هن ڇاپي لاءِ ٻه اکر
[/b]
امريڪا پاران لاطيني آمريڪا کي هميشه پنهنجو هڪ ماتحت علائقو ڪري ليکيو ويو آهي. سندس پاران اتان جي ماڻهن جي ان محتاجي کان آزاد زندگي گذارڻ جي ڪنهن به ڪوشش کي پسند نه ڪيو ويو آهي ءِ ان کي سختي ءِ گھڻي ڀاڱي طاقت سان دٻائڻ جي هرممڪن ڪوشش ڪئي ويئي آهي. ان تسلط کي قائم رکڻ لاءِ هئٽي ۽ پناما جهڙن ڪجھ ملڪن کي ته هڪ ڊگھي عرصي تائين پنهنجي سڌي قبضي ۾ رکيو ويو جڏهين ته ڪيوبا جو ٻيٽ گوائنٽامو بي اڃا تائين آمريڪا جي لاءِ طالبان ۽ القاعده جي قيدين لاءِ قيد ۽ عقوبت خاني طور استعمال ٿيندو رهيوآهي. علائقي جي ٻين ملڪن ۾ اهڙن آمرن کي ٿاڦيو ويو جن ڏاڍ ۽ تشدد وسيلي ماڻهن کي قابو ۾ رکڻ جي ڪوشش ڪئي. پر ساڳي وقت اها به اتان جي تاريخ رهي آهي ته اتي هڪ ئي وقت گھڻن ملڪن ۾ ءِ ڪنهن نه ڪنهن صورت ۾ آمريڪا جي سرمايادار ڪمپنين جي ڦرمار ءِ ڏاڍاين ءِ انهن جي پٺڀرائي سان قائم حڪومتن خلاف مزاحمت هلندي رهي آهي. اها مزاحمت ڪن ملڪن ۾ هٿيار بند به رهي آهي ءِ ساڳي وقت عدم تشدد ۽ ووٽ وسيلي به پنهنجو اظهار ڪندي رهي آهي. گھڻن موقعن تي جڏهين اتان جون حڪومتون اهڙي مزاحمت کي منهن ڏيڻ ۾ ناڪام رهيون آهن ته آمريڪا کي سڌي ريت به مداخلت ڪرڻي پيئي آهي. گھڻي ڀاڱي اهو ڏٺو ويو آهي ته انهن ملڪن ۾ ماڻهن جي گھڻائي آمريڪي تسلط جي خلاف رهي آهي ۽ ان جو اظهار نه رڳو جڏهين به کين پنهنجي رائي جي اظهار ۽ ووٽ ڏيڻ جو موقعو مليو آهي ته ان ۾ ٿيندو رهيو آهي پر ساڳي وقت ادب، صحافت ۽ ٻين ذريعن سان به ٿيندو رهيو آهي. لاطيني آمريڪا کي هونئن معاشي ترقي جي لحاظ کان ايشيا ءِ آفريڪا جي گھٽ ترقي ڪيل ملڪن سان گڏ ڳڻيو ويندو آهي پر سياسي شعور ءِ تعليم جي تناسب جي حوالي سان ڏٺو وڃي ته هتان جا ماڻهو انهن ٻن علائقن جي ماڻهن کان گھڻو اڳتي ۽ مختلف آهن.
انهن ملڪن ڏانهن آمريڪا جي اها پاليسي شروع کان رهي آهي. پر ٻين مهاڀاري جنگ کان پوء دنيا جي ٻن بلاڪن ۾ ورهائڻ جي ڪري ان پاليسي ۾ اڃا شدت اچي ويئي. اهي ملڪ آمريڪا جي پاڙي ۾ هئڻ جي ڪري آمريڪي پاليسي سازن لاءِ اڃا وڌيڪ حساس ءِ اهم هئا. سندن پاران ڪنهن به معاملي تي آزاد پاليسي اختيار ڪرڻ کي جيڪا آمريڪي مفادن سان ٺهڪندڙ نه هجي مخالف بلاڪ جي حمايت ءِ آمريڪي سلامتي لاءِ خطرو ڪري ليکيو ٿي ويو. خاص طور تي ماڻهن جي ڀلائي جي حوالي سان پاليسيون جن سان ڏيهي ءِ پرڏيهي سرمايادارن جي مفادن کي ڌڪ پهچندو هجي سندن لاءِ قبولڻ جوڳيون نه هيون.
