسوس ڪيو، هن خماريل اکين سان هيڏي هوڏي نهاريو پوءِ هن سوچڻ شروع ڪيو ته هو هتي ڇو سمهي پئي هئي. ٿوري دير ۾ جينان کي سڀ ڪجهه سمجهه ۾ اچي ويو ۽ هو وري سمهڻ لڳي پر هڪدم اٿي ويٺي. مولوي صاحب ڪٿي هو؟ ۽ بهشت....؟ ڪير به ڪونه هو... هوءَ ڪمري کان نڪري صحن ۾ آئي ته ڪافي ڏينهن گذري چڪو هو ۽ مولوي ٻاهر وضو ڪري رهيو هو. مولوي جينان جي پيرن جو آواز ٻڌي پوئتي جينان ڏانهن نهاريو ۽ هلڪي مسڪراهٽ چپن تي آندائين. ايتري ۾ جينان واپس ڪمري اندر هلي وئي ۽ رلهي تي ويهي پنهنجي ماءُ بابت سوچڻ لڳي جنهن کي پڻس موجو وٺڻ ويو هو، جنهن جي واپس ورڻ ۾ پوري رات باقي هئي. هن کي سخت بک لڳي هئي، هن ڪجهه پچايو به نه هو، هن جي ننڍڙي پريشان دماغ ۾ بيشمار ڳالهيون آيون. ان وچ ۾ مولوي صاحب آيو ۽ چئي هليو ويو ته ”مون کي تنهجي پيءَ لاءِ هڪ وظيفو ڪرڻو آهي، ساري رات قبر مٿان ويهندس ۽ صبح سوير موٽي ايندس ۽ تنهنجي لاءِ به دعا گهرندس“
مولوي صبح سوير گهر ۾ آيو. هن جي وڏين اکين ۾ سرمو ڪونه هو. سندس اکيون ڳاڙهيون هيون. هو هٻڪي هٻڪي ڳالهائي رهيو هو ۽ قدم به لڙکڙائجي رهيا هئس. هو صحن ۾ ايندي ئي جينان کي ڏسي مسڪرائڻ لڳو ۽ اڳتي وڌي جينان کي پنهنجي ڀاڪر ۾ آڻي چمڻ لڳو پوءِ کٽ تي ويهي رهيو، جينان ننڍڙي کٽ تي ويهي رهي ۽ گذريل ڌنڌلي واقعي بابت سوچڻ لڳي. هاڻي هن کي پيءَ جو به انتظار هو جنهن کي هينئر تائين پهچڻ گهرجي ها، ماءُ کان وڇڙي به هن کي ٻه سال ٿي چڪا هئا ۽ بهشت... بهشت ڇا ته بهشت هو ۽ ڇا ته بهشت جا مزا هئا.....!! اهو مولوي صاحب هو؟ پر هن کي ڌنڌلو خيال هو ته ان ماڻهو کي ڏاڙهي مڇ بلڪل ڪونه هئي ۽ هو بلڪل ڳڀرو جوان هو.
مولوي ٿوري دير کان پوءِ جينان کي چيو”جينان اڃا تائين موجو ڪونه پهتو آهي.”
جينان خاموش رهي.
مولوي وري هن کي چيو، ”مان ساري رات هڪ پراڻي قبرستان ڪنڌ جهڪائي اونداهي رات ۾ هن لاءِ وظيفو پڙهندو رهيس. ڪڏهن ايندو هو؟ ڇا تنهنجي ماءُ کي وٺي ايندو؟“
جينان صرف ايترو جواب ۾ چيو، ”مون کي خبر ناهي شايد ايندا هجن.... امان به ايندي پر صحيح خبر نٿي پوي.“
ايتري ۾ ڪنهن جي اچڻ جو آواز آيو. جينان جيئن ئي اٿي ته سندس ماءُ ڦتان سامهون نظر آيس هو هن کي ڏسي ڀاڪر ۾ پئجي وئي ۽ هن جي اکين مان لڙڪ وهي نڪتا. موجود اچڻ سان ئي مولوي صاحب کي وڏي عزت ۽ احترام سان سلام ڪيو. هن پنهنجي زال ڦتان کي چيو ”ڦتان سلام ڪر مولوي صاحب کي.“
”ڦتان ڌيءَ کان الڳ ٿي ۽ اکين مان وهندڙ ڳوڙهن کي اگهي اڳيان وڌي ڪري مولوي کي سلام ڪيو. مولوي پنهنجي ڳاڙهين اکين سان ڦتان کي گهوري موجوءَ کي چيو، ”ساري رات قبر مٿان ويهي تنهنجي لاءِ وظيفو ڪيو آهي، هاڻي جو هاڻي اتان اٿي آيو آهيان. الله تعاليٰ منهنجي ٻڌي ورتي آهي. انشاءَ الله سڀ ٺيڪ ويندو.“
