پنهنجي پاران
لڳي اُتـرَ هـيرَ، سامُـنڊين سڙِهَ سنباهِيا (شاه)
زندگي ناءُ آهي سفر جو ڏونگر ڏورڻ… سياحت تلاش… زندگيءُ ۾ ڪنهن اڻ ڄاتل منزل جي تلاش، ڪنهن هڪ منزل جو ارادو ڪري نڪرجي ٿو ته راھ ۾ ڪئي پيچرا اچن ٿا… نئين راهن طرف ڌيان ڇڪجي ٿو. ڪئي تجربا ۽ مشاهدا ماڻجن ٿا. ڪي ڄاڻ ته ڪي اڻ ڄاڻ واٽون ٻانهون ڦهلائي خوش آمديد ڪن ٿيون. سيلانيت جي تمنا ڇو پيدا ٿي؟ سفر دوران منزل تي صحيح سلامت پهچڻ جو فڪر، ڪنهن اڻ ڄاتل حادثي جي چنتا. من ۾ نئين ماحول کي ڏسڻ تاريخ ۽ تهذيب ڄاڻڻ جي چاهنا. نئين حالتن ۽ ٻين ملڪن جي رهڻي ڪرڻي، تاريخي عمارتن، تهذيب جي ڄاڻ پوي ٿي. بيشمار خواهشن جو ڪرُ موڙڻڻ، ماڳن تي موٽي عزيزن سان تجربا ونڊڻ.
دوستيءَ جو دم ڀريندڙ سڄڻن جي تعريف ۽ داد پُٺيان حسد جي جيوڙن جو احساسُ. پنهنجي ائڊوينچر جا قصا ۽ سيروسفر جي تصويرن کي مٽن مائٽن کي ڏيکاري پنهنجا تجربا بيانُ ڪرڻُ. پوءِ وقت گذرڻ سان معمول واري زندگي. نئين ڪنوار نو ڏينهن لٿي پٿي ڏهه ڏينهن.
ولائت جا ڪئي سفر ڪيا، 1984، 1990، 1995، 1999ع. مان سنڌ جي سفرن جو هتي ذڪر نه ٿي ڪيان جيڪي 1986ع، 1989ع سچل ڪانفرنس ۾ شرڪت ۽ 1993ع پيءُ جي وفات کانپوءِ امڙ وٽ وڃڻُ. حالانڪ انهن دورن تي سنڌ جا ٻه سفرناما ‐ پکا ۽ پنهوار ڏٺي مون ڏينهن ٿيا، ٻيو ‐ ڪڇان تان ڪافر. ۽ هڪُ ليھ لداڪ تي سنڌو ڪناري نئون تاريخي باب لکيا. انهن سفرنامن جي ولائت جي سفر سان ڀيٽ ڪرڻ نه چاهيندس. جو اهي ڌرتيءَ ۽ ماروئن سان جڙيل هئا، آمريڪا، لنڊن، اسپين، ڪئنڊا، پورچگال، پئرس، سنگاپور، بنڪانگ وغيره وڃڻ ٿيو پر هن ڀيري ڪجھ حادثن، حقيقتن ۽ مُشاعدن کي قلم بند ڪرڻ جو ارادو ڪيو. زندگيءَ ۾ اهڙا سفر ڪرڻ جا موقعا ورلي ملندا آهن. اڃا ڀر وارا مُلڪ نيپال، دبئي ۽ هانگ ڪانگ ڪونه ڏٺا آهن، خاص طور مصر جا پرائمڊ ڏسڻ جي دل ۾ وڏي خواهش آهي.
1990ع ۾ جڏهن پهريون ڀيرو سانا طرفان واشنگـٽن .ڊي.سي ڪانفرنس ۾ شرڪت جي دعوت ملي ته امڙ چيو تون ضرور وڃ، پر منهنجي ذهن ۾ ڪئي خدشا خبر نه ڪهڙا ماڻهو هجن، ڪهڙيون حالتون هجن، ڪٿي تفريح بدران ڏکن ۽ ڏوراپن جو سفر نه بڻجي پوي، امڙ جي همٿ ڏيارڻ تي نڪتس، اگر اُن سفر ۽ ٻين سفرن جو ذڪر ڪرايان ته الف ليليٰ جا داستان بڻجي پون. هتي اُنهن چند سڄڻن جو ذڪر ضرور ڪندس جن جي پيار قرب همٿ‐افزائي ۽ احترام ڪري پکيءَ وارا پر ڪري دهليءَ مان آمريڪا، لنڊن ۽ اسپين ڏانهن اُڏامي هيس.
