2. بلقيس ڪاليج پڙهندي !
ڀاءُ مون کي موڪل وٺي ڏي…… مان پڙهان.
مان… ادا، او ادا……
ادا مان ڊاڪٽرياڻي ٿيندس. سڏڪن سان، بلقيس پنهنجي ڀاءُ کي ليلائي رهي هئي، جيڪو خود ڊاڪٽري پڙهي رهيو هو. سڄي ڳوٺ ۾ اهو واحد گهر هو، جنهن جي نياڻي پڙهي رهي هئي. بلقيس مئٽرڪ فرسٽ ڪلاس ۾ پاس ڪرڻ بعد سڏڪن ۽ روئڻ ۾ هئي ته مان مٿي پڙهان، پر ڳوٺ وارن جي واويلا ته ابا هاڻي نياڻي کي ٿو ڪاليج ڇڏي. مئٽرڪ تائين الائجي ڪهڙن سورن سان پڙهايو.
ڳوٺ جي پوڙهن جي گهوڙا گهوڙا کان سواءِ هن جي مائٽن به ارادو ڪيو ته ڇوڪريءَ کي مٿي ڪونه پڙهائينداسين. جڏهن بلقيس جو ڀاءُ ڳوٺ آيو، هوءَ هن کي ٻاڏائڻ لڳي.
بابا… بلقيس کي مٿي ڇو نٿا پڙهايو، جڏهن ته هن مئٽرڪ فرسٽ ڪلاس ۾ پاس ڪئي آهي. سندس ڀاءُ اختر چيو.
پٽ پاڻ ڳوٺاڻا، نياڻين کي تعليم اڳتي ڪونه ڏياريون، ٻيو ته ڇوڪريون شهر جي ڪاليجن ۾ پڙهي کري وينديون آهن.
بابا… بلقيس سلڇڻي ڇوڪري آهي، طبيعت به سادي اٿس، ان کان سواءِ اسين ڪيستائين پنهنجي نياڻين ۽ ڀينرن کي پنهنجي هٿ ٺوڪي بد اعتمادي ۽ شڪ جي اڏيءَ تي قربان ڪندا رهنداسين.
پٽ اختر… نه به کري پر هاڻ ڳوٺ وارا پاڻ تي ڪهاڙيون کڻندي دير نه ڪندا! پٽ مان ڪونه پڙهائيندس. منهنجي غيرت اهو گوارا نه ٿي ڪري ته نياڻي کي ڪاليج ۾ ڇڏيان سو به اڪيلو.
بابا اڪيلو ڪهڙو، ڳوٺ جا ڇوڪرا پڙهن ٿا. صبح شام بس کڻي ۽ ڇڏي ويندي آهي. ڪاليج طرفان حفاظت جو سٺو انتظام آهي، الله ڪندو ته پڙهي ويندي.
پر ڳوٺ وارا… پڻس ڪجهه ڪجهه راضي ٿيو. مان منهن ڏيندس، اختر دليريءَ سان چيو. اختر مهينو کن ته يونيورسٽي نه ويو، بلقيس جي مخالفت کي منهن ڏيڻ لاءِ ويٺو رهيو. اختر ڀيڻ کي داخلا لاءِ وٺي ويو ۽ هيڏانهن مخالفت شروع ٿي وئي. ڪي وڙهڻ آيا ته ڪي لڙڻ، ڪي سمجهائڻ آيا ته ڪي سڙڻ.
هڪ هڪ سان منهن ڏنائين. جڏهن ڳوٺ وارن ڏٺو ته پڙهڻ وارا زور آهن ته سڀ خاموش ٿي ويا ۽ اختر به ويو هليو.
بلقيس جا ڪاليج شروع ٿي ويا. هر روز بس کڻي ويندي هئي ۽ ڇڏي ويندي هئي. سڄي بس ۾ بلقيس هڪ ڇوڪري هئي، جيڪا 10-15 ڇوڪرن ۾ هئي. ڇوڪرا آهستي آهستي هن کي ڇيڙڻ لڳا، مسخريون ڪرڻ لڳا:
او هو چنڊ جو ٽڪرو چڙهيو.