موجود فرش تي ويهي مولوي جي پيرن کي زور ڏيڻ لڳو ۽ ايترو ته مولوي جو احسان مند هو جو ان احسان جو اظهار به نه ڪري پئي سگهيو، هن ڦتان کي روئڻهارڪي آواز ۾ چيو ”هيڏانهن اچ ڦتان تون ئي مولوي جو شڪر ادا ڪر مون کي ته نٿو اچي.“
ڦتان پنهنجي مڙس سان گڏ اچي ويٺي ۽ صرف ايترو چئي سگهي ته ”اسين غريب تنهنجي احسان جو بدلو ڪئين چڪائينداسين.!“
مولوي ڦتان کي غور سان ڏسي موجو کي چيو، ”موجو تو درست چيو ته ڦتان خوبصورت آهي، هن عمر ۾ به جوان آهي بلڪل ٻي جينان ٿي لڳي، پر ان کان به وڌيڪ خوبصورت آهي. مان سڀ ڪجهه ٺيڪ ڪري ڇڏيندس، ڦتان اهو سڀ الله جو فضل ۽ ڪرم سان ٿيو آهي.“
زال مڙس خاموش ٿي ويا. موجو مولوي جي پيرن ۽ ٽنگن کي زور ڏيندو رهيو، جينان چلهو ٻاري رهي هئي. ٿوري دير ۾ مولوي اٿيو، ڦتان جي مٿي تي هٿ رکي شفقت ۽ پيار ڏنو ۽ موجو کي چيو، ” الله تعاليٰ جو حڪم آهي ته جڏهن ڪو ماڻهو پنهنجي زال کي طلاق ڏيئي ۽ پوءِ وري انهي کي پنهنجي زال بڻائڻ چاهي ته اها عورت ڪنهن ٻئي مرد سان نڪاح ڪري ۽ پوءِ ان کان طلاق حاصل ڪري اهڙي. طرح پوءِ اها ساڳي زال ساڳئي مڙس جي جائز زال آهي.“
موجو آهستي چيو ”سائين اهو ته مون به ٻڌو آهي.“
مولوي موجو کي اٿاريو ۽ هن جي ڪنڌ تي هٿ رکي چيو، ”مون خدا تعاليٰ جي حضور ۾ دعا گهري آهي ته موجو کي اهڙي ڏکي سزا نه ڏي هن غريب کان ڀل ٿي چڪي آهي پوءِ آواز آيو ته آءُ الله روزانو تنهنجون سفارشون ڪيستائين ٻڌندو رهندس تو کي پنهنجي لاءِ جيڪو گهرڻو آهي گهر، آءُ الله ڏيڻ لاءِ تيار آهيان. مون عرض ڪيو يا الله منهنجا آقا، دنيا جهان جا ملڪ، مان پنهنجي لاءِ ڪجهه به نه گهرندس، تنهنجو سڀ ڪجهه مون کي ڏنل آهي، موجو کي پنهنجي زال سان محبت آهي، ارشاد فرمايائون ، آءُ الله موجو جي پنهنجي زال سان محبت جو ۽ تنهنجي اميان جو امتحان وٺندس، تون هڪ ڏينهن لا ڦتان سان نڪاح ڪر ۽ ٻي ڏينهن طلاق ڏئي موجو جي حوالي ڪري ڇڏ. مان الله تنهنجي لاءِ صرف اهو ئي ڪري سگهان ٿو، اهو به ان ڪري جو تون چاليهه سال منهنجي دل سان عبادت ڪئي آهي.“
موجو خوش ٿيندي مولوي صاحب کي چيو ”سائين مون کي منظور آهي.....“
موجو جي منظوري کان پوءِ مولوي جي منهن جو رنگ ڳاڙهو ٿي ويو ڦتان تي فاتحانه نظر وجهندي هن پڇيو ”تون ٻڌاءِ ڦتان؟“
پر موجو ڦتان جي جواب جو انتظار ئي ڪونه ڪيو ۽ چئي ڇڏيو، ”سائين اسان ٻنهي کي منظور آهي.“
مولوي اکيون بند ڪري چپن ۾ ڪجهه پڙهڻ لڳو، پڙهي ٻنهي مٿان شوڪاريائين ۽ آسمان ۾ نهاريائين، ”الله تبارڪ تعاليٰ اسان سڀني کي امتحانن ۾ پاس ڪيو آهي، موجو کي چيائين چڱو موجو مان هاڻي هلان ٿو، تون ۽ جينان اڄ رات ڪٿي هليا وڃجو ۽ صبح سوير اچجو.“ اهو چئي مولوي ٻاهر هليو ويو.
جينان ۽ موجو تياري ڪئي. جڏهن شام جو مولوي واپس آيو ته هنن سان نهايت مختصر ڳالهايو شايد هو ڪجهه ورد ڪري رهيو هو. آخر ۾ مولوي اشارو ڪيو، جنهن تي موجو جينان کي ساڻ ڪري گهر کان ٻاهر نڪري ويو.
مولوي صاحب در جي ڪنڊي چاڙهي ڦتان کي چيو ”تون اڄ رات منهنجي زال آهين وڃ اندران بسترو کڻي کٽ تي وڇاءِ اسين سمهنداسين.“ ڦتان اندران ڪمري مان بسترو کڻي کٽ تي وڇايو.
مولوي ڦتان کي چيو ”تون ويهه مان اچان ٿو.“
اهو چئي مولوي اندر ڪمري ۾ ويو ۽ ڪمري ۾ ڏيئو ٻاري ڪنڊ ۾ پيل مٽ کي ڇلڪائي ڏٺو. اڃا شراب موجود هو. هن مٽ کي وات تي چاڙهي وڏا وڏا ڍڪ پيتا ۽ ڪنڊ ۾ پيل ريشمي رومال سان ڏاڙهي مڇن ۽ چپن کي صاف ڪرڻ لڳو.
ڦتان کٽ تي ويٺي رهي ڪافي دير کان پوءِ مولوي ڪمري کان ٻهار آيو ته هن جي هٿ ۾ پيالو هو ۽ پيالي ۾ ٽي ڀيرا پڙهي دم ڪيائين پوءِ ڦتان کي ڏنائين، ” وٺ هي پيالو پي وڃ.“
ڦتان سارو پيالو پي وئي الٽي اچڻ لڳس ته مولوي هن جي پٺي کي مهٽڻ لڳو ۽ چيائين، ”جلدي ٺيڪ ٿي وڃ.“
ڦتان مولوي جي ڪرامت سان جلد ٺيڪ ٿي وئي ۽ مولوي صاحب هن جي جسم کي چنبڙي پيو.
صبح سوير جينان ۽ موجو گهر واپس آيا ته هنن ڏٺو ته صحن ۾ ڦتان ليٽي پئي آهي ۽ مولوي موجود ڪونه هو. موجو سوچيو ته شايد مولوي ٻاهر زمين ڏانهن ويو آهي، هن ڦتان کي ننڊ مان جاڳيو. ڦتان آرس ڀڃندي آهستي آهستي اکيون کولي چپن ۾ ڀڻڪڻ لڳي بهشت.... بهشت....“ پر جڏهن هن موجو کي سامهون ڏٺو ته هن مڪمل اکيون کوليون ۽ بستري تي ليٽي پئي.
موجو پڇيو، ”مولوي صاحب ڪٿي آهي؟“
ڦتان اڃا پوري هوش ۾ ڪونه آئي هئي،”مولوي صاحب ڪهڙو؟ مولوي صاحب... هو ته.... خبر ناهي ڪيڏانهن ويو.“
” هتي ته ڪونهي. ” موجو چيو ، ”مان ٻاهر ٿو ڏسانس“
هو وڃي رهيو هو ته ڦتان جي هلڪي رڙ هن کي ٻڌڻ ۾ آئي. موجود واپس وريو هن ڏٺو ته ڦتان ڪا شئي وهاڻي هيٺان ڪڍي رهي هئي ۽ جڏهن پوري ڪڍي ٻاهر رکيائين ته هن چيو ”هي ڇا آهي....!“
موجود چيو، ”وار.....!!“
ڦتان وارن کي فرش تي اڇلايو، موجود وارن کي فرش تان کڻي غور سان نهاريو ته ڏاڙهي ۽ مڇ!
جينان گڏ بيٺي هئي تنهن چيو، ”مولوي جي ڏاڙهي ۽ مڇ!“
ڦتان کٽ تي ويٺي ئي چيو، ”ها! ها مولوي جي ڏاڙهي ۽ مڇون آهن.“
موجو وڏي چڪر ۾ پئجي ويو ته مولوي ويو ڪيڏانهن پر جلد هن جي سادي ۽ سٻاجهي دماغ ۾ خيال آيو ته ۽ هن جينان ۽ ڦتان کي چيو، ”توهان بلڪل نه سمجهيو ،پر مان سمجهي ويس. اهو ڪوئي ڪرامتن وارو بزرگ هو، جيڪو اسان جو ڪم لاهي ويو ۽ هي نشاني ڇڏي ويو.“ هن انهن وارن کي چميو ۽ اکين تي رکيو ۽ وارن کي جينان کي ڏيندي چيو ”وڃ انهن وارن کي صاف ڪپڙي ۾ ويڙهي وڏي صندوق ۾ رک، خدا جي حڪم سان گهر ۾ برڪت رهندي.“
جينان اندر ڪمري ۾ وئي. موجو ڦتان جي ڀرسان ويهي رهيو ۽ پيار سان چوڻ لڳو، ”مان هاڻي نماز پڙهڻ سکندس ۽ ان بزرگ لاءِ دعا گهرندس جنهن اسان ٻنهي کي ملايو.“
موجود جي انهن لفظن تي ڦتان خاموش ٿي وئي.
ترجمو: بشير منگي