پـرديسي ڪـھڙا پـرين
ڪجھ ئي فاصلي طئه ڪرڻ کانپوءِ ٽي.ٽي. آيو ۽ پاسپورٽ سڀني کان ورتائين، مون سان گڏ موراڪو جو هڪُ مُسلمان ۽ هڪ اسپئنش ڇوڪري هئي. ٻنهي پاسي جا منظر پسيندي دل جي ٽرانسميٽر ذريعي ڪي ڳالهيون، ڪي منظر، ڪي ماڻهن جا ماڳ، ڪي مڪان، لباس، ديس پرديس جا خيال جھٽيندي سفر طئه ڪيو.
پئرس ۾ ٻه سردار مليا جن چيو ته اتي سنڀالي پرس کڻجانءِ جو اسان جا سڀ جا سڀ پئسا ميٽرو ۾ ڪي ڇوڪريون چڙهيون جن ڪڍي ورتا، وڏي مُشڪل سان فون ڪري جرمنيءَ ۾ رهندڙ ڌيءَ کان پئسا گھريا آهن، توکي پنهنجو تجربو وطن واسي ڪري ٻُـڌائي رهيا آهيون. متان توکي اڳتي هلي ڏکيائي ٿئي. پئرس هوٽل پھچڻ تي ڪمري ۾ سامان رکي هوٽل جي ڀر وارن دڪانن ۽ ٻاهر جي چھل پھل ڏسڻ ۽ گھمڻ جو ارادو ڪيو، حالانڪ ٻئي ڏينهن تي سائيٽسينگ لاءِ صبح جو ڪار اچڻي هئي ۽ اُها گھمائي گھتائي شام جو ٽرين تي پھچائڻ لاءِ هئي. مان ڪجھ فاصلي تي کاٻي ساڄي پاسي جا دڪان ۽ ماڻهن جي چھل قدمي ڏسي موٽ کائي رهي هيس، سوچيم هڪ ٻن کان ڪي جڳهين جا نالا وغيره يا ڪن ريسٽورينٽ جا نالا پُـڇان، پر منهنجي ڳالھ اُنهن کي سمجھ ۾ ئي نه پئي اچي. هو صرف فرينچ سمجھن پيا، اصل دٻي ۾ ٺڪريون هيون، اوچتو هڪُ ڇوڪرو موٽر سائيڪل تي نظر آيو، جيڪو اسان جي خطي جو پئي لڳو، مان هُن کان سوال ڪيو ته هُن هڪدم جواب ڏنو، چيائين مان سريلنڪا جو آهيان هتي پڙهندو آهيان. مون به سوچيو ڪجھ ان کان پُـڇي سروي ڪري وٺان، هوٽلن ۽ اُتي جي رهائش يا ننڍي کنڊ جي ٽوئرسٽ جي رهڻ ۽ گھمڻ جي باري ۾ ڄاڻ وٺڻ چاهي. هنکي لڳو ته مونکي ڪو سستو رهڻ جو بندوبست کپي، چيائين سريلنڪا جا ڪي شاگرد آهن سي پيئنگيسٽ طور رهائيندا آهن، بس هن کي لڳو مان اجھو هن سان ساڻ هلي پوندس. مون کيس چيو، نه مان هتي هوٽل ۾ آهيان، مونکي ضرورت نه آهي. هو ڳالهائڻ ۾ هو ته سُٺو، پر مان اصل پنهنجي پاڇي کان پئي ڊڄان، هن جي رواني ٿيڻ کانپوءِ مون سوچيو، مليٽنٽ جي ٽولي ۾ وڃي شامل ڪندو، ايل.ٽي.ٽي. جي پرڀاڪرن جا پوءِ لڳه ٽائيگر ايئلم ۾ وڃي ڀرتي ڪرائيندو.
