وڪيل
”روجاس تنهنجو وڪيل توسان ملڻ ٿو گهري“. هن چيو.
”انهيءَ جو مطلب ته مون کي ملاقات جي اجازت ملي ويئي آهي؟“.
”بلڪل، انهيءَ ڏينهن کان جڏهن توکان پڇاڳاڇا ڪئي ويئي هئي. ڇا هنن توکي نه ٻڌايو آهي؟“.
”نه سارجنٽ“.
”ٺيڪ آهي، اهو هاڻي ٿي ويو“.
”وڪيل ڪير آهي؟“
”فوجداري قانون واري اداري جو ڊائريڪٽر، پروفيسر جوليو زينٽينو آهي. تون کيس سڃاڻين؟“.
”آئون نٿو چئي سگهان ته آئون کيس سڃاڻان يا نه، سارجنٽ“.
”ڪا ڳالهه ناهي، آئون توهان جي هڪ ٻئي سان سڃاڻپ ڪرائيندس“.
ملاقاتين جي ڪمري ڏانهن ويندي مون پاڻ کي تمام گهڻو پريشان پئي محسوس ڪيو. مون کي وڪيل جي نالي جي به خبر نه هئي. ڇا هو ”موميو * (* موميو- چلي جي سياست ۾ ساڄي ڌر جو هڪ انتهائي قدامت پرست ڌڙو آهي. پر انهيءَ جو مطلب سندن لازمي طور فاشسٽ هجڻ نه آهي.“) آهي؟ فاشسٽ آهي؟ جنتا جو ايجنٽ آهي؟ SIM جو ماڻهو آهي؟ اليئا کيس مقرر ڪيو آهي؟ يا پارٽي موڪليو آهي؟ کيس منهنجو وڪيل ڀائٽو پيڊرو به ته موڪلي سگهي ٿو؟ اهي ۽ اهڙا ٻيا سوال منهنجي ذهن ۾ اڀري رهيا هئا.
سارجنٽ مون کي ننڍي قد جي هڪ گنجي پوڙهي ماڻهوءَ سان متعارف ڪرايو. جنهن حيرت انگيز طور تي مون ۾ بي يقيني پيدا نه ڪئي.
بنا ڪنهن هٻڪ جي زينٽينو مون کي پيار ڪيو ۽ چيائين ته ”تون شايد يقين نه ڪرين ڊان رودريجو پر مون کي، تون جيترو سمجهين ٿو، انهيءَ کان به وڌيڪ تو بابت ڄاڻ آهي“.
”سائين زينٽينو ڇا توهان جو واسطو پوليس سان آهي“.
”مون کي خبر هئي ته تون ائين سوچيندين. مون کي تنهنجي گهرواري ۽ تنهنجي ڀائٽي پيڊرو ميڊرانو، جيڪو منهنجو قانون جو شاگرد آهي، اڳيئي اهو ٻڌائي ڇڏيو هو. آئون تنهنجي انهن شڪن ۽ شبهن کي سمجهي سگهان ٿو. توکي ٻن مهينن کان وڌيڪ عرصي کان لاتعلق رکيو ويو آهي. توکي ڪا به خبر ناهي ته ڇا پيو وهي واپري ۽ پوءِ اوچتو هڪ شخص اچي ٿو ۽ توکي چئي ٿو ته آئون تنهنجو بچاءُ جو وڪيل آهيان. پريشان نه ٿي آئون پوليس وارو نه پر وڪيل آهيان. اسان کي توسان اسٽيڊيم ۾ ٿيل سڄي سلوڪ جي ڄاڻ آهي ۽ تون يقين ڪر آئون نهايت خلوص سان اهو چوان ٿو ته اسان کي توهان لاءِ تمام گهڻي عزت ۽ احترام آهي“.
”توهان جي مهرباني، پر توهان جمع واري صيغي ۾ ڇو پيا ڳالهايو. ”اسان“ سان توهان جو ڇا مطلب آهي“.
