چَڪَ ۾ اڀريو چنڊُ
’چڪ‘ جو شھر تاريخ جي مختلف پھلوئن ۾ بيشڪ پنھنجي نمايان حيثيت حاصل ڪري چڪو آھي، جنھن جو اعتراف ھرباشعور فرد کلي دل سان ڪري سگھي ٿو. ھتان جي عوام گذريل صديءَ کان مختلف سياسي ۽ سماجي معاملن ۾ ڀاڱي ڀائيوار ڪري جيڪو اجتماعي ڪردار ادا ڪيو آھي، تنھن جو وڏو ثبوت چڪ جي رھاڪن جو بيدار ماضي آھي. شڪاپور جتي ھڪ سياسي قلعي جي حيثيت رکي ٿو، اُتي چڪ ۽ رستم اُن جي اھم دروازي جي لحاظ کان اھميت رکندڙ آھن. شڪاپور ۾ ڪانگريس جي ھلچل دؤران مھاتما گانڌي ،جواھر لال نھرو ۽ سردار پٽيل کان سواءِ مولانا آزاد ۽ ڪي ٻيا سياسي اڳواڻ جڏھن شڪاپور ۾ ايندا ھئا، تڏھن چڪ ۽ رستم ۾ ضرور وڃي عوام سان ميل جول قائم رکندا ايندا ھئا. خلافت تحريڪ ۽ سنڌ جي بمبئي کان عليحدگيءَ دؤران چڪ جي سرگرمي، سنڌ جي مجموعي ڪردار لاءِ اھم جذبي طور تي شمار ٿئي ٿي. جنھن جو سمورو دارو مدار اُن ماحول تي ئي آھي. جيڪو تسلسل سان قائم رھندو پيو اچي. چڪ تي جيتوڻيڪ جاگيرداري مسلط آھي، تڏھن به ھتان جي باشعور ماڻھن پنھنجي جدوجھد سان سچ ۽ حق انسانيت ۽ محبت ڀري فضا قائم ڪرڻ لاءِ ڪڏھن به جھد ۾ ڪمي ڪانه آندي آھي.
چڪ م تعليمي ماحول ۽ معيار جو به پنھنجو مثال آھي ته علمي ۽ ادبي سرگرمين جو اڻٽٽ سلسلو ڏٺو ويو آھي. ادبي سنگت جي نمائندگي به نمايان آھي ته قومي جاڳرتا جي جوت به جرڪندي رھي ٿي. اڄوڪي تعليمي ۽ ادبي ماحول قائم ڪرڻ جو سمورو ڪريڊٽ، سائين ھارون چني، نظير سومري، رشيد احمد سومري، رحيمداد راھي، آزاد بُخاري ۽ ٻين نوجوانن جو ئي آھي. مون کي بيحد خوشي ٿي آھي جو آزاد بُخاري صاحب چڪ جي شخصي تاريخ ڏي توجهه ڏيئي، جيڪا سھيڙ سنوار ڪري ترتيب جو ڪم ڪيو آھي، سو اھڙو اھم قدم آھي، جو تاريخ جي ٻين رُخن کي روشن ڪرڻ جي ضمانت ثابت ٿي سگھندو ۽ تصديق ۽ تاليف جو ماحول پڻ پئدا ڪري وٺندو.
مون کي اھو ڄاڻي به عجب لڳو ته ھندستان ۾ رھندڙ وڏو سنت سوامي شانتي پرڪاش مهراج به چڪ جو آھي. سندس روحاني ۽ سماجي خدمتن جو دائرو وسيع آھي، جنھن ڪري اُتي سندس وڏي مڃتا آھي. ڊاڪٽر ديال آشا جڏھن پنھنجو ڪتاب ”سنڌ جا سنت “لکيو ھو، تڏھن سامي شانتي پرڪاش کي اُن ۾ نمايان ظاھر ڪيو. ان کان علاوه چڪ جا ڪيترائي اديب، شاعر، راڳي، چترڪار ۽ اداڪار اُتي رھن ٿا، جن پنھنجي پنھنجي فيلڊ ۾ نالو روشن ڪيو آھي.
آزاد بُخاري صاحب اٺٽيهه ”چڪ جا چندن ھار“ متعارف ڪرائي، نه رڳو چڪ جي علمي خدمت ڪئي آھي، پر سنڌ جي مجموعي ۽ اجتماعي شخصي تاريخ جي ھڪ ڪڙي تان پردو کڻي پنھنجي ذميواري پوري ڪئي آھي.
چڪ جي تاريخ ۾ نمايان شخصيت ابو شوڪت حمزو جي آھي، جنھن خلافت تحريڪ ۾ ته نمايان ڪردار اداڪيو، پر ھڪ قومي ڪارڪن جي حيثيت سان به ياد رھندو آيو آھي. داتا فيض دريا شاهه جھڙو مٿس گجڻ نالو ڌريو، تھڙوئي ثابت ٿيو ۽ جت ڪٿ پنھنجي فڪر جي اظھار لاءِ پيو گجندو ۽ گھرجندو ھو. مزدور اخبار جاري ڪري پنھنجي اندر جو اظھار ۽ غريب عوام جي ترجماني ڪندو رھيو اسان کي کپي ته چڪ جي ان اثاثي کي محفوظ ڪري ذميواري نڀايون.
آزاد بُخاريءَ جي ھن ڪوششن کي مان دل سان ساراھيان ٿو. سندس ھمت افزائي لاءِ مون وٽ لفظ ئي ڪو نه آھن. شال سندس قلم جو زور زبرو ٿئي.
14 ڊسمبر 2013ع انور فِگار هَڪڙو
ڄامشورو