واپس موٽي هوٽل واري کان مون ميٽرو ريل ۽ بس جو پتو ڪيو. ائـفل ٽاور طرف ويندڙ سڌي ٽرين ورتي. تيرهان فرئنڪ هڪ پاسي جا لڳا. پئرس جي ميٽرو جي هڪ ڳالھ اها آهي ته هڪ واري ٽڪيٽ ڪنهن منزل لاءِ ورتي ۽ وچ ۾ ڪٿي ٻاهر نڪري موٽي اچڻ تي اُها ٽڪيٽ ڪارگر نه ٿيندي وري ٻي ٽڪيٽ وٺـڻي پوندي، گيٽ کان ٻاهر نڪتا ته ٽڪيٽ ڇُـٽي. ٽاور جي اوسي پاسي چڪر لڳائي پئرس جو نظارو پسميم، ٿـڌ به لڳي رهي هئي، چاهي ڪوٽ پيل هو، اُنهيءَ جي باوجود هلڪا سيسراٽ پئجي رهيا هئا. ڏنـگيندڙ ٿـڌ ته ڪانه هئي پر وڻـندڙ لڳي رهي هئي. مان مٿي ائـفل ٽاور تي ڪونه ويس جو ٻئي ڏينهن جي ٽوئر ۾ اهو اسپاٽ شامل هو، وڏي تعداد ۾ ماڻهو هئا. تيز رفتار ٽرئفڪ. اوسي پاسي جي عمارتن جو پيرين پنـڌ جائزو وٺندي واپس ميٽرو وٺي هوٽل طرف آيس، سوچيم ڪنهن اسٽور مان ڪجھ فروٽ ۽ ڪولڊ ڊرنڪ وٺان، ڪجھ شيون وٺڻ کانپوءِ هڪ روڊ طرف رخ ڪيم ته ڪي دڪان ڏسي وٺان، ٽي‐شرٽ جي اگھ جو پتو ڪيم ته ڏندين آڱريون ڪري ڏنم، مون ارادو ڪيو اتان شاپنگ نه ڪندس. خير پنهنجي ڄاڻ ۾ اضافو ڪرڻ لاءِ ڪي قدم اڳتي وڌائي فاصلو طئه ڪندي ڪن ريسٽورينٽس ۽ ڪئبري ۽ ڊسڪوٿيئڪس تي نظر پئي. مون پوئيان پير ڪري ڀاڄ کاڌي، پئرس ۾ ارڙهن سالن کان مٿي وارن ڄمار لاءِ پئرس باءِ نائيٽ وارا شو، جسم تي لباس جي اڳـڙيءَ کان به محروم وارا شو جيڪي پنج سئو ڇھ سئو فرئنڪ، لـيڊو شو گڏ ڊنر اٺ سئو کان هزار ٻارهان سئو واري ٽڪيٽ وارا شو، جتي جون رنا راتون رات ڪروڙپتين جا خيسا خالي ڪري ڇڏين. لکپتين کي ته بکاري ٺاهي ڀينگ ڪري ڇڏين. بئنڪاڪ جي پتايا ۾ به ان طرح جا اڏا آهن جتي به گھوڙيءَ کي ئي گھمورو هو، سڀني جو پيشو جسم فروشيءَ جو.
منهنجو نوجوان سوٽُ سُڀاش اُتي پـڙهڻڻ لاءِ ويو هو، ٻن ڏهاڪن کان مٿي ته اُن جو ڪو اَتو پَتو ڪونه هو. حيدرآباد جي عُسمانيا يونيورسٽيءَ جو فرسٽ ڪلاس فرسٽ شاگرد هو. کيس جرمن سرڪار طرفان اسڪالرشپ ملي، فلاسافيءَ ۾ ڊاڪٽريٽ ڪيائين، اُتان پئرس ويو جتي نوڪري ڪندو هو. اسان سان سندس ڪو رابطو نه رهيو. ڀارتي سفارتخاني جي مدد سان ڪئي سالن کانپوءِ پتو پيو، هن وٽ جيڪي ڪجھ هو سو سڀ ڦرجي چُڪو هو ۽ هُو دماغي توازن وڃائي ويٺو. هتي جڏهن واپس کيس موڪليو ويو ته گڏ فرانسيسي ڊاڪٽر سرڪاري طور موڪليو ويو، جنهن سندس ٻانھ اسانجي حوالي ڪئي ۽ اُنکانپوءِ وقت کان اڳ زندگي کانئوس موڪلائي ويئي. منهنجي ذهن ۾ ڪيئي سوچون، رات بي آراميءَ ۾ گذري، خير سان صبح ٿيو، نيرن ڪيم، سوير ئي ڪار اچي وئي، گھمائڻ وارو ڇوڪرو مُسلمان ڊرائيور هو. فرانس ۾ خاصي تعداد ۾ مختلف مُلڪن جا مُسلمان رهن ٿا، هنکي مون ڪرسچن سوچيو هو نه ڄاڻ ته اسلام سان تعلق رکندڙ هو.