”ٺيڪ آهي، مون ڳالهه اڃا تائين کولي بيان نه ڪئي آهي. رڳو مان توهان جو وڪيل نه آهيان، پر مان پنهنجي هڪ اهڙي ساٿي جي مدد ڪري رهيو آهيان جنهن کي توهان جي ڪيس وڙهڻ لاءِ چيو ويو آهي. اهو اچي نه پئي سگهيو، انهيءَ ڪري مون کي موڪليائين ته جيئن مان اوهان سان ڪجهه شروعاتي ڳالهيون ڪري وٺان. ايوگنيئيو اوهان کي پنهنجا سلام موڪليا آهن ۽ توهان کي اهو ٻڌائڻ لاءِ چيو آهي ته فوجي عدالت پاران پيدا ڪيل مڙني رڪاوٽن جي باوجود اوهان پرسڪون رهو اسان توهان جو فائل ڏٺو آهي، اوهان جي زال سان انهيءَ تي تفصيلي ڳالهه ٻولهه ٿي آهي ۽ اسان کي پورو يقين آهي ته اوهان کي آزاد ڪرائي وٺبو“.
”مان آزاد ٿيندس؟ سائين زينٽينو پڪ اوهان ڀوڳ ڪري رهيا آهيو، پنوشي جا لوسي جاسوس ڪتا يقينن مون کي هن ريت ٻاهر نڪرڻ نه ڏيندا“.
”اهو ڏسڻو آهي. اهم ڳالهه اها آهي ته هو توکي ڏوهاري ثابت ڪرڻ ۾ ناڪام ٿي ويا آهن. ڏوهه سياسي آهي. ڊان روڊريجو اوهان جيڪڏهن ڪنهن اخلاقي ڏوهه ۾ شامل هجو ها ته هڪ موميو جي حيثيت ۾ مان جيڪر آڱر مٿي ڪرڻ جي به تڪليف نه ڪريان ها. پر مون کي اهو ورجائڻ ڏيو ته ڏوهه سراسر سياسي آهن ته توهان ڪميونسٽ پارٽي جي سياسي ڪميشن جا ميمبر آهيو، ايل سگلو جا ايڊيٽر انچيف رهي چڪا آهيو، نظرياتي پرچي لوس پرنسيپوئس جا ايڊيٽر انچيف آهيو ۽ اوهان صدر جي عملي ۾ شامل هئا. اوهان نه ڪنهن کي قتل ڪيو آهي ۽ نه ئي ڪنهن جي ڪا شيءِ چوري ڪئي آهي. مون کي هڪ ڀيرو وري چوڻ ڏيو ته مان رڳو حق جي پاسي آهيان“.
”۽ توهان ساڄي ڌر سان پڻ واسطو رکو ٿا“.
”يقينن، پر هڪ موميو ۽ نه هڪ فاشسٽ“.
”ٺيڪ آهي سائين زينٽينو، پر توهان اڃا تائين هر شيءِ جي وضاحت ناهي ڪئي. منهنجي وڪيل جنهن پنهنجا سلام موڪليا آهن، ڪهڙو ماڻهو آهي“.
”معاف ڪجو، مون اوهان کي نه ٻڌايو ڇا؟ اهو منهنجو ساٿي پروفيسر ايوگنيو ويلاسڪو ليٽليئر آهي“ ” ڇا اهو ساڳيو ايوگنيو ويلاسڪو جيڪو قانون جي شعبي جو ڊين آهي ۽ فريٽا جو الجزائر ۾ سفير رهي چڪو آهي؟“.
”بلڪل اهو ساڳيو ماڻهو“.
”منهنجي حيرت ڪڏهن به ختم نه ٿيندي“.
”ايوگنيو مون کي ٻڌايو هو ته جڏهن اوهان کي اها خبر پوندي ته هن اوهان جو ڪيس کنيو آهي ته اوهان يقيني طور تي حيران ٿيندا“.