جيتوڻيڪ هن وقت عالمي صورتحال ئي ۾ گھڻي تبديلي اچي چڪي آهي. خاص طور تي سرد جنگ جي ختم ٿيڻ جي ڪري سوشلزم جي ڀوت جي ڊپ جو استعمال آمريڪا لاءِ گھڻو ڪارگر نه رهيو آهي پر آمريڪا جي ڪوشش اها ئي آهي ته علائقي ۾ ٻين مختلف طريقن سان پنهنجي اثر رسوخ کي ساڳي نموني قائم رکجي.
چلي پنهنجي معيشت، آبادي ۽ ماڻهن جي سياسي شعور جي حوالي سان علائقي جو هڪ اهم ملڪ رهيو آهي. خاص طور تي ٽامي جي کاڻين جي حوالي سان اهو آمريڪي گھڻ قومي ڪمپنين لاءِ گھڻي ڇڪ جو باعث رهندو آيو آهي. ان سلسلي ۾ ستر جي ڏهاڪي ۾ سوشلسٽ صدر آلندي جي گڏيل محاذ جي چونڊن ۾ سوڀ ۽ سندس حڪومت پاران وڏين ڪمپنين کي قومي ملڪيت ۾ وٺڻ آمريڪا جي حڪومت ۽ ڏيهي ۽ پرڏيهي سرمايادارن لاءِ وڏي تشويش جو باعث هو. آمريڪي سي آئي اي جي مدد سان چلي جي جنرلن پنوشي جي اڳواڻي ۾ نه رڳو صدر آلندي جي جمهوري طور چونڊيل حڪومت کي فوجي طاقت وسيلي ختم ڪيو پر کيس قتل ڪري ۽ ملڪ ۾ وڏي پئماني تي رتو ڇاڻ ڪري هڪ ڏهڪاءَ جو راڄ قائم ڪري ڇڏيو. چلي جي شاعر پابلو نرودا سميت سوين ماڻهن کي قتل ڪري ۽ هزارين ماڻهن کي عقوبت خانن ۾ اذيتون ڏيئي اهو سمجھيو ويو ته مزاحمت ختم ٿي ويئي هئي.
چلي جي مزاحمت جي خاص ڳاله اها هئي ته اهي ماڻهو هٿيار کڻي جبلن ۽ جھنگلن ۾ نه ويا جيئن لاطيني آمريڪا جي گھڻن ملڪن جي سياسي ڪارڪنن ۽ ماڻهن کي مجبور ٿي آمريڪي پٺڀرائي سان قائم آمرانا حڪومتن خلاف هٿيار کڻڻا پيا. پر انهن سڄي ملڪ کي جنهن آلندي جي حڪومت کي ووٽ ڏيئي اقتدار ۾ آندو هو جمهوري ۽ پرامن انداز ۾ متحرڪ ڪيو ۽ مختلف طريقن سان سڄي دنيا تائين ان حڪومت جي بربريت ۽ ان جي غيرقانوني حيثيت کي پهچايو. ان ڳالهه کي پنوشي ۽ ان جي ساٿين سمجھيو ٿي ۽ ان ڪري ئي اهي پنهنجي تشدد کي هيٺين سطح تائين کڻي ويا ۽ هر ان ماڻهو کي عقوبت خانن تائين پهچايو جنهن جي متعلق ٿورو به شڪ هو ته هن جو ڪنهن به ريت آلندي ۽ ساڻس لاڳاپيل سياسي اتحادين مان ڪنهن سان ڪنهن به قسم جو ڪو واسطو هو.
