شاگرد يونين ۽ هيلٿ انشورنس
[/b]
ڪجهه ڏينهن پهرين سنڌ ايڪسپريس اخبار ۾ اها خبر پڙهيم ته عوامي جمهوري پارِٽي جي شاگرد ونگ ايس.ايس.او جي مرڪزي سالياني اجلاس ۾ اهو مطالبو ڪيو ويو ته اعليٰ تعليمي ادارن ۾ سياسي پارٽين جي شاگرد ونگن تي پابندي هنئي وڃي. ان سان گڏ وري نيشنل اسٽوڊنٽ فيڊريشن جي سنڌ باب جي حيدرآباد واري اجلاس ۾ ساڳي ئي جاءِ حيدرآباد پريس ڪلب ۾ وري اهو مطالبو ڪيو ويو ته شاگرد يونين بحال ڪئي وڃي. ان کان پوءِ اخبارن ۾ مختلف دوستن جا رايا به آيا جن ۾ اڪثريت شاگرد سياست جي حمايت ۾ لکيو. آءٌ به جيئن ته هن وقت اعليٰ تعليم حاصل ڪري رهيو آهيان ۽ ملائشيا ۾ هڪ يونيورسٽي اندر شاگرد ڪائونسل جي مرڪزي ڪاروباري ڪميٽي جو نه صرف ميمبر آهيان پر اڪيڊمڪ شعبي جو هيڊ به آهيان، ان ڪري خيال آيو ته سنڌ وطن ۾ آيل ان راءِ کي اڳتي وڌائيندي، بين الاقوامي سطح تي موجود شاگرد سرگرمين جي روشنيءَ ۾ پنهنجي راءِ سڀني دوستن اڳيان رکان. ان لاءِ شاگرد سياست جي ٻن رخن شاگرد يونين ۽ شاگرد ونگ ۾ فرق کي سمجهائڻ جي ڪوشش ڪندس ۽ مختلف ملڪن جي تعليمي ادارن ۾ موجود شاگرد سياست جي مثالن جي روشنيءَ ۾ پنهنجي راءِ ڏيندس ته اسان لاءِ وڌيڪ بهتر ڪهڙي ڳالهه آهي.
عام خيال آهي ته: شاگرد يونين تعليمي ادارن ۾ شاگردن جي نصابي ۽ غير نصابي سرگرمين ڪرڻ لاءِ هڪ پليٽ فارم مهيا ڪري ٿي، جنهن ذريعي شاگردن جي ڀلائي، رهنمائي، سهوليتن جي لاءِ آواز اٿاريو وڃي ٿو.
شاگرد يونين جو مقصد تعليمي ادارن اندر نج شاگردن جي ڀلائي هوندو آهي، ان سان گڏ يونيورسٽين ۽ِ ڪاليجن جي بهتري ۽ نالي لاءِ انتظاميه سان سهڪار ڪرڻ هوندو آهي. شاگرد يونين جي پليٽفارم تان نه صرف پنهنجي درسگاه بلڪ علائقائي، قومي ۽ بين الاقوامي سطح تي ٿيندڙ چٽاڀيٽي جي مقابلن، راندين، ۽ ثقافتي سرگرمين ۾ به حصو وٺن ٿا. دنيا جي ترقي يافته ملڪن جي تقريباَ سڀني اعليٰ تعليمي ادارن ۾ باقاعده شاگرد يونين جون نمائنده تنظيمون آهن، انهن وٽ ڪم ڪار ڪرڻ لاءِ نه صرف آفيسون آهن پر بجيٽ به هوندي آهي ۽ اتي جي شاگرد يونين جي باڊي جي هر سال اليڪشن به ڪرائي وڃي ٿي، ته جيئن عام شاگرد ان ۾ ڀرپور حصو وٺن ۽ پنهنجي اهميت کي سمجهن ۽ ان پليٽفارم تي نصابي ۽ غير نصابي سرگرمين ۾ حصو وٺي پاڻ کي وڌيڪ مضبوط ڪن ۽ منجهن مختلف ڪم ڪرڻ جي نه صرف صلاحيت پر ادارن هلائڻ جي قائدانه خاصيت به پيدا ٿئي.