”مون کي اهو ضرور چوڻ گهرجي ته جڏهن آئون اخبار جو ايڊيٽر انچيف هوس ته اسان انهن ماڻهن جي حمايت ۾ ڀرپور مهم هلائي هئي، جيڪي يونيورسٽي ۾ سڌارا آڻڻ جي حق ۾ هئا. انهيءَ جو مطلب ايوگنيو ويلاسڪو جي مخالفت ڪرڻ هو، جيڪو يونيورسٽي جي ٺپ رجعت پسندن جو عيوضي هو، اها ڪا گهڻي پراڻي ڳالهه ڪانهي“.
”بلڪل ائين ئي آهي ڊان روڊريجو، ايوگنيو توهان جي زال کي اها ڳالهه ٻڌائي هئي ته هڪ اهڙي ماڻهوءَ لاءِ جنهن کي هڪ ڪميونسٽ اخبار پاران تمام گهڻو ننديو ويو هجي، انهيءَ اخبار جي ايڊيٽر انچيف جو وڪيل ٿي، عدالت ۾ سندس بچاءَ ڪرڻ بلڪل خلاف قياس ڳالهه ٿيندي. پر هو ائين ڪندو، جو سندس چوڻ آهي ته اوهان جي خلاف رڳو سياسي الزام ئي لڳائي سگهجن ٿا. مان اوهان جي ذهن کي شانت ڪرڻ لاءِ اهو ٻڌائي سگهان ٿو ته اوهان جي گهرواريءَ سان ڳالهائيندي پروفيسر ويلاسڪو چرچي طور اهو چيو هو ته تنهنجو مڙس مون کي سي آءِ اي جو ايجنٽ سڏيندو هو. پر هاڻي جڏهن مون عدالت ۾ سندس بچاءَ لاءِ پيش ٿيڻ جو فيصلو ڪيو آهي ته گهڻا ڄڻا مون کي ماسڪو جو ايجنٽ سڏيندا، پر ڪا به تهمت منهنجي لاءِ تڪليف ڏيندڙ نه آهي، آئون انهيءَ لاءِ بلڪل تيار آهيان، اوهان جو مڙس اخلاقي ڏوهاري ڪونهي، مٿس مڙهيل ڏوهن جو سبب رڳو سندس پارٽيءَ ۾ اهم عهدي تي هئڻ آهي اوهان سوچيو، سائين روجاس ته اسان جي ملڪ ۾ ڪنهن نظرئي جو پرچار ڪرڻ ڪو ڏوهه ته ڪونهي“.
”بلڪل صحيح سائين زينٽينو، اهو ڏوهه ڪونهي، پر انهيءَ ڳالهه کي نه وساريو ته فاشسٽن، جن اقتدار ڦٻايو آهي، هزارين محب وطن ماڻهن کي رڳو ڪنهن نظرئي رکڻ سبب ختم ڪري ڇڏيو آهي. تون حق جي پاسي آهين سائين زينٽينو، پر اسان جي ملڪ ۾ حق سان ناحق ڪيو ويو آهي. پنوشي ۽ سندس ٽولي چلي کي هڪ پوليس رياست ۾ تبديل ڪري ڇڏيو آهي. فوجي ٽريبونلن ۾ هلندڙ مقدما، انصاف جي منهن تي چماٽ ۽ قتل جي عدالت جي پردي پوشي ڪرڻ جو ذريعو آهن“.
”ٺيڪ آهي“ ڊان روڊريجو، اوهان چلي جي هاڻوڪن حاڪمن کي جيڪي چاهيو، چئي سگهو ٿا. اهو هڪ سياستدان جي حيثيت ۾ اوهان جو حق آهي. پر مان سياست جي انهيءَ ”ڇو“ ۽ ”ڇا“ ۾ وڃڻ نٿو چاهيان ۽ نه ئي مون کي وڃڻ گهرجي. مان سياستدان نه آهيان، هڪ وڪيل آهيان، جنهن جو فرض پنهنجي اثيل کي قانوني مدد مهيا ڪرڻ آهي. اوهان پڪ ڪريو ته اوهان آزاد ٿي ويندو“.