هو انگريزيءَ ۾ شهر جي الڳ عمارتن جي ڄاڻ ڏيندو هليو، ڪجھ دير پئرس جي ڪئـٿڊرل وٽ ترسي اندر گھمائي ۽ اُن جي باري ۾ ٻُـڌايائين، جيئن اسان وٽ انڊيا گيٽ آهي تيئن اتي به وچ شهر ۾ ان طرح جو گيٽ آهي، ڪجھ شاپنگ سينٽر، اوپـيرا ۽ گارڊنسس (تمام خوبصورت باغ) شهر جي هڪ علائقي ۾ مون هڪ بکاريءَ کي پِنندي به ڏٺو. اهو ڌنـڌو صرف هتي ايشيائي مُلڪن ۾ نه آهي اُتي به ان طرح جا ڏيکه ۽ سانگه ملندا، هتي رستي تي رنگ برنگي هنومان يا ٻي ديوي ديوتا جي مورتي ٺاهي وهندا آهن، تئين اُتي به هڪ کي ڏٺم ته رستي تي ٺاهي ويٺو هو، ماڻهو پئسا ڦـٽي ڪري رهيا هئا. پئرس جي ميوزم، وچ شهر مان وهندڙ خوبصورت نديءَ جو ڏيکه، اُنکانپوءِ ائـفل ٽاور وٽ بيٺاسين، جتي دنيا جي مختلف مُلڪن جا سيلاني ان کي ڏسڻ اچن ٿا. اُتي منهنجي مُلاقات دهليءَ جي هڪ مشهور بُڪ پبلشر جيٽلي ۽ سندس زال سان ٿي جيڪو نئشنل بُڪ ٽرسٽ سان به جُـڙيل هو، سندس زال جو چوڻ هو ته پئرس کان هوءَ مُتاثر نه ٿي آهي. مان به ساڻس ڪيترن ڳالهين ۾ اتفاق ڪريان پئي. ٽاور جي مٿين ماڙي تائين وڃي شهر جو منظر ڏٺو، منهنجي خيال ۾ اُن وقت پنجاھ فرئنڪ کنُ ٽڪيٽ هوندي. ان ٽاور تي مٿي چـڙهڻ وقت عجيب ڪعفيت رهي . مٿي چـڙهڻ ۽ هيٺ لهڻ جي رفتار تمام تيز.
نئپولين جي مقبري ڏسڻ لاءِ به وقت ميسر ڪيو ويو، تنهن کان سواءِ پئرس شهر کان ٿورو پر ڀرو اُتي جي مشهور معروف پينٽر جو ڳوٺ آهي جتي وڏي تعداد ۾ اُن وقت پيئنٽرس، آرٽيسٽس موجود هئا جيڪي ٿـڏي تي سيلانين کي پورٽريٽ ٺاهي پيا ڏين. اهو نظارو يورپ جي ڪيترن مُلڪن ۾ عام جام نظر ايندو. پئرس جي سيروسفر کانپوءِ هن هوٽل ۾ ڇڏيو، ڪلاڪ کن کانپوءِ شايد ستين ڌاري منهنجي واپس ٽرين هئي. مان ٿورو آرام ڪري فريش ٿي کائي پي پنهنجي بيگ پيڪ ڪئي. ان وچ ۾ هو اسٽيشن تي ڇڏڻ لاءِ واپس پھچي ويو، مونکي پليٽفارم تي ڇڏي بيسٽ‐آف‐لڪ چئي هو روانو ٿيو.