شاگردن جي رهنمائي لاءِ ادارن ۾ سهڪاري آفيسر مقرر ڪيل هوندا آهن، جن ۾ڪلارڪ، اسسٽنٽ، ڊائريڪٽر، ڊين اسٽوڊنث افيئرس کان وٺي پرو وي سي يا ڊپٽي ريڪٽر اسٽوڊنث افيئرس جهڙو وڏو عهدو به هوندو آهي، جيڪي شاگرد يونين جي اڳواڻن جي نه صرف رهنمائي ڪن ٿا پر کين مختلف پروگرام رکرائي ڏين ٿا. منجهن اڳواڻي ڪرڻ جهڙيون صلاحيتون وڌائڻ لاءِ مختلف ليڪچر ۽ ٽريننگس ڪرائين ٿا، کين سال جي سرگرمين جو منصوبوٺاهڻ ۾ مدد ڪن ثا ، گڏوگڏ وسائل مهيا ڪري ڏين ٿا ۽ کين مختلف ادارن ۾ ٿيندڙ سرگرمين کان آگاه به رکن ٿا. شاگرد يونين جي مرڪزي ڪاروباري ڪميٽي 10 کان 15 ميمبرن تي مشتمل هوندي آهي، جنهن جو صدر يا سيڪريٽري اداري جي فيصلا ڪندڙ مختلف ڪميٽين ۽ گورننگ باڊيز جو ميمبر هوندو آهي، جتي هو شاگردن جي مختلف ڀلي جا معاملا حل ڪرائڻ يا وري وڌيڪ بهتر نموني سان حل ڪرڻ لاءِ پيش ڪري ٿو. دنيا جي مختلف ملڪن جي اعليٰ تعليمي ادارن ۾ شاگرد يونينون موجود آهن، انهن مان ڪجهه جا مثال هيٺ ڏجن ٿا.
آسٽريليا، نيوزيلينڊ، ڊينمارڪ، فنلينڊ، فرانس، جرمني، برطانيا، ڪيناڊا، آمريڪا، برازيل، چائنا، هانگ ڪانگ، سينگاپور، جپان، روس، ملائشيا وغيره. هنن سڀني ملڪن جو ذڪر ان ڪري ڪيو ته انهن مان ڪجهه ملڪ ترقي يافته آهن يا وري ڪجهه ترقي پذير ملڪن ۾ ٻين کان اڳيان اڳيان آهن. هنن مان اڪثر ملڪن جي هر تعليمي اداري ۾ شاگرد يونين هجڻ سان گڏوگڏ قومي سطح تي به تعليم جي وزارت جي سهڪار سان هڪ نيشنل اسٽوڊنٽ آرگينائيزيشن هوندي آهي، جيڪا سڀني تنظيمن کي هڪ پليٽفارم مهيا ڪري ڏئي ٿي ۽ انهن تي نظر رکي ٿي. يورپ ۾ ته هر ملڪ جي مرڪزي سطح جي تنظيم کان علاوه هتي کنڊ سطح تي يونين آهي، جنهن کي يورپين اسٽوڊنٽس يونين چيو وڃي ٿو. هيءَ تنظيم هڪ ڇٽي طور يورپ جي سمورن شاگردن کي هڪ پليٽ فارم مهيا ڪري ٿي، هن ۾ تقريباَ يورپ جي 38 ملڪن جون 45 کان مٿي نمائنده شاگرد تنظيمون ميمبر آهن. دنيا جي وڏي آباديءَ واري ۽ ڪميونسٽ نظرئي طور ڪامياب ويندڙ ملڪ چائنا ۾ به هر اداري جي شاگرد تنظيم ته ڪميونسٽ پارٽيءَ جي يوٿ ليگ آف چائنا جي ميمبر به هوندي آهي. آءٌ وڌيڪ ٻين ملڪن يا ادارن ۾ موجود شاگرد تنطيمن تي تفصيلي لکڻ بجاءِ مختصر دنيا تي حڪمراني ڪندڙ ملڪ برطانيا جي آڪسفرڊ يونيورسٽي، جتان سڀ کان وڌيڪ اڳواڻ به پيدا ٿيا، جو مثال ڏيان ٿو ۽ ايشيا جي ملڪن يا ترقي پذير ملڪن ۾ سڀ کان تيزيءَ سان ترقي ڪندڙ ملڪ ملائشيا جو مثال ڏيان ته ڪافي ٿيندو، جنهن سان ترقي يافته ۽ ترقي پذير ملڪن جي ڪامياب شاگرد سياست جو تعليمي ادارن جي اندر ڪردار ۽ دائرو واضح ٿي اسان جي سامهون ايندو، آڪسفورڊ يونيورسٽي مان هينئر تائين ڪيئي دنيا جا اڳواڻ پيدا ٿيا آهن جن ۾ صرف برطانيا جا 26 وزيراعظم ۽ دنيا جي ٻين مختلف ملڪن جا 30 کان مٿي سربراه ٿي چڪا آهن. اسان جي ملڪ جا سربراه رهندڙ ذوالفقار علي ڀٽو، محترمه بينظير ڀٽو، مقبول سياستدان عمران خان ۽ ناميارو ليکڪ طارق علي به هن يونيورسٽي مان پڙهيا آهن. پاڙيسري ملڪ انڊيا جي اندرا گانڌي به هن يونيورسٽي جي گريجوئيٽ هئي. هي سڀ ماڻهو آڪسفورڊ يونيورسٽي جي شاگرد يونين جا نه صرف ميمبر پر مختلف عهدن تي به رهيا ، هي سڀ ماڻهو پنهنجي پڙهائي دوران ٿي سگهي ٿو پنهنجي پنهنجي ملڪ يا برطانيا ۾ موجود سياسي پارٽين سان همدرد يا لاڳاپيل به هجن، پر يونيورسٽي اندر هو صرف شاگرد يونين جا ماڻهو هئا، هنن ڪڏهن به ڪنهن ٻاهرين پارٽي جي اڳواڻ کي خوش ڪرڻ لاءِ سندن نعرا يونيورسٽيءَ ۾ نه هنيا، پر يونيورسٽي يونين جي قاعدي ۽ قانون جي پوئواري ڪئي، ۽ سندن سموريون سرگرميون پڙهائي، چٽاڀيٽي، ثقافتي، راندين ۽ شاگردن جي ڀلي لاءِ رهيون، هنن نه آڪسفرڊ يونيورسٽي ۾ پ پ پ جو يونٽ کوليو، نه ڪانگريس جو ۽ نه ئي وري ليبر پارٽي يا ڊيموڪريٽڪ پارٽي جو. جنهنڪري اهڙن ادارن ۾ ڪڏهن به شاگردن جي گروهن ۾ نه جهيڙا ٿيا ۽ نه ئي وري ڪو سندن وچ ۾ فساد ٿيو. اهو ئي سبب آهي جو اداري ۾ موجود ڊسيپلين ۽ ٽريننگس هنن کي نه صرف مختلف پارٽين جو سربراه بڻايو پر مختلف ملڪن جا هو سربراه ٿيا.
هن يونيورسٽيءَ جي شاگرد يونين کي او يو ايس يو يعني آڪسفرڊ يونيورسٽي اسٽوڊنٽ يونين چيو وڃي ٿو، دنيا جي ڪامياب ترين مثال کان پوءِ ملائشيا جو مثال ان ڪري ڏيڻ ضروري سمجهان ٿو جو متان اسان برطانيا جي ملڪ جي ڪامياب شاگرد سياست جي ڀيٽ پنهنجي لاءِ مناسب نه سمجهون، جو اسان جي ادارن يا ملڪ جي حيثيت ان اڳيان نه صرف ثانوي پر معمولي ۽ غير منطقي لڳي ٿي، تنهنڪري ملائشيا جيڪو نه صرف اسان جي کنڊ پر ڏکڻ اوڀر ايشيا خطي جو مسلمانن جي گھڻائيءَ وارو ڪامياب ويندڙ ملڪ آهي، جنهن به آزادي اسان کان ڏهاڪو سال پوءِ برطانيا کان ورتي. هي ملڪ هاڻي بزنس انڊسٽريءَ سان گڏ تعليم لاءِ به گهڻو مقبول ٿي ويو آهي، جو هتي پوري دنيا مان ماڻهو اعليٰ تعليم پرائڻ اچن ٿا، ۽ هن ملڪ جا تعليمي ادارا به ڏينهون ڏينهن دنيا ۾ نالو پيا ڪمائين. آءٌ پاڻ به نه فقط ملائشيا جي هڪ اهم يونيورسٽي ۾ اعليٰ تعليم پرائي رهيو آهيان پر يونيورسٽيءَ ۾ موجود شاگرد يونين جي مرڪزي ڪاروباري ڪميٽي جو ميمبر ۽ اڪيڊمڪ سرگرمين واري شعبي جو عهديدار آهيان، هن لاءِ آءٌ سالياني اليڪشن ۾ حصو وٺي ڪامياب ٿيس، اسان جي چونڊجڻ کان پوءِ اسان کي اسٽوڊنٽ افيئرس شعبي ويلڪم ڪيو، ۽ سڀ کان پهرين ليڊرشپ اسڪل وڌائڻ لاءِ ٽريننگ رکي وئي ۽ پوءِ پونيورسٽي ۾ شاگردن لاءِ امڪاني مسئلن ۽ ان جي امڪاني حل ٻڌائڻ لاءِ بريفنگ رکي وئي ، جنهن بعد اسان کي شاگرد يونين جي مختلف شعبن جي مقصدن کان آگاه ڪرائڻ کان پوءِ هلندڙ سال لاءِ ورڪ پلان تيار ڪرڻ لاءِ چيو ويو، جنهن ۾ هلندڙ سال جي سموري پروگرامن جي پلاننگ آهي.