”جيتوڻيڪ منهنجو اوهان جي يا پروفيسر ويلاسڪو جي اعليٰ پيشه ور صلاحيتن بابت ڳالهائڻ جو ڪو ارادو ڪونهي، پر مون کي هڪ ڀيرو اهو چوڻ ڏيو ته منهنجو فوجي ٽريبونلن ۾ بلڪل ئي ويساهه ڪونهي. جيتوڻيڪ اوهان کي هڪ وڪيل جي حيثيت ۾ اها هڪ ڊيڄاريندڙ ڳالهه لڳندي، پر منهنجي نظر ۾ فوجي ٽريبونلن جون سزائون مقدمي شروع ٿيڻ جي وقت يا ان کان به اڳواٽ طئي ٿي وينديون آهن“.
”ڊان روڊريجو مون کي چوڻ ڏيو ته مان توهان سان سياست تي نٿو ڳالهائي سگهان“.
”اهو ممڪن آهي ته پنوشي ۽ اريلانو کي انهيءَ ۾ ڪو فائدو ڏسڻ ۾ اچي ته فوجي ٽريبونلن ذريعي کاٻي ڌر جي ڪنهن اڳواڻ کي آزاد ڪري هڪ آزاد ۽ انصاف واري عدالتي ڪارروائي جو تاثر پيدا ڪجي. پر جيستائين منهنجو واسطو آهي، ڊان جوليو، آئون ڪو نه ٿو سمجهان ته اهو مون سان ٿيندو. مون کي سائيڪلنگ پٽي تي ٿيل تشدد ۽ پوءِ پيني موڪلڻ ڪو چرچو ته ڪونهي. آئون هتي فقط انهيءَ ڪري آهيان جو آئون ڪميونسٽ پارٽي جو هڪ اڳواڻ آهيان. مون تي مڙهيل ڏوهه اخلاقي نه پر پوري ريت سياسي آهن“.
”بلڪل صحيح آهي، سائين روجاس، اوهان تي آلندي انتظاميه جي تحت ٿيل سياسي سرگرمين جي سلسلي ۾ ئي مقدمو هلايو ويندو“.
”سائين زينٽينو، مون کي خبر ناهي ته منهنجي زال ۽ پروفيسر ويلاسڪو ڪهڙي ڳالهه تي متفق ٿيا آهن. پر آئون توهان کي هينئر ئي ٻڌائي ٿو ڇڏيان ته جيڪڏهن اهو سڀ ڪجهه هڪ وڪيل مقرر ڪرڻ جي عام ڳالهه کان وڌيڪ ٻيو ڪجهه هوندو ته پوءِ آئون انهيءَ سان ٻڌل نه رهندس“.
”اهڙي قسم جو ڪو به ٺاهه ڪو نه ٿيو آهي. جنهن جو توکي ڊپ آهي ۽ نه ئي اهڙو ڪو ٺاهه ٿي سگهيو ٿي. پروفيسر ويلاسڪو کي تنهنجي زال پاران رڳو هڪ وڪيل جي حيثيت ۾ مقرر ڪيو ويو آهي. انهيءَ جو ڪهڙي به ريت اهو مطلب ناهي ته توکي هينئر يا پوءِ ڪي سياسي رعايتون ملن جي توقع آهي“.
”جيڪڏهن ائين آهي ته پوءِ آئون مطمئن آهيان. آئون صدر آلندي ۽ پنهنجن هزارين ساٿين جي قاتلن کان مليل ڪنهن به قسم جو رحم ۽ معافي نه قبول ڪري سگهان ٿو ۽ نه ئي ڪندس“.
”توکي پريشان ٿيڻ جي ضرورت ڪانهي. اهڙي قسم جو ڪو به خيال نه منهنجي ذهن ۾ ۽ نه ئي پروفيسر ويلاسڪو جي ذهن ۾ آهي. اسان اهڙي قسم جي ڪنهن به ڳالهه ڪرڻ بنا تنهنجو بچاءُ ڪنداسين“.