مان ٽرين جي انتظار ۾ هيس. ڪجھ دير ۾ ٽائيم ٿي ويو مان اُتي موجود انڪوائري واري کي چيو ته مون واري ٽرين ڪهڙي پليٽفارم تي ايندي، هن ڪنڌ ڌوڻي فرينچ ۾ جواب ڏنو، مون لاءِ دٻي ۾ ٺڪريون، وري ٿوڙي جھٽ کانپوءِ وئي مانس، ٽڪيٽ ڪڍي اشارن سان ڄاڻڻ چاهيم وري ساڳيو رينـگـٽ. ڪافي دير کانئوس اشارن سان پُـڇيم وري فرينچ ۾ جواب ڏنائين، مان سوچيو جھٽ کن وهان ٿي ٽرين جو نمبر اشوڪ ٻُـڌايو هو ۽ وقت. ٽرين جي وقت ۾ ٻه منٽ کن وڃي بچيا، سامهون جيڪي ٽرينس بيٺيون هيون ته ڏسان مون واري ٽرين جو نمبر لڳو پيو آهي، منهنجون وايون بتال ٿي ويون. مان ڊوڙ پاتي هڪ گاڏي جي اڳيان پـيـرُ پاتم مس ته گاڏيءَ جو دروازو بند ٿيڻ شروع ٿيو، مان ڌُوڪي اندر گھـڙيس ته در به بند ٿي ويو. مان خوفزده ۽ حراسان ٿيل ٻاهريون ٻنو رکي پاڻ سنڀاليم، سڄي رات ننـڊ نه آئي، لڱـن ۾ ڏڪڻي ۽ جسم نِستو، نه منهنجي هوٽل جي بُڪنگ هئي نه وري فرينچ اچي، ۽ خبر نه آهي ته ٽڪيٽ ٻئي ڏينهن جي ملي ها يا نه، اڄُ ڏينهن تائين اُن حادثي جو تصور ڪري لڱـن ۾ سيئاندي پئجي ويندي آهي. اڄُ ڏينهن تائين سفر ۾ اهڙو سوئر نه مليو جھـڙو اهو انڪوائريءَ وارو ڪُتو مليو، لکه لعنت اٿس مئي ماري جي ڄـڻڻ واريءَ کي جنهن اهڙو گڏھ پُـٽ پيدا ڪيو. مونکي اُن وقت سردارن جي هدايت ياد آئي. پنهنجا پنهنجا ٿيندا آهن، تڏهن ته لطيف سائين چيو آهي :
ديسي سيڻ ڪجن پرديسي ڪهڙا پرين
يورپ جي ٽرين جي سفر جو تجربو ته ٿيو، گڏ اهو به احساسُ ٿيو ته صرف انگريزيءَ کي ئي عالمي طور مڃتا يا لنڪ لئنگويج طور دنيا ۾ ڪو تسليم ڪيو وڃي ٿو، اهڙي ڳالھ نه آهي، ڪئنڊا ۾ خود فرينچ ۽ انگريزيءَ جي چـڙهت جو احساسُ ٿيو. فرينچ ٻولي سمجھڻ به ضروري آهي. سفر ۾ ڪم هلائڻ لاءِ ڪجھ لفظ ضرور سکڻ گھرجن نه ته ماڻهو ڏچي ۾ پئجي وڃي ٿو.
دهليءَ کان گھران جون تي نڪتس، ٻارهين کانپوءِ فلائيٽ وٺندي يارهين جون ٿي وئي. تيرهين آگسٽ لنڊن کان دهليءَ لاءِ واپسي هئي، صبح جو چئين ڌاري هوائي اڏي تي پُـھتم، بيگ ايڏي ڳوري جو ٽراليءَ تي رکندي بئلنس کاٻي ساڄي جُھڪڻ لڳو. مان پريشان اوچتو هڪ سردار جي نگاھ مون تي پئي، هو ايئرپورٽ يا ڪنهن ايئرلائين جو ملازم هو جو کيس يونيفارم پيل هئي. هڪدم مونکان ٽرالي وٺي آڻي ٽڪيٽ ڪائونٽر وٽ ڇـڏيائين، مون سندس ٿورا مڃا، هن چيو ڪائي ڳالھ نه آهي. سچ پچ اُن وقت پرديس ۾ وطن واسيءَ جي ننـڍڙي مدد وڏو ڪم ڪيو. تمام سُٺو لڳو.
چوڏهين آگسٽ دهلي پُـھچي سڀني سان حال احوال ڪيا، سندن پهريون ردِ‐عمل منهنجي صحت ۾ بهتري ۽ وزن ۾ اضافي تي رهيو، ۽ مونکي ماڳن تي خير سان موٽي اچڻ جي خوشي. پندرهين آگسٽ ريڊيو تي ڊيوٽي جوائن ڪري جشنِ آزاديءَ جو پروگرام ڏنو.
اسان جي وطن جو عجب شان آهي
لکين گُــل مگر هڪُ گُــلستان آ…