ملائشيا ۾ شاگرد يونين هر يونيورسٽي توڙي ڪاليج ۾ موجود آهي، ايتريقدر جو مرڪزي ڪميٽيءَ سان گڏ هر فيڪلٽي ۾ ذيلي تنظيم به هوندي آهي، جيڪا مرڪزي ڪميٽيءَ سان سهڪار ۾ ته رهي ٿي پر سندس فيڪلٽي سطح تي الڳ آفيس ، بجيٽ ۽ ورڪنگ پلان به هوندو آهي. ان کان علاوه ملڪي سطح تي به وزارت تعليم ۽ وزارت ثقافت جي تعاون سان هڪ مرڪزي ملڪي سطح تي نيشنل اسٽوڊنٽ ڪائونسل به آهي، جيڪا ڏيهي توڙي پرڏيهي سرگرمين لاءِ مختلف يونيورسٽين ۾ موجود تنظيمن جي سهڪار سان مختلف پروگرام ڪرائيندي رهي ٿي. عام طور تي دنيا اندر شاگرد يونين جي لاءِ هي ڪم مخّصوص ٿيل هوندا آهن، جيئن نون آيل شاگردن جو آڌر ڀاءُ، سندن رهنمائي، جنهن ۾ سندن داخلا فارملٽيز، رجسٽريشن، رهائش، ۽ ڪلاس ڳولڻ ۾ مدد ڪرڻ جهڙا ڪم هوندا آهن. نون شاگردن لاءِ ٽوئر رکرائڻ، اڪيڊمڪ سال دوران مختلف راندين ۽ ڪلچرل پروگرام رکرائڻ، نامور ۽ ڪامياب شخصيتن توڙي شعبي جي حوالي سان ليڪچر رکرائڻ، يونيورسٽي توڙي ملڪ کي مختلف ملڪن ۾ نمائندگي ڪرڻ. غريب شاگردن لاءَ وظيفا مهياڪرڻ، قدرتي آفتن ۾ حڪومت لاءِ رضاڪار طور ڪم ڪرڻ وغيره شامل آهن.
هڪ ڳالهه واضح ڪندو هلان ته دنيا اندر هر شاگرد کي شاگرد يونين جي مرڪزي ڪاروباري ڪميٽي جو ميمبر يا عهديدار ٿيڻ جو موقعو ميسر ناهي، جو ان لاءِ ڪجهه اصول ڪي قاعدا قانون مقرر ٿيل آهن، جن مان ڪجهه مختصر هيٺ ڏجن ٿا :
شاگر جا گريڊ سٺا هجن، شاگرد جي حاضري پوري هجي، ڪي گهڻيون شڪايتون نه هجن، ڪا سزا يا ڏنڊ نه پيو هجيس، سندس ڪردار سٺو هجي، گهٽ ۾ گهٽ هڪ سيمسٽر ٿي چڪو هجيس يا آخري سيمسٽر نه هجيس وغيره ته هو شاگرد يونين جي ڪاروباري ڪميٽيءَ جي اليڪشن لاءِ نامزد ٿي سگهي ٿو.