پنهنجي مٺي امڙ ستي ديويءَ جو آشريواد، پنهنجي ڀائرن اشوڪ ڪمار ۽ ڪانتيش ڪمار، ڊاڪٽر نرجن دوداڻي جنهن اُن وقت به ۽ هن سميلن ڀيري به همٿ‐افزائي ڪئي. آمريڪا ۾ منهنجي الطاف ميمڻ عرف آدرش سنڌيءَ سان به خط ڪتاب هو. انهن جي سهڪار ڪري ئي 1990ع ۾ جريت ڀريو قدم کڻي پرڏيـﮧ ۾ پهتس. ڌرتي کان ڏور رهندڙ ماروئڙن سان مُلاقات ڪرڻ جو اشتياق ۽ ڏونگر ڏورڻ جي جريت ٿي. همٿين مردان مددي خدا. پهرين نيويارڪ وڃڻ جو ارادو هو پر پوءِ پهرين واشنگـٽن ڊي.سي. طرف سفر جي واڳ ورائي.
سنڌيءَ ۾ خاص طور تي ڀارت ۾ اسان کي ٻين صنعفن جي ڀيٽ ۾ سيروسفر جي موضوع کي کڻي آڱرين تي ڳـڻڻ جيترا سفرناما لکيا ويا آهن جن جو ذڪر پرڀو وفا صاحب مُهاڳ ۾ ڪيو آهي مان سندن ٿورائتي آهيان جو هنن سفرنامو پڙهي ۽ مُهاڳ لکي پورهئي جو قدر ڪيو، سنڌ ۾ سفرناما وڏي تعداد ۾ لکيا پيا وڃن، جناب الطاف شيخ پنهنجي بحري سفر دؤران الڳ الڳ ملڪن جا دورا ڪري چڱي تعداد ۾ سنڌ جي ماڻهن کي ٻاهرين دنيا کان واقف ڪرايو آهي، سندس سفرناما وڏي چاهه سان پڙهيا وڃن ٿا، خوش قسمتيءَ سان الطاف شيخ کان علاوه ٻين سڄڻن جا سفرناما به مونکي پڙهڻڻ جو موقعو مليو، ڪي تحقيق جي لحاظ کان سنڌ جي الڳ الڳ ماڳن جا ته ڪي ولايت جا، عنايت بلوچ جو پرينءَ جي پرديس، ڊاڪٽر سليمان شيخ جو تنظيمي حوالي سان ٻين ملڪن جي دوري دوران مُشاهدن تي آڌارت ويھ مه وساريج اين.جي.او. جي ڄاڻ وارو، بدر ابڙي جو هنگلاج ۽ لاهوت تي ديويءَ جي آسٿان تي، امير ابڙي جو ناروي جو سفرنامو عورت بنا سيارو، سنڌ ۾ پڙهڻ وارن جو وڏو طبقو آهي. اهڙيءَ طرح اُڙدو ۾ به وڏي تعداد ۾ سفرناما لکيا ويا آهن ۽ لکجن پيا. علامه اقبال هڪ شعر ۾ فرمائي ٿو :
باغ بهشت سي مجهي حڪم سفر ديا تها ڪيون
کار جهان دراز هئه، اب ميرا انتظار کر
ڄمڻ کان وٺي زندگيءَ جي آخر تائين هيءُ سفر جاري رهي ٿو. هندوستان جي سيروسفر تي ڪيترن سيلانين پنهنجا سفرناما قلمبند ڪيا آهن. پر چوڏهين صديءَ ۾ ابن بطوطه هندوستان آيو هو. اُن پنهنجي سفرنامي ۾ هندوستان جي معاشري ۽ تهذيب کي سُهڻي ۽ دلڪش نموني ۾ پيش ڪيو آهي. پنهنجو هيءُ سفرنامو وايون وڻجارن جون مئڊرد (اسپين) ۾ رهندڙ ٻن ڀائرن اشوڪ ڪمار ۽ ڪانتيش ڪمار ۽ پرديس ۾ رهندڙ سنڌي وڻجارن کي ارپڻ ڪيو آهي، جيڪي وطن جا وڻ ڇڏي محنت ۽ اورچائيءَ سان پرديس ۾ پنهنجي پيرن تي بهي پنهنجي ٻولي ۽ تهذيب تي فخر ڪن ٿا.
آءُ جَنِ آ ساراي، مٿي تَـڙَ گـذاريان
مون کي وسِاراي، شالَ مَ وڃَن اوهَرِ! (شاه)
هيءُ سفر ماروئـڙن سان مُلاقات، الڳ الڳ مُلڪن جي تاريخي عمارتن ۽ اُنهن جي رهني ڪرڻيءَ کي پنهنجي وت، سوچ ۽ مُشاهدي جي آڌار تي منهنجي نگاهه جيڪي ڏٺو ۽ جو محسوس ڪيو سو قلم بند ڪيو آهي. ساٿ سلامت.
سدائين گڏ
وينا شرنگي