اها ڊائري ڄڻ ته ان دور جو هڪ دستاويز ۽ هڪ شاهدي آهي جيڪا نه رڳو عقوبت خانن جي وحشت ۽ اتي قيد ماڻهن سان ٿيندڙ غير انساني ورتاءَ کي ظاهر ڪري ٿي پر ساڳي وقت چلي جا ماڻهو مختلف پليٽ فارمن تان ان جي خلاف جيڪا جدوجهد ڪري رهيا هئا ان جا اولڙا پڻ ڏيکاري ٿي. ووٽ وسيلي سماجي تبديلي ۾ يقين رکندڙ چلي جي ڪميونسٽ پارٽي آلندي جي اڳواڻي ۾ ٺهيل اتحاد جو حصو هئي. اها ڊائري ان وقت چلي جي ڪميونسٽ پارٽي جي هڪ اهم اڳواڻ روڊريجو روجاس جيڪو بنيادي طور هڪ صحافي ۽ پارٽي جي اخبارن ۽ پبليڪيشن جي ڪم کي سنڀاليندو هو ۽ آلندي جي حڪومت ۾ به ان ئي حوالي سان شامل هو پنهنجي عقوبت خاني ۾ لکي جتي کيس هر طرح جي جسماني ۽ نفسياتي عقوبت ۽ ايذاءَ کي منهن ڏيڻو پيو . هڪ ڊگھي عرصي جي تشدد ۽ قيد کانپوءِ کيس ملڪي ۽ عالمي سياسي دٻاءَ تحت آزاد ڪيو ويو پر مٿس ساڳي چوڪسي ۽ نفسياتي دٻاءُ برقرار رکيو ويو ۽ نيٺ کيس مجبور ٿي جلاوطني اختيار ڪرڻي پيئي.
جيڪڏهين هاڻي لاطيني آمريڪا ۽ چلي جي حالتن تي نظر وجھجي ٿي ته اهو سڀڪجھ هڪ ڊيڄاريندڙ خواب جيان نظر اچي ٿو. صورتحال ۾ بنيادي تبديلي اچي چڪي آهي. ملڪ ۾ هڪ جمهوري حڪومت ڪم ڪري رهي آهي. اهو چئي سگھجي ٿو ته ان سڀڪجھ جو هڪ اهم ڪارڻ عالمي حالتن ۾ آيل تبديلي ۽ دنيا مان سرد جنگ ۽ ان جي نتيجي ۾ ٺهيل مختلف بلاڪن جو ختم ٿيڻ آهي. پر ان کي جيئن جو تيئن نه ٿو وٺي سگھجي. ڇاڪاڻ ته دنيا جي گھڻن ملڪن ۾ اڃا صورتحال گھڻي ڀاڱي جيئن جو تيئن آهي. اصل ڳاله اتان جي اندروني صورتحال ۽ ماڻهن جي جدوجهد آهي جنهن جو نتيجو نه رڳو ملڪ ۾ مثبت تبديلين جي صورت ۾ ظاهر ٿيو پر جنهن آمر پنهنجن ساٿي جنرلن جي مدد سان سڄي ملڪ ۾ هڪ ڏهڪاءُ قائم ڪيو هو ان جي زندگي ۾ اهڙو وقت به آيو ته سڄي دنيا ۾ ڪٿي به ان کي سر لڪائڻ جي جاءِ به نه ٿي ملي ۽ ڪوبه ملڪ چلي جي ماڻهن جي ان گھر جي آڏو بيهڻ جي همت نه پئي ساري سگھيو ته پنوشي کي سندن حوالي ڪيو وڃي ته جيئن مٿس سندس چلي جي عوام خلاف ڪيل ڏوهن جي حوالي سان مقدمو هلايو وڃي ۽ کيس انهن جي قرار واقعي سزا ڏني وڃي.
چلي جي تجربي ان ڳاله کي ثابت ڪيو آهي ته ماڻهو جيڪڏهين قربانين ڏيڻ ۽ جدوجهد ڪرڻ لاءِ تيار آهن ته پوءِ اها همت ڪير نه ٿو ساري سگھي ته اهو سندن آڏو بيهي سگھي ۽ ملڪ ۾ مثبت تبديلين آڏو ديوار بڻجي سگھي.
رئوف نظاماڻي