ڏاهـا ڏاتـون ڏي
اڄُ جو پهريون پڙاءُ (اسپاٽ) سر ڪرسٽوفر وارن جو مونومينٽ هو. لنڊن ۾ 1666ع ۾ ڀينڪر باھ لڳي هئي، جيڪا سانده ٽي ڏينهن هلي، جنهن ۾ تيرهان هزار گھر سڙي خاڪ ٿي ويا ۽ شهر جا چار سئو ڇٽيھ ايڪڙ شولن ڳرڪائي ورتا. اتي جيڪو يادگار سر ڪرسٽوفر وارن مونومينٽ اڏيو ويو آهي اُن جي اونچائي ٻئه سئو ٻئه فوٽ آهي، ان جي تعمير تي سڄا سارا ڇھ سال لڳا، (1671ع ‐ 1677ع)، ان جي اندر مٿي پھچڻ لاءِ ٽي سئو يارهان ڏاڪا آهن، مٿان سڄي شهر جو منظر پسي سگھجي ٿو. ڪجھ ئي فاصلي تي لنڊن برج آهي، اتي پيرين پنڌ گھمڻ جو مزو ئي ڪجھ ٻيو آهي. ڪيترا اهم اسپاٽ اوسي پاسي ۾ آهن. برج جي پاسي ۾ ئي (نيوي) سٽي پيئر آهي، هيز گئلري، ڪاٽن سينٽر، ٿيمس پاٿ ويسٽ، سينٽ ڪئٿرينا ڊاڪس، ٽاور برج، فيلڊ پارڪ وغيره وغيره اوسي پاسي تاريخي اهميت واريون جايون نظر اينديون، نالن ڳنھڻ يا بيان ڪرڻ تي اُهو احساس نه ٿيندو جيڏو ڪو انهن کي اکين سان پسڻ ڇُـھڻ احساسن ۽ جذبن جي شدت خود کي محسوس ٿئي ٿي.
ٽاور برج جنهن جي اڏاوت سئو سال اڳي ڪئي وئي جيڪا ٿيمس نديءَ مٿان اڏيل آهي، ان جي هيٺان ٻيڙيون لنگھي رهيون هيون. ٽاور برج ٿيمس نديءَ کان هڪُ سئو چاليھ فوٽ مٿي اڏيل آهي. اسان اُن وقت بيحد خوشي محسوس ڪئي جڏهن اسان جي سامهون ان برج کي مٿي کڻي هٽايو ويو ۽ هيٺان وڏا جھاز اڳتي وڌي پنهنجي منزل طرف وڃڻ لڳا ۽ ٽاور برج جي ٻنهي پاسي آمدورفت ٻن حصن ۾ وراهجي وئي. ٿيمس نديءَ مٿان اڏيل ان برج جو احساسُ ئي نه هو ته ان طرح ٻن حصن ۾ الڳ ٿي وري هيٺ ٿيڻ تي اهڙو روڊ، جو اتان ڪئي ڀيرا گذرڻ ٿيو پر محسوس ئي نه پئي ٿيو ته روڊ وراهيل آهي. هتي ته پُليون ۽ فلاءِ‐اُئور ٺهن پتو ئي نه پوي اچي ڦـھڪو ڪن. پُل کڄڻُ ۽ وري واپس هيٺ ٿيڻ اُنکانپوءِ آمدورفت جو سلسلو رواني سان برقرار ٿيڻ ائين ٿيو جو فلڪ ئي نه پئي، پر برج جي مٿي کڄڻ وارو منظر نهايت ئي سُـهڻو لڳو. ٽاور برج جي تعمير جي سلسلي ۾ چيو وڃي ٿو، ان جي ڪافي مخالفت ڪئي وئي، ان برج کي سال ۾ ڇھ سئو ڀيرا کوليو ويندو آهي. شڪر ٿيو جو اُن وقت اتان گذرڻُ ٿيو جو اهو ڏيکُـه ڏسي سگھيس.
