سيد عبدالعزيز شاهه
(1883ع-1953ع)
سيد عبدالعزيز شاهه ولد عبدالڪريم شاهه (اول) ولد سيد گل شاهه بخاري چڪ جي اهلبيت جي گهر ۾ جنم ورتو. سندس ڏاڏي جا وڏڙا ڳوٺ دڙي ۽ بعد ۾ پراڻي سکرمان لڏي اچي چڪ ۾ آباد ٿيا. مولوي عبدالعزيز شاهه مولوي عبدالڪريم شاهه (اول)جو ٻيون نمبر فرزند هو ۽ سندس جنم مدينه منور ۾ 1883ع ڌاري ٿيو. جڏهن هي ٻارنهن ورهين جو ٿيو ته سندس والد چڪ م موٽي آيو. مولوي صاحب جو والد بمبئي جي دارالعلوم ديوبند ۾ به معلم ٿيو۽ اتان مدينه منور ويو. جتي ٻه حج ڪيائين ۽ هڪڙي مديني جي رهاڪو جي ڌيءَ سان ٻي شادي به ڪيائين. جنهن مان هڪ نياڻي جي اولاد ٿيس، مولوي عبدالعزيز شاهه سندس پهرين گھر واري مان هو. مولوي عبدالعزيز شاهه پنهنجي والد جي رحلت کانپوءِ پنهنجي ڀاءُ سيد غلام رسول شاهه جي نگرانيءَ م مدرسه سومراڻي شريف ڪنزالعلوم ۾ عربي ۽ فارسيءَ جي تعليم ورتي، اتي معلم به رهيو . ۽ٽيهن سالن جي عمر ۾ اتان نڪتو ۽ بنگل ديري ضلعي لاڙڪاڻي جي مدرسي ۾ تعليم مڪمل ڪري دستاربند ڪيائين.
اتان واپس وري پنهنجي شهر چڪ جي جامع مسجد ۾ مدرسو کوليائين ۽ مسجد جو پيش امام پڻ ٿي رهيو. اٺن ورهين جي درس و تدريس کانپوءِ مدرسو ڇڏي پنهنجي گھر ۾ گوشه نشين ٿيو.
پاڻ علم ابجد جو ڄاڻو هو، جنهن جي سکڻ لاءِ پري پري جا ماڻهو ڪهي ايندا هئس. کيس خيرپور جي هڪ ٽالپرسندس علميت جي مڃتا طور زمين پڻ ڏني.
انکان علاوه سيد عبدالعزيز شاهه هڪ وحدانيتي ۽ صوفي شاعر به هو، سندس تصنيفات مان شاعريءَ جو بياض پڻ مليو آهي. باقي تصنيفن جي پروڙ نٿي پوي ته ڪيڏانهن ويون. ڇاڪاڻ ته سندس پوٽن کي ايتري سرت ئي نه هئي جو سندس قلمي نسخا سنڀالي رکن.
”سندس لکڻيءَ ۾ زبردستي رواني هئي، پر افسوس جو سندس شاعري کان علاوه ٻي ڪا به ڪاوش اسان تائين پهچي نه سگھي آهي. سندس شاعريءَ ۾ ڪافيون، ڏوهيڙا، نعتون، مولود، غزل، مثنوي ۽ مناقبا چيل آهن. سندس هڪ ڪتاب جو نالو مليو آهي، اهو آهي “علم ابجد جا اصول”، جنهن م علم ابجد تي روشني وڌل هئي. جيڪو به گم آهي. پوين وٽ به سواءِ شاعري واري بياض جي ٻيو ڪجهه به موجود نه آهي، باقي سندس خط ۽ ٻيون تحريرون هيون ۽ خطن جا جواب لکيل هئا، جيڪي ان وقت جي علمائن ڏانهن لکيل هئا. اهي سڀئي پوين تيلي ڏيئي ساڙي ڇڏيا. ڪيڏي نه ستم ظريفي چئبي جو سندس نچويل نور مان اڄ ڪو به مستفيض ٿي نٿو سگھي.“*
مولوي صاحب جي شاعري ٽن زبانن سنڌي، سرائيڪي ۽ فارسيءَ ۾ ملي آهي. شروع شروع ۾ هن مولود لکيا، پر پوءِ جلد ئي سندس خيالن ۾ بنيادي تبديلي آئي ۽ شاعريءَ تان مذهبي فرقي پرستي جو رنگ کڄندو ويو ۽ صوفيت وارو رنگ چڙهندو ويو.
