ڪوي تيجو مل ٻڍاڻي
( 1865-1950ع)
”تيجو مل پٽ ورندرام ٻڍاڻي پنهنجي آبائي شهر چڪ ۾ 1865ع ڌاري پيدا ٿيو. جتي سنڌي ۽ هندي جي تعليم ورتائين. گيتا جو گهرو مطالعو ڪيو هئائين، کيس برزبان ڪيترو ئي حصو ياد هوندو هو. ڌرمي تعليم ملڻ ڪري هن جو خيال سنتن طرف ڇڪجي ويو.“*
الاهي عشق جو اوتار تيجو مل ٻڍاڻي پنجاسي ورهين جي ڄمار 1950ع ڌاري وفات ڪري ويو. سندس مشڪ ۾ مقناطيسي ڇڪ هئي، سندس سادگيءَ مان مهانتا پئي چمڪندي هئي. سنتن جي تمام گھڻي عزت ڪندو هو. سوامي گنگارام صاحب جي سنگت اچي ڪري هن جي دل جو دروازو کلي پيو ۽ ٽين اک يعني شعور واري نظر عطا ٿي. ان نظر سان هن جو ڪجھه مشاهدو ڪيو ان کي سلوڪن ۽ ڀڄنن جي صورت ڏني. هن جا ڀڄن نهايت عمدا هئا، مٿس گنگارام جي شاعريءَ جو گھرو اثر هو ۽ سندس شاعريءَ ۾ استاد به سوامي گنگارام هو. پاڻ سوامي گنگارام جو پيروڪار سڏائيندو هو ۽ سوامي صاحب جو شش هو.هن دنيا جا سڀ وڻج واپار ڦٽا ڪري ڇڏيا ۽ ڌرمي پرچار شروع ڪئي.
سندس باري ۾ ڊاڪٽر ميمڻ عبدالمجيد سنڌي صاحب تذڪره شعراه سکر م هن ريت لکيو آهي.
”چڪ جو ويٺل هو ۽ چڪ جي سوامي گنگارام جو شش هو، گھڻو ڪلام پنهنجي سوامي جي ساراه ۾ چيو اٿس. سندس والد جو نالو ورندرام هو، جو چڪ جي مکي ٻڍارام جو پٽ هو. هن گنگارام کانسواءِ وسڻ رام ۽ ڪنور رام جي ساراهه م ڀڄن چيا آهن، انکانسواءِ عشقيه ڪلام چيو اٿس ۽ سماجي اوڻاين جو ذڪر به ڪيو اٿس. مثال طور ڏيتي ليتي جي رسم کي هن طرح ٿو نندي؛“*
ڏيتي ليتي گھرگھاٽ وڃائي،
جا وير وروڌ ڇڏي وڌائي،
ڇو ڦندي پاڻ ڦاسايو،
اها ڏيتي ليتي هٽايو.**
فني لحاظ کان سندس ”ڀڄن“ ڪافيءَ جو هڪ نمونو آهي. نموني طور سندس هڪ ڀڄن هيٺ ڏجي ٿو.
”لعل عيبن ڀريل آهيان،
مان ڪهڙو حال سڻايان“
عمر ساري مون ويهي
وشين ۾ ته وڃائي،
ڪيئي کوٽا ڪرم ڪمايان.
راتيون ڏينهان ڪچ ڪمايم،
ڪوڙ ڪپت ۾ عمر وڃايم،
توکي بديون ٿي بخشايان.
در تنهنجي “تيجو” آيم ڪاهي،
وشين کان تون وٺ بچائي،
نت ڳڻ تنهنجا ٿي ڳايان.*
ڪوي تيجو مل صاحب جو همعصر شاعر ابو شوڪت حمزو صاحب ۽ سندس استاد گنگارم هو. تيجو مل تمام گھڻو ڪلام چيو، ورهاڱي کانپوءِ سندس پويان هندستان لڏي وڃي ويٺا. ڪوي صاحب جا مائٽ (ڊاڪٽر مڪيش ڪمار ٻڍاڻي ۽ ٻيا ) هن وقت چڪ ۾ رهن ٿا. سندس اولاد ۾ هِنَ وقت انڊيا جي شهر اجمير ۾ رهائش پذير آهي. جنهن سبب سندس ڪلام جي باري گهڻو تفصيل نه ملي سگهيو آهي. .