پهلاج راءِ جيواڻي
( 1902-1973ع)
پهلاج راءِ ولد رامون مل جيواڻي چڪ ڀرسان ڳوٺ ڏهر ۾ 20 جولاءِ 1902ع تي ڄائو. پاڻ آزاد خيال هندو هو، راڌا سامي مت سان واسطو هوس، هندو توڙي مسلمانن جي درويشن کي سٺي عزت سان ڏسندو هو. پاڻ سنڌي ماستر هو ۽ ڪيترو عرصو چڪ جي پوسٽ آفيس جو انچارج به رهيو. پٺيان ٽي پٽ موتيرام، موٽڻ داس، پرتاب راءِ ڇڏي ويو. پهلاج راءِ صاحب جي ذات ۾ هٺ وڏائي ته هوندي ئي ڪان هئي، هندو توڙي مسلمانن سان بهتر رويو هئس. سندس شاعري جا عنوان سماجي ۽ مذهبي هئا. سندس شاعريءَ ۾ فني ڪچايون گھڻيون آهن، سگھڙن واري تڪبنديءَ جي انداز م شاعري ٿيل آهي. بحرحال سندس خيال چڱا آهن. شاعري مختلف پنن جي ٽڪرن تي سندس هٿ اکرن ۾ لکيل ملي آهي. جنهن ۾ پنهنجو تخلص ”اداسي“ ۽ ”پهلاج“ ڪتب آندو اٿس.
1935ع ۾ ڏهرن جي ڳوٺ مان لڏي اچي چڪ شهر ۾ گهراڏيو، سندس هڪ نظم ۾ ڳوٺ ڏهر جو واقعو بيان ٿيل آهي.
ڏهرن جي ڏيهه جو ارمان آهي،
ٿيو قهر ڪهڙو، ڇڏيائون شهر ڊاهي؟
نڪا ليٽ لڙهي آئي، نڪا پائيندڙ پيارا،
باهه ڀڄائڻ جا ڪيا وڏا وارا، تڏهن به شهر بچڙو آهي.
لچن ڪئي لچائي، ويا شهر کي ته کائي،
آهي ايس،اين جي بيحيائي، ويٺا گذران ٺاهي.
ورتائون ڀر ڀڙون جي، نه عزت رهي اشرافن جي،
ٿي سڀ ڪنهن خودغرضي، وڃي توڙي عزت لهرائي.
سڪ تي اجڙي شهر ويو، اهڙو ڪيس مٺا ڪنهن سان نه ٿيو،
اهو ڏوهه سڀ ڏاڍن ڪيو، جن ڳوٺ مان ڇڏيو لڏائي.
ديس پهلاج تنهنجو هت نه آهي، ديس تنهنجو درگاهه ته آهي،
ڇاکي پنهنجو تون وطن چوائين، وطن تنهنجو اڳتي آهي.*
پهلاج راءِ سوامي گنگارام جا مريد هئا ۽ ويدانتي فلسفي ۾ يقين رکندا هئا. 1931ع ۾ گروءَ جي باري م شعر لکيائون، جنهن ۾ ويدانت ۽ تصوف جي جهلڪ نظر اچي ٿي.
ڪافي/ ڀڄن
ڪر نه ظاهر ڳجهه خدائي،
”اداسي“ توکي سمجھه نه ڪائي،
هڻين ٿو تون هام، ڪوڙا ٺاهين ٿوطعام،
مرشد ڏني ٿي مام، اٿئي انهيءَ ۾ نور الاهي.
ستگر جو توتي آهي راز، مالڪ توتي آهي فياض،
هر دم ڪر تون نياز، ٿيءُ نه سهڻا سودائي،
ڪر توبهه پڙهه زاري، پاءِ ڳچيءَ ۾ ڳاري،
وٺ تون هردم هيٺاهي.
پهلاج جو آمرشد موچارو، گنگارام گرو چڪ وارو،
آهي اداسي بختن وارو، صوفي صاف رهن سدائي.*
پهلاجراءِ نه صرف سٺو شاعر هو، پر بهترين استاد به هو، مگر افسوس جو انسان فاني آهي. ساڻس زندگي 71 سالن تائين وفا ڪئي ۽ 3 آگسٽ 1973ع تي پرلوڪ پڌاريو. هن صاحب پنهنجي موت جي پيشنگوئي ڪندي هڪ شعر جوڙيو، جنهن جو عنوان هو ”پهلاج تنهنجو چوهتر ۾ چالاڻو“ پر ڌڻي کيس هڪ سال اڳ 73ع م ئي گھرائي ورتو. بندي جي من ۾ هڪڙي ماالڪ جي من ۾ ٻي.