مولوي صاحب 1372هه مطابق 1953ع ۾ وفات ڪري ويو. پنهنجي پويان هڪ پٽ ڇڏي ويو، سندس مزار چڪ شهر ۾ سندس ذاتي پلاٽ ۾ آهي .جنهن جي ڀرسان بعد ۾ جانورن جي اسپتال ٺاهي وئي. کيس ٻه پٽ هئا، پهريون پٽ سيد سڪندر علي شاهه سندس هوندي ئي گذاري ويو، ٻئي پٽ جو نالو انور علي شاهه هو جيڪو پنهنجي وقت جو بهترين ڪلاسيڪل گلوڪار ۽ شاعر هو، کيس تمام وسيع مطالعو هو، شاعريءَ جا وڍ ڪٽ، اصولن، پابندين کان پوري طرح واقف هو. سندس شاعري وقت جي سٺن شاعرن جي صف ۾ ليکي وڃي ٿي. 07 جولاءِ 1975ع ۾ سندس نالي پٺيان چڪ شهر جي نوجوانن العزيز ادبي انجمن قائم ڪئي هئي، جيڪا اڳتي هلي بند ٿي وئي ۽ چڪ ادبي سنگت ۾ ضم ٿي وئي.
مولوي عبدالعزيز شاهه همايوني واري بزرگ مولانا عبدالغفور همايوني صاحب جو طالب هو ۽ ان جي ئي خيالن جو پيروڪار هو. سندس همعصر ۽ صحبتي شاعرن ۾ سوامي گنگارام، داتا فيض درياه، داتا ولايت شاهه ۽ ڪامريڊ ابو شوڪت حمزو وغيره اچي وڃن ٿا. هيٺ سندس سنڌي، سرائيڪي ۽ فارسي شاعري نموني طور ڏجي ٿي.
گهونگهٽ مار مصلي ٻهندي
وچ مسجد ملان قاضي،
علم ابليسي شر شيطاني،
ظاهر نيڪ نمازي،
انا مرون الناس بالبر وتنسون انفسڪم
يارو ويکو طلسم بازي،
نئوماني نمرود، وهابي رکندي
نال نبي دي ناسازي،
نال علي دي ٻچڙي
انهان ڪيتي دست درازي
مردود ايهو مرواني ٽولو
گمهراه سڏاون غازي
“عبدالعزيز” انهان نون ڇوڙين تي
منهن موڙين رب هو سئي هردم راضي.*
بيت
آتڻ جن اجاريو، سگھڙان سي سڏجن،
ميڙي مير محمد جي، منڌان سي مرڪن،
جنت ۾ جرڪن، ائٽ تنين جا اجرا.
ڪوڙين ڪتين نه پاءُ، تون سير ٻڌائين سڀ کي،
اٿئين نه اسر ويل جو، توکي سمهڻ ڏنو ساءُ،
سڀني سرتين کان اڳي، اٿي آتڻ تون آءُ،
متان وٺي وڃي واءُ، انهيءَ آرس عبدالعزيز چئي.
ويٺي چرخو چور، تون ابرو عجيبن جو،
سنهو ٿلهو سفرو، سڳڙو ويٺي سور،
متان ڇنين ڏور، ته توکي آتڻ اچڻ نه ڏي،*
*
ڪيئن باب ب ت جو پڙهن جيڪي محدث عشق جا،
هوحق پڙهيل آهن اصل هي ٿو پڙهيل رنج رشڪ جا.
توحيد جي تختي پڙهي، جن الف کي اثبات ڪيو،
سي وري ڪاڏنهن سکيا، ڦيريون، ڦڏا،ڦند فشق جا.
عارفن ۽ آخوندن جي وچ، وڏو آهي فرق،
توڙي گلابي گل چون، ڪاڏي مراتب مشڪ جا.
ساقي هٿان ساغر پيتو، جنهن، اهل دل ”عبدالعزيز“،
سي وري ڪاڏهن پين ڪامل پيالا ڪشڪ جا.*
غزل (فارسي)
هزار داستان بگويدز داستان شما،
هزار حلقه بگو شئه بر آستان شما
مليڪ ملڪ گدايان شهنشاهه دهر،
عميم نعمت پرورده خاندان شما.
لئولاڪ لما تاج بفرڪي توچه زيبا،
باد احزاب خوار زار حاسدان شما.
شادمان گشت ولي مان ازغم شد آزاد،
سلام داد چو ديروز قاصدان شما.
”عبدالعزيز“ عاشق ناچيز ناتوانا،
صدها بلال چون اويس عاشقان شما.**