آ ها اونده هئي، بس روشني ٿي وئي.
خدا حسن ڏئي ٿو ته نزاڪت اچيو ئي وڃي.
جاني… او ڊيئر… ڀاڳ وارو ٿيندو… سندس… ڇا نالو اٿئي… بدتميز، خبر هوندي اجائي بڪواز مان فائدو.
تنهنجي زبان مبارڪ جا نڪتل ٻول… گيهه جا ڍڪ آهن.
تون ته ڳالهاءِ جاني…
هر روز اهي گٺل ڦٽل ڳالهيون، مٿي تي چهنڊيون، هاڻ اچي بيزار ٿي هئي.
بلقيس جيڪا حيا جو مجسمو هئي، پنهنجن بگڙيل مائٽن کي حيا ۽ شرم جو يقين ڏياري چڪي هئي. هن کي بس جي شاگردن جون ڳالهيون زهر مثل لڳنديون هيون، پر پڙهائي خاطر هر ڪنهن جا گند مان ڀريل لفظ به صبر سان ٻڌندي ڏينهن به ڏينهن گذاريندي هئي. ائين ئي هر روز الله الله ڪري ڪاليج پهچندي هئي. ڪاليج پهچندي ئي گهڻين ڇوڪرين کي ڏسي ماضي کي وساري ڇڏيندي هئي. وري واپسي… ساڳي بس، ساڳيا ڇوڪرا (شاگرد)
اڙي ڇڏ يار، ڪنهن نياڻي کي خوامخواه جو تپائڻ مان فائدو… سنڌ جي لڄ اٿوَ، هن جو نه ته سنڌ ڌرتي جو حياء ڪريو . ٻن ڇوڪرن گهڻن کي سمجهايو.
اهي نقطا ٻڌي سڄي بس جا شاگرد ڪنهن اونهي سوچ ۾ گم ٿي ويا. هنن جي نرڙن تي ڪي مقدس لڪيرون اڀريون، پر بس ۾ ويٺل سڀني شاگردن جون اکيون بلقيس تي کپي ويون. هنن جي نظرن ۾ عجيب تقدس ۽ تعظيم هئي. سڀني يڪ زبان چيو… ها بلقيس سنڌو جي غيرت آهي، هوءَ سماجي ٻنڌڻن کي ٽوڙي تعليم پرائڻ هلي آهي. جيڪڏهن هوءَ شڪست کائي وئي ته آئنده ڳوٺ جي ڪا نياڻي خود کي تعليم جي زيور سان منور نه ڪندي ۽ سندس ڳوٺ ۾ اهڙي طرح سڄي سنڌو ماٿر جهالت جي انڌيري ۾ ويڙهيل رهندي. “نه… نه…” سڀني رڙ ڪئي. اسين بلقيس کي سلام ڪريون ٿا، بلقيس بهادر آهي. اڄ کان پوءِ نه فقط بلقيس، پر اسان سڀني جون ڀينرون هن بس ۾ ڪاليج پڙهڻ وينديون، اسين سڀ هن جي عزت جي حفاظت ڪنداسين. اها سوچ وڌي ڳوٺ جي گهر گهر پهچي سڄي ڳوٺ ۾ هڪ انقلاب اچي چڪو هو. هاڻي ڪاليج ويندڙ بس ۾ بلقيس اڪيلي نه ڏئي، پر ڪئين بلقيسون هيون. ڳوٺ وارن حقيقت کي سڃاڻي ورتو هو ۽ هر گهر جو وڏو پنهنجي نياڻي کي وڌ کان وڌ تعليم ڏيارڻ جي لاءِ آتو ٿيڻ لڳو.
بلقيس خوش هئي ۽ اختر به خوش هو.
(26 فيبروري 1979ع هلال پاڪستان ڪراچي)