جون، جولائي، آگسٽ ۾ لنڊن جي مند گھڻو ڪري جُـھڙالي. هلڪي وڻندڙ ٿڌ ساوڪ اکين کي تراوت پئي بخشي. سينٽ جيمس پارڪ وٽ برطاني راڻيءَ جي جنم جي ڏينهن تي پريڊ ٿيندي آهي، روڊ جي ٻنهي پاسي وڏي تعداد ۾ ماڻهو گڏ ٿي ويندا آهن اُن ڏينهن جشن جو ماحول هوندو آهي. راڻي شاهي سواري ۾ اُتان لنگھندي آهي ۽ جيڪا بينڊ وڄائي ويندي آهي اُن جي چونڊ ۾ راڻيءَ جي پسند شامل هوندي آهي. جيمس پارڪ ۾ ۽ بڪنگم پئلس واري ايراضيءَ ۾ هر وقت سيلانين جي اچ وڃ لڳل هوندي آهي، ڪجھ وقت جيمس پارڪ ۾ پاڻيءَ ۾ ترندڙ اڇين ڪارين بدقن جي موج مستي ڏٺي. قدرت طرفان انسان ذات کي ڪئي نعمتون عطا ڪيون ويون آهن، ڪائنات جا حسين منظر قسمين قسمين جيوَ وڻ ٽڻ، انهيءَ جي باوجود انسان ائٽمي ۽ نيوڪلائي کيڏ ڇو ٿو کيڏي؟ حسين منظرن کي محفوظ رکڻ بدران اُن جي تباهيءَ جا سامان ڇو ٿو ٺاهي؟ فتنو ۽ فساد ڇو ٿو ڦھلائي؟ اڄُ انساني زندگيءَ جو قدر ئي ناهي، ماڻهو مري ويو ڄڻُ ڪتو مري ويو، واٽ ويندي اها خبر نه آهي ته ڪهڙي باھ ۾ ڦاسجي پوي! پنهنجي لاءِ ڇو ٿو گھاٽ گھڙي؟ ٻن جنگي عظيم کانپوءِ به ان کي چين نه آيو آهي. هيروشما ۽ ناگاساڪي جو تباهيون…… قومن نسلن جون تباهيون. مذهبي چڙهت، دين جو ڦھلاءُ، يا اقتصادي استحصال؟ اڳين ڀيري جتان پئي گذران، بي.بي.سي. ۽ سي.اين.اين. جون خبرون تن ڏينهن گلف (نار) واري جنگ لڳي هئي، صدام حسين به چـڱو سوڙهو ڪيو هوُن، هاڻي وري هڪُ نئون فتنو دهشتگردي، جا دنيا پاڻ کي مُھذب سڏائي ٿي اها امن جون واهون تلاش ڪرڻ ۾ ڇو پُٺتي رهي آهي؟
آهي عيد امن سان امن کي آڻيو /
جوڀن ۽ جيون کي مؤجن سان ماڻيو /
تنُ اُتي تاڻيو جتي امن آسرو
(سرڪش سنڌي)
مولا مهر جا سڀني تي مينهن وسائي، امن جا ڪي وڏڦـڙا وسائي باقي ته مڙيئي خير آهي. تشددُ ۽ جھيڙا فساد، ويـڙھ مارا ماري لُـٽ مار سر فريلن کي مُبارڪ! مونکي اُستاد بخاريءَ جو شعر ٿو ياد اچي :
دنيا ٿئي پئي دوزق دونهون
ڪوته سگھارو آسري سونهون!
ايـٽـم بم ريـٽـي!
ڏاهـا ڏاتـون ڏي!
(بخاري)
بدر صاحب وٽ چپس ۽ ڪولڊ ڊرنڪ هئي جنهن ڪري گھمڻ لاءِ ڪافي وقت مليو گڏوگڏ هانوَجھل به ٿي نه ته اسان جھڙن ويجيٽيريئن لاءِ ٻاهر اصُل ويلُ آهي. اُن ڏهاڙي ڪافي جڳھيون ڏٺيون، ڏينهن لـڙي چڪو هو، ٽرئفلگر اسڪوائر جي رونق سيلانين جي ڀيـڙ ننڍي کنڊ جا ماڻھو اُتي ڪافي ملندا ڄڻُ پنهنجي ڪنهن ٽوئرسٽ اسپاٽ تي موجود آهيون.
دنيا جي مشهور معروف مالدار شخصيتن مان اسان جا سنڌي ڀائر هندوجا ڀائر آهن، انهن سنڌ جي شڪارپوري سنڌي ڀائرن پنهنجي محنت مُشقت هوشياريءَ سان جيڪو رتبو حاصل ڪيو آهي تنهن تي خوشي ٿيندي آهي. سندن رهائشگاھ لنڊن ۾ آهي، شام جو سير سپاٽي کانپوءِ انهن جي رهائشگاھ جي ڀرسان واري ريسٽورينٽ ۾ رفريشمينٽ ۽ ڪولڊ ڊرنڪ وغيره وٺي تنُ تازو ڪيو. وڏن ماڻهن جون وڏيون ڳالھيون، اُن وقت اُنهن سان سُڃاڻپ ڪونه هئي، ويجھڙائي ۾ دهلي ۽ جئپور ۾ شري سريچند هندوجا سان ڪنهن واقفيت ڪرائي، حالانڪ دهليءَ ۾ گفتگوءَ دوران مون کين سريچند هندوجا صاحب ٿي مخاطب ڪيو ته مونکي چيائون تون مونکي ڀاءُ سريچند ڪري چئو. گھڻن ئي ماڻهن سان سندن مُلاقات ٿئي ٿي، اِها اُميد ڪريان ته ڀاءُ سريچند کي منهنجو نالو ياد پوندو يا سُڃاڻندا، هروڀرو اِن غلط فهميءَ ۾ نه رهندس.
پنهنجي دل ۽ دماغ جون ڪيئي سوچون، ڪئي ويچار، خيالن جي اُڏام ديش کان دور پرديس ۾ ڪئي پور……… بقول اُستاد بخاري : سوچ جو پـيـچُ ڪـيڏو ڪُـشادو ته آ،
ٿـي ڀـڪوڙي ازل ۽ ابـد جي پـڪڙ.
(بخاري)