”بلڪل ٺيڪ، پر سائين زينٽينو انهيءُ ڳالهه کي نه وسارجو ته جنهن ڳالهه لاءِ مون کي ڏوهاري ٺهرايو ويو آهي، اها بلڪل حقيقت آهي. آئون بيشڪ ڪميونسٽ پارٽي جو اڳواڻ، هڪ ڪميونسٽ صحافي يا جيئن ڏوهه نامي ۾ چيو ويو آهي ته پريس وسيلي ڪميونزم جو سرگرم پرچار ڪندڙ آهيان“.
”ها سائين روجاس، اسان کي سڄي خبر آهي. توتي رڳو اهو ئي واحد ڏوهه آهي، جنهن جي ڪري پروفيسر ويلاسڪو تنهنجو ڪيس کڻڻ تي راضي ٿيو“.
”آئون توهان جي لاءِ هڪ ڏکيو اصيل ٿي سگهان ٿو. آئون اوهان کي هن وقت ئي ٻڌائي ٿو ڇڏيان ته آئون نه رڳو پاڻ تي ذاتي طور مڙهيل ڏوهن جي پوري ذميواري پر پارٽي جي سياسي ڪم ۾ به پنهنجي حصي جي ذميواري کڻڻ لاءِ تيار آهيان“.
”پر انهيءَ سان ته تنهنجي لاءِ وڌيڪ مونجهارا پيدا ٿي پوندا“.
”مون کي اهو ورجائڻ ڏيو ته آئون هتي وندر لاءِ نه پر انهيءَ ڪري آهيان جو مون کي چلي جي ڪميونسٽ پارٽي جي هڪ اڳواڻ هئڻ جو اعزاز حاصل آهي. منهنجي ٻي ڪا به اهميت ڪانهي. منهنجي وڪيلن کي اها ڳالهه وسارڻ نه گهرجي ته عدالت ۾ آئون نه پر منهنجي پارٽي پيش ٿي رهي آهي“.
”بلڪل ٺيڪ آهي سائين روجاس، اوهان جي زال به پروفيسر ويلاسڪو کي ساڳي ڳالهه چئي هئي جيڪا هينئر اوهان مون کي چئي رهيا آهيو“.
”اها نهايت شاندار ڳالهه آهي. انهيءَ جو مطلب ته جوابدار ۽ سندس وڪيلن ۾ ڪنهن به قسم جي غلط فهمي پيدا نه ٿيندي“.
”صحيح، تون اسان تي ۽ خاص طور ايوگنيو تي ڀروسو ڪري سگهين ٿو، هو گهڻي دلچسپيءَ سان تنهنجي ڪيس جو مطالعو ڪري رهيو آهي. تنهنجي گهرواريءَ ۾ ٻين کي قائل ڪرڻ جي گهڻي صلاحيت آهي. اها ڳالهه اچرج جوڳي آهي ته ايوگنيو کي هڪ اهڙي اخبار جي ايڊيٽر جي بچاءَ لاءِ تيار ڪجي جنهن مٿس جلهون ڪيون هجن. هڪ ٻي ڳالهه جنهن جي توکي خبر نه آهي ته ايوگنيو ڪڏهن به ڪو ڪيس نه هارايو آهي“.
”اها تمام سٺي ڳالهه آهي، پر هو ديواني قانون جو ڄاڻو آهي، جنهن جو هن مقدمي سان ڪو واسطو ڪونهي“.
”انهيءَ جو فڪر نه ڪر، وقت ڪيئن نه اڏامندو ٿو وڃي. مون کي اڳيئي دير ٿي ويئي آهي. اڃا مون کي شهر وڃڻو آهي. ڪا خاص شڪايت؟“.