پر جن ملڪن جي تعليمي ادارن ۾ شاگرد يونين نه هوندي آهي، يا کڻي چئجي ته شاگردن لاءِ سرڪاري سطح تي آفيسر ته مقرر هجن پر شاگردن کي اداري اندر نمائندگي مليل نه هجي، ته اتي شاگرد پنهنجي مسئلن جي حل لاءِ يا مسئلن کي انتظاميه تائين پهچائڻ لاءِ گڏجي مختلف تعميري سرگرميون ڪرڻ لاءِ هڪ پرائيويٽ يونين به جوڙي سگهن ٿا، پر سندس دائرو ظاهر آهي ننڍو هوندو ۽ وسائل گھٽ هجڻ. جنهنڪري ان تي ٻاهرين سياسي قوتن جو اثر به ٿي سگهي ٿو، پر اهو نوجوانن جي سکيا ۽ معاشري جي مضبوطي تي منحصر آهي. ڪافي ملڪن جي ادارن ۾ ائين آهي به، خود آمريڪا اندر ڪجهه ٽائيم لاءِ ادارتي سطح تي يونين نه هجڻ ڪري شاگردن پنهنجون پرائيويٽ تنظيمون ٺاهيون، جنهن جو هڪ فرق واضح ٿي سامهون آيو جو اداري اندر شاگردن ٻاهرين مدد تي به انحصار ڪيو، جنهنڪري ٻاهرين مداخلت ٿي ۽ شاگردن ۾ ڊسيپلين جا مسئلا ٿيا. سو اهڙي نج گڏيل شاگردن جي پرائيويٽ تنظيم به ٻاهرين اثر ڪري گھربل نتيجا نٿي ڏئي سگهي يا جٽادار نٿي رهي سگهي ته پوءِ ڪيئن اسان جي ملڪ خاص طور سنڌ اندر تعليمي ادارن ۾ مختلف پارٽين جون سياسي شاخون پائيدار ٿي سگھن ٿيون!؟ ۽ انهن پارٽين جو تعداد به چڱو خاصو آهي. ظاهر آهي اهڙي صورتحال ۾ ڪلاس ۽ ڪئمپس اندر ملڪي سياست اچي جڳهه والاري ٿي، ۽ شاگرد مختلف پارٽين سان لهه وچڙ ۾ اچي ٿا وڃن ، جنهن جي نتيجي ۾ نه پاڻ ۾ متحد رهي ٿا سگهن ۽ نه ئي وري مختلف سرگرمين ۾ هڪٻئي جي مدد ڪن ٿا. هڪ ٻئي کان بهتر ثابت ڪرڻ جي چڪر ۾ منجهن فساد جنم وٺي ٿو تشدد جو رستو اختيار ڪن ٿا، سندن توجهه پڙهائيءَ تان گھٽجي رڳو سياسي تنظيم جي سرگرمين تي مرڪوز ٿي وڃي ٿو، جنهن ڪري پارٽي مفادن خاطر يا ذاتي مفادن خاطر استادن کي بليڪ ميل ڪن ٿا يا وري انتظاميا کي تنگ ڪن ٿا. تنهنڪري اهو چوڻ غلط نه ٿيندو ته شاگرد يونين جو نه هجڻ ڪري مختلف سياسي پارٽين جون سياسي ونگيون ان خال کي ڀرين ٿيون، جنهن جي نتيجي ۾ هڪٻئي کان گوءِ کڻڻ جي چڪر ۾ داداگيري ۽ ڏاڍ مڙسيءَ جو ماحول جڙي ٿو، جنهن سبب ڪيترائي اڻوڻندڙ واقعا رونما ٿين ٿا ۽ نتيجو صرف ڪلاسن جا بائيڪاٽ، سامان جو نقصان، بليڪ ميلنگ تي محدود نه ٿو رهي پر قتل و غارت جهڙي نوبت به اچي وڃي ٿي، جنهن جا ڪيترائي مثال آهن. شهيد عاشق جوڻيجي جو قتل هجي يا وري حال ۾ اسد عباسي، عبدالنبي بروهي، بابر سنديلي جو قتل. انهن سببن ڪري پڙهڻ وارو، سمجهه وارو، ذميوار، ايماندار ۽ محنتي شاگرد، شاگرد سياست کان پاڻمرادو پاسيرو ٿي وڃي ٿو، ڇو ته اهڙن سياسي سڏائيندڙ ٽولن جي حيثيت سندن وٽ نيم حڪيم جهڙي ٿئي ٿي، جن وٽ شاگردن جي مسئلن جي حقيقي حل بجاءِ ٽرڙائپ، داداگيري ۽ سکڻي نعريبازي هوندي آهي، جيڪا هڪ ذميوار شاگرد کي ڪڏهن به سونهين نه ٿي، ڇو ته، کيس نعريبازي کان وڌيڪ ڊائلاگ پسند ٿئي ٿو، کيس تشدد نه پر ڳالهين جو رستو وڻي ٿو، کيس دٻدٻي کان وڌيڪ نماڻائي اچي ٿي، کيس مسئلن جو حل سائنسي بنيادن تي ڪرڻ اچي ٿو، نه ڪي ڏيکاءَ خاطر. سو اهڙي صورتحال ۾ اسان کي شاگرد سياست مان نڪمي ليڊرشپ ملي ٿي جيڪا اڳتي هلي ملڪ ۽ قوم لاءِ هاڃيڪار ثابت ٿئي ٿي. شايد اهڙي قسم جي سياست جو خطرو مشهور ڪتاب ”نوجوانن ڏانهن“ جي ليکڪ پرنس پيٽر ڪرو پاٽڪن کي به هو جيڪو پنهنجي پوري ڪتاب ۾ پڙهائي پوري ڪري نڪرندڙ شاگردن کي مخاطب ٿيوآهي نه ڪي پڙهائي جاري رکندڙ شاگرد کي.
اسان جي ملڪ ۾ شاگرد يونين تي 1980ع ۾ پابندي وڌي وئي، جنهن جي جڳهه مختلف سياسي تنظيمن جي شاگرد ونگن ورتي، جنهن ڪري هر تعليمي اداري ۾ ڪيئي پارٽين جا سرگرم ٽولا وجود ۾ آيا. هي ڪم هٿ وٺي بدنيتي سان ڪيو ويو، جنهن سان شاگرد سياست کي نه فقط انتهائي وڏو هاڃو رسيو پر اڄ تائين ملڪي سطح جي سياست به پنهنجي صحيح رخ ۾ نه اچي سگهي آهي، هاڻي ته شاگرد سياست جا پئمانا ۽ وصف ئي تبديل ڪئي وئي آهي، ۽ ڪير به چاهي اسٽيبلشمينٽ هجي يا وري وفاقي ۽ قومپرست سياسي قوتون، اهي سڀ شاگرد وانگن واري سياست کي ئي اصل شاگرد سياست سمجهن ٿيون ۽ تعليمي ادارن اندر پنهنجي مداخلت ختم ڪرڻ لاءِ تيار ئي نه آهن، ۽ عام شاگرد به ان کي صحيح سمجهي ٿو. اڄ جو شاگرد سياسي پارٽين جي رحم و ڪرم تي آهي، سياسي پارٽين جي نمائندگي ڪندڙ شاگرد پاڻ کي هيرو ته سمجهن ٿا پر عملي ميدان ۾ ٻڙي ثابت ٿين ٿا.
سو ضياءَ شاهي ۽ سندس ٽولي جي سازش اڄ تائين ڪامياب آهي جو ان پابندي کي عملي طرح ختم ڪرڻ جي اڄ تائين ڪنهن به سنجيده ڪوشش نه ڪئي آهي،ان جو سبب جمهوري پارٽين ۾ موجود وڏيرڪو عنصر آهي ته وري قومپرست پارٽين ۾ موجود نااهل ۽ ذاتي مفاد رکندڙ ليڊرشپ. نج عوامي پارٽيءَ جو اعزاز رکندڙ پاڪستان پيپلز پارٽي به پهرين ٻن دورن ۾ ان معاملي کي جيئن جوتيئن رهڻ ڏنو، پر گذريل حڪومت ۾ شاگرد يونين بحال ڪرڻ جو اعلان ته ڪيو پر ان تي عمل ڪونه ڪرايائون، ڇو ته نام نهاد وڏيرن کي ملڪ جي مستقبل جا معمار پنهنجي قبضي ۾ رکڻا آهن ۽ هو نه ٿا چاهين ته نوجوانن جي صحيح نموني شعوري اوسر ٿئي ۽ ادارن ۾ پڙهندڙ شاگرد ڊگريون ملڻ باوجود به سندن رحم ڪرم تي رهن. اهڙي طرح قوم پرست ڌريون به هن قسم جي پابندي مان خوش رهيون آهن، جو کين به مفت ۾ ڪچو ذهن رکندڙ نوجوان ملي وڃي ٿو جنهن کي هو جيئن چاهين استعمال ڪن ٿا، هنن ڌرين جا اڳواڻ به نشي جي عادي جيان ٿين ٿا، جن کي صرف نعريبازن جو ٽولو گھربل هوندو آهي، جيڪي سندن ڳلا ڦاڙي نعرا هڻي، سندن لاءِ ڀتاخوري ڪري، قبضا ڪري ڏي. ادارن جي سربراهن کان ناجائز مراعتون ۽ پيسا وٺرائي ڏين. انهن ئي سببن ڪري نه سنڌ جي سياست ۾ ڪا نواڻ آئي آهي، نه نوان رجحان ٿا پيدا ٿين . نه ئي وري