”ها، ائين ٿو لڳي ته ڄڻ جيل اختياري وارن کي اها خبر ئي ڪانهي ته مون کي ملاقاتن جي اجازت ملي ويئي آهي ۽ هنن مون کي اڃا تائين گهٽي نمبر 2 ۾ ”لاتعلق“ ڪري رکيو آهي. مون کي، کين گئلري نمبر 6 ۾ موڪلڻ گهرجي، جتي انهن قيدين کي رکيو ويو آهي جن کي ملاقات جي اجازت آهي. انهيءَ کان پوءِ ئي آئون گهٽ ۾ گهٽ هفتي ۾ هڪ ڀيرو پنهنجي خاندان سان ملي سگهندس“.
”تون فڪر نه ڪر، آئون اهو مسئلو نبيرائي ٿو ڇڏيان. وڃڻ کان اڳ آئون انهيءَ مسئلي تي جيل جي گورنر يا وڏي محافظ سان ڳالهايان ٿو“.
”مهرباني، سائين زينٽينو ۽ مهرباني ڪري سائين ويلاسڪو کي اسان جي ڳالهه ٻولهه بابت ٻڌائي ڇڏجو“.
”يقينن، جيتوڻيڪ آئون پوڙهو ٿي ويو آهيان پر منهنجي يادداشت اڃا برابر ڪم ڪري رهي آهي. آئون تنهنجو چيل هر لفظ ياد رکي سگهان ٿو“.
”هڪ ٻيو سوال زينٽينو سائين، ڇا منهنجي زال کي اها خبر آهي ته مون کي ملاقات جي اجازت مليل آهي“.
”کيس هاڻي خبر پئجي ويندي، جو ايوگنيو ساڻس ملڻ جو ارادو رکي ٿو. آئون پڻ کيس فون تي اهو ٻڌائي ڇڏيندس“.
”مهرباني“.
”ڊان روڊريجو، تنهنجي زال نهايت همٿ واري عورت آهي. مون کي پڪ آهي ته هو پاڻ توکي اهو سڀ ڪجهه ٻڌائيندي، جيڪو هن گذريل مهينن ۾ تنهنجي زندگي بچائڻ ۽ توکي آزاد ڪرائڻ لاءِ ڪيو آهي. خيالن ۾ گم نه ٿي وڃ، موٽي اچ“.
”معاف ڪجو، آئون پنهنجي ڌيئرن ۽ سندس بابت سوچن کان پاڻ جهلي نٿو سگهان“.
”آئون سمجهان ٿو. توکي پڪ هئڻ گهرجي ته تون جلدئي پنهنجي زال ساڻ هوندين ۽ هڪ خوشگوار گهرو زندگي گذاري رهيو هوندين“.
”چليءَ جي ماڻهن کي مڪمل طور تي خوشگوار گهرو زندگي، هن وقت ڪيئن ٿي ملي سگهي، جڏهن فاشزم رت وهائي ۽ ظلم ڪري رهيو آهي“.
”ڪا به شئي مستقل نه آهي“.
”ڪو به شخص اسان جي عوام کي سندن گوڏن ڀر نٿو جهڪائي سگهي“.
”ڪنهن به ماڻهو کي سندس گوڏن ڀر نٿو جهڪائي سگهجي، ڊان روڊريجو“.
”ٺيڪ آهي سائين زينٽينو، هر ڳالهه لاءِ مهرباني. مون کي توهان يا سائين ويلاسڪو کان وڌيڪ خبرن جو انتظار رهندو“.
”سدائين گڏ“.
مون کي وري گهٽي نمبر 2 ڏانهن اماڻيو ويو، جيل اختياري وڪيل جي ملاقات جي باوجود به اڃا تائين ظاهري طور مون کي لاڳيتو لاتعلق پئي رکيو. بهرحال، مشڪل سان ڪي ٻه ڪلاڪ گذريا هوندا جو جيل جو وڏو محافظ ليفٽيننٽ مڊالگو آيو ۽ چيائين:
”هڪ وڪيل توسان ملڻ ٿو چاهي روجاس“.
”ڇا ٻيهر! پر هينئر ئي ته مون هڪ ڄڻي سان ڳالهايو آهي“.
”هن وقت اهو ٻيو ڪو آهي“. هن چيو.