پارٽين جا مزاج ٿا بدلجن، ۽ نه ئي وري قوم پرست پارٽين جي طاقت ۾ يا عوامي پاور ۾ ڪا واڌ اچي ٿي، ائين لڳي ٿو سڀ ڏيڍ انچ جي مسجد ٺاهي ويٺا آهن، جنهن مسجد جو مولوي به سدائين ساڳي خاندان مان ٿئي ٿو، جي ڪنهن کي اڳتي هلي ڪا ڳالهه نه ٿي وڻي ته اهو وري الڳ سان پنهنجي مسجد جوڙي ٿو ۽ پاڻ کي وڏو ملا سمجهي ٿو، سو هاڻي جيڪو ڪم سنڌ مخالف ڌرين کي ڪرڻو هو يا ان لاءِ وڌيڪ محنت ڪرڻي پوين هان اهو ڪم اسان پاڻ پيا ڪيون. هن (ٽه طرفي) مطلب سنڌ مخالف ڌرين، وڏيري ۽ نام نهاد قومپرست سياستدان جي وچ ۾ اسان جي سنڌ کي پيڙيو پيو وڃي، قدرت طرفان سڀ ڪجهه هوندي سوندي بک بدحالي عام آهي، هر ڪو دانهون به ڪري پيو ته ايماندار، هوشيار ۽ ڪامياب ، انصاف پسند ليڊرشپ جي کوٽ آهي، ليڊرشپ گيپ آهي، ظاهر آهي جڏهن قوم جي نوجوان کي اسرڻ ئي نه ڏينداسين، کيس سندس صلاحيتن آڌار ڪم ڪرڻ ئي نه ڏينداسين، کين عملي ۽ صحيح رخ کان پري رکنداسين ، ٻه نمبر نااهل ماڻهو سندن مٿان ٿاڦينداسين ته پوءِ صحيح ليڊر ڪيئن پيدا ٿيندا؟ هي هڪ حساس ارتقائي عمل آهي، جنهن اڳيان اسان نااهليت جي ديوار بيهاري ڇڏي آهي جنهن کي شاگرد سياسي ونگ جو نالو ڏنو ويو آهي، سو جيسيتائن ان جي جڳهه حقيقي شاگرد سياست يعني شاگرد يونين نه وٺندي تيسيتائين اسان جي قسمت بدلجڻ جي اميد اجائي آهي، جنهن لاءِ هڪ مثال پنهنجو ڏيان ٿو، آءٌ خود حيران آهيان ته هتي اچي ڪيئن شاگردن جو نمائندو چونڊجي ويس، جڏهن ته سنڌ يونيورسٽي ۾ پڙهڻ دوران مون شاگرد اڳواڻن جا نعرا ٻڌنڌي ڪيئي دفعا پنهنجي ڪمري جو دروازو ڪينٽين وارن يا هاسٽل جي عملي وارن کان ٻاهران بند ڪرايو ته جيئن آرام سان امتحان جي تياري ڪري سگھجي يا هنن کان پيسا بچائي سگهجن، جو موصوفن کي هلندڙ امتحانن ۾ شاگردن جا مسئلا ياد ايندا هئا ۽ شاگردن کي زوري ٻاهر ڪڍي ڌرڻا هڻائيندا هئا. مون کي عوامي جمهوري پارٽي طرفان شاگرد سياست تي پابندي جو مطالبو ٻڌي انڌيري ۾ روشني جو ڪرڻو نظر آيو آهي. اميد ٿو ڪريان ته هي عملي طرح ڪورٽ ۾ وڃي شاگرد سياسي ٽولن تي پابندي ۽ شاگرد يونين جي بحاليءَ لاءِ ڀرپور ڪوشش ڪندا ۽ اسان جي نوجوان کي صحيح آگاھي ڏيڻ ۽ رهنمائي ڪرڻ ۾ وسان نه